Het lijkt kinderspel, maar medicijnen inhaleren blijkt veel moeilijker dan een pilletje slikken. De meeste astmalijders gebruiken hun puffer te weinig, te veel of gewoonweg verkeerd.
Het is best akelig als je het ziet gebeuren in gezelschap – en al helemaal als het je zelf overkomt: een astma- aanval is niet niks. Piepende ademhaling. Ademnood. Hoesten. En dan komt de puffer boven: een diepe hijs, en de patiënt kan ontspannen. Zo, dat lijkt wel onder controle. Maar dat is het niet. Bijzonder veel astmalijders gebruiken hun puffer verkeerd. En daardoor staat een ziekte die weliswaar niet geneeslijk is maar wel perfect leefbaar kan worden gehouden in de top twintig van ‘oorzaken van ziektelast’.
Astma is een chronische ontsteking van de onderste luchtwegen. Zo’n 6 à 9 procent van de Belgen lijdt eraan. In driekwart van de gevallen wordt de diagnose gesteld voor de leeftijd van 20 jaar. Bij de helft is er sprake van een genetische kwetsbaarheid, en daarnaast zijn er nog een rist omgevingsfactoren die aanvallen kunnen uitlokken – allergische reacties op pollen, huisstof of huidschilfers van huisdieren zijn de frequentste. Ook fysieke inspanningen, blootstelling aan rook, koude lucht en vervuilde lucht kunnen triggers zijn. De klachten temperen meestal met het opgroeien, maar helemaal verdwijnen doen ze zelden. Opmerkelijk: sinds enkele decennia wordt de diagnose vaker gesteld. Dat zou kunnen samenhangen met veranderende omgevingsfactoren, waaronder de blootstelling aan vervuilde lucht en de sterk toegenomen hygiëne van kleine kinderen in de eerste levensjaren. Baby’s maken minder infecties door dan pakweg twintig, dertig jaar geleden, waardoor hun immuunsysteem minder zou getraind worden.
Vaak laat ik patiënten voordoen hoe ze hun puffer gebruiken. Niet zelden zie je dan de oorzaak van hun klachten.
Daar bestaan dus medicijnen voor, die moeten worden geïnhaleerd met een zogenaamde puffer. Zo gaan ze recht de luchtwegen in. En daar gaat het mis. ‘Eén op de drie astmapatiënten gebruikt zijn puffer niet. Twee op de drie doen dat wel, maar daarvan gebruikt een derde de puffer niet correct’, stelt longarts Geert Verleden, diensthoofd longziekten in het Universitair Ziekenhuis Leuven. ‘Daardoor hebben heel wat mensen last van hun astma en sterven sommigen vroegtijdig, terwijl je met deze ziekte geen enkel levensjaar zou hoeven in te boeten als je je behandeling correct volgt.’
Tijdelijke bevrijding
‘Veel astmalijders puffen alleen als ze het benauwd krijgen, en gebruiken daarvoor medicatie die de luchtwegen snel openzet’, legt Verleden uit. Die snelwerkende luchtwegverwijders behoren tot de geneesmiddelenklasse van ‘kortwerkende bèta2-mimetica’, bekend als SABA. Na enkele pufs ontspannen de spiertjes in de wand van de luchtwegen en voel je je bijna onmiddellijk ‘bevrijd’. Verleden: ‘De SABA-puffers zijn veruit de populairste astmamedicijnen, en ze worden jaar na jaar nog meer verkocht. Ze zijn erg nuttig bij een astma- aanval, maar je zou niet meer dan twee puffers per jaar mogen opgebruiken. Uit onderzoek blijkt dat langdurig en veelvuldig gebruik van SABA-puffers de astma stilaan verergert – je krijgt steeds meer aanvallen – en het risico op vroegtijdige sterfte vergroot, vanwege nevenwerkingen aan je hart.’
Er bestaan nochtans richtlijnen voor de behandeling van astma, maar die worden niet goed gevolgd. Volgens die internationale aanbevelingen mogen SABA-puffers alleen gebruikt worden door mensen met milde astma, die slechts sporadisch last hebben van ademnood en verder een normale longfunctie hebben. Behoor je niet tot die categorie, omdat je longfunctie verminderd is of je regelmatig aanvallen krijgt, dan moet je overschakelen naar een onderhoudsbehandeling. Er gaan stemmen op om de richtlijnen nog verder te verstrengen en SABA ook bij milde astma te vervangen door een combinatie van andere inhalatiemedicijnen.
Alleen puffen als je het benauwd hebt, volstaat volgens Verleden niet. ‘De behandeling van astma is meestal levenslang. Vergelijk het met een bloeddrukverlager: die neem je ook in voor de rest van je leven om geen hartinfarct of beroerte te krijgen.’
Op puf-les
Een tweede probleem zijn de mensen die hun medicatie wel op tijd inhaleren, maar dat verkeerd doen. Eén op de drie puft fout en dan raken de medicijnen niet of te weinig in de luchtwegen. Er bestaan verschillende toedieningssystemen die allemaal een eigen inhalatietechniek vragen. Zo moet je een klassieke puffer rechtop houden met de opening naar beneden, diep uitademen en dan traag en diep inademen met het mondstuk in je mond terwijl je de puffer indrukt. Dat gelijktijdig indrukken en inademen zorgt wel vaker voor problemen. Er zijn andere systemen met een ‘voorzetkamer’ waarin je eerst de dosis in de kamer drukt en vervolgens diep in- en uitademt. Dat zou iets makkelijker moeten gaan, maar vraagt ook extra werk, zoals het reinigen van de onderdelen. Verder bestaan er droogpoederinhalatoren en elektrische vernevelaars, met telkens een eigen gebruiksaanwijzing die je onder de knie moet krijgen. ‘Het gebruik van een puffer of aanverwant systeem moet altijd goed worden uitgelegd en aangeleerd. Anders is het vergeefse moeite’, zegt Verleden. ‘Dat is een taak van longartsen, huisartsen, apothekers en verpleeg- kundigen. Twijfel je als patiënt? Vraag dan uitleg.’ Er bestaan filmpjes die het gebruik goed uitleggen, en er is de handige app MyPuff, die werd gelanceerd door de Belgian Respiratory Society, de vereniging van Belgische longartsen. ‘Een bijkomend nadeel bij verkeerd gebruik is dat de patiënt denkt dat de medicatie niet werkt’, zegt Verleden. ‘Daardoor haken mensen af en stoppen ze hun behandeling.’
Helemaal problematisch is dat een op de drie astmalijders de voorgeschreven medicatie niet inneemt of ze niet eens afhaalt bij de apotheek. ‘Die mensen verwaarlozen de behandeling en vinden het niet nodig zolang ze geen klachten hebben’, stelt Verleden vast. Dat ook de onderhoudsbehandeling meestal geïnhaleerd moet worden, komt de therapietrouw ook al niet ten goede. ‘Medicijnen in pilvorm worden doorgaans beter in- genomen. Maar bij longziekten, zoals astma, genieten inhalatiesystemen toch de voorkeur. Ik zie weleens astmapatiënten die worden doorverwezen “omdat de behandeling niet aanslaat”, of die andere medicatie kregen of hogere doses, terwijl de klachten blijven terugkomen. Dan zeg ik altijd tegen mijn assistenten: “Check of die patiënt zijn puffer wel gebruikt, en laat hem voordoen hoe hij het doet.” Niet zelden ligt daar de oorzaak van de terugkerende klachten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
