Hoe gevaarlijk is asbest?

Asbest is veel dodelijker dan tot nu toe werd aangenomen. Dat bewijzen nieuwe cijfers. Jaarlijks sterven 70 à 90.000 Europeanen aan een asbestgerelateerde kanker.

‘Wolken stof vielen op ons neer bij elke slag met onze wapenstok, maar in die tijd wisten we niets over asbest’, vertelde Jesús Ropera Calcerrada, een 73-jarige man uit Spaans Baskenland. Tijdens zijn werk in het Baskische dorpje Beasáin verwijderde hij asbest uit treinwagons, met een koevoet en een wapenstok. Hij en zijn collega’s werden niet beschermd tegen het asbest dat ze verwijderden. Een jaar geleden, 35 jaar na zijn eerste blootstelling, kreeg Ropera Calcerrada de diagnose van mesothelioom. Sindsdien leefde hij met een zuurstofapparaat en kreeg hij morfine toegediend tegen de pijn.

‘Ik heb een vrouw en zeven kleinkinderen voor wie ik wil blijven vechten. Ik hoop dat ze op z’n minst een compensatie ontvangen’, zei Ropera Calcerrada enkele weken geleden nog. Hij probeerde een vergoeding te krijgen van zijn voormalige werkgever. Maar Jesús Ropera Calcerrada overleed op 5 november, veertien dagen nadat hij voor dit onderzoek werd geïnterviewd.

Arbeiders vertegenwoordigen de bekendste groep asbestslachtoffers: ze waren actief in de bouwsector, bij de spoorwegen of de scheepsbouw. Maar dat beeld begint te veranderen. Ook veel vrouwen zijn blootgesteld aan asbest, vaak zonder het te weten, en zij vormen een groeiend percentage in de statistieken.

Helen Bone, een veertigjarige Britse verpleegster uit Middlesborough (VK), is een van hen. Vorig jaar werd bij Bone mesothelioom vastgesteld. Dat soort kanker, dat lichaamsvliezen zoals het longvlies en het buikvlies aantast, wordt vooral gelinkt aan asbestblootstelling. Bone werkte nooit rechtstreeks met asbest, maar als leerlinge, patiënte en verpleegster werd ze zowel in de onderwijs- als gezondheidssector aan de stof blootgesteld. ‘Ik dacht altijd dat het een oudemannenziekte was, maar nu merk ik dat ook veel vrouwen mesothelioom hebben’, vertelt ze aan Knack.

Diffuus risico

Het verhaal van Helen Bone is geen alleenstaand geval. Terwijl vroeger vooral kanker werd vastgesteld bij arbeiders die te maken kregen met zware asbestblootstelling, worden er nu ook bij vrouwen in het onderwijs, verpleging en andere beroepen diagnoses van asbestgerelateerde ziektes gesteld. Asbest wordt veelal gezien als een direct beroepsrisico in een handvol industrieën. Maar herziene globale cijfers tonen aan dat het nu een diffuus risico is geworden voor bijna iedereen.  

Op de website van de Wereldgezondheidsorganisatie valt te lezen dat asbest in 2004 in totaal 107.000 dodelijke slachtoffers heeft gemaakt. Sindsdien hebben nieuwe schattingen van vooraanstaande wetenschappers de cijfers sterk naar boven bijgesteld. Jaarlijks zouden iets minder dan een kwart miljoen mensen sterven aan een asbestgerelateerde ziekte. 

Mesothelioom, een type kanker dat kan ontstaan in long- of borstvlies, valt altijd terug te leiden naar asbestblootstelling. Andere schattingen voor gerelateerde kankers worden berekend aan de hand van het vermenigvuldigen van het aantal mesothelioomslachtoffers door een specifieke factor. In 2012 suggereerde een groep wetenschappers dat die factor 6.1 moet bedragen in geval van blootstelling aan chrysotiel, ofwel witte asbest. Dat onderzoek werd opgevolgd door een studie uit 2018, uitgevoerd onder leiding van dokter Jukka Takala, voormalig hoofd van de Internationale Commissie voor Gezondheid op het Werk, en expert op het vlak van asbest en gezondheid. ‘Bijna alle internationale experts zijn het erover eens dat asbest jaarlijks zo’n 250.000 slachtoffers eist in heel de wereld,’ verklaart Takala aan Knack.

In een gezamenlijk rapport schatten de Internationale Arbeidsorganisatie en Wereldgezondheidsorganisatie het aantal doden gelinkt aan asbestblootstelling op het werk op 209.481. Dat cijfer ligt iets lager dan bovenstaande cijfers, maar het is nog steeds veel meer dan vorige schattingen. Een andere alarmerende analyse, van het Institute of Health Metrics and Evaluation (IHME), een afdeling van de University of Washington School of Medicine, suggereert dat er in 2019 niet minder dan 90.730 doden vielen in Europa, ten gevolge van asbestblootstelling tijdens het werk. Het globale sterftecijfer bedraagt 239.333 slachtoffers. 

Niet langer enkel een arbeidsziekte

Die cijfers betekenen dat het sterftecijfer ten gevolge van asbestblootstelling ongeveer tweemaal zo hoog ligt dan wat eerdere gegevens suggereerden. In sommige landen ligt dat cijfer zelfs driemaal zo hoog. 

Bovendien is er volgens het IHME een alarmerende toename van het aantal doden ten gevolge van mesothelioom in Zweden, in 1982 een van de eerste landen om asbest te verbieden. Dokter Takala vermoedt dat de nieuwe golf sterfgevallen te wijten is aan het asbest dat nog steeds in gebouwen aanwezig is en opnieuw vrijkomt, door onder meer slopingen en renovaties. Takala verwacht een nieuwe golf sterfgevallen in landen waar asbest later werd verboden. In België werd de stof in 2001 verboden.