Wetenschappers vragen zich af waarom het apenpokkenvirus, dat doorgaans in West- en Midden-Afrika voorkomt, zich heeft kunnen verspreiden naar het Westen.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gaat ervan uit dat steeds meer gevallen van het apenpokkenvirus, een mildere variant van het pokkenvirus, zullen opduiken, nu in landen extra gecontroleerd wordt op de aanwezigheid van het virus. Omdat de incubatieperiode soms tot drie weken kan duren, zijn sommige gevallen vandaag nog niet zichtbaar. Mogelijk zal het virus zich steeds verder verspreiden nu de zomer eraan komt, met festivals en feesten die de overdracht van het virus zouden kunnen versnellen.
Volgens de WHO is het zeldzame virus, dat doorgaans voorkomt in West- en Midden-Afrika, inmiddels vastgesteld in zeker 16 landen. Het gaat onder meer om België, Nederland, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Portugal, Spanje, Zweden, Tsjechië, Slovenië, Israël; Zwitserland, Canada, de Verenigde Staten, de Verenigde Arabische Emiraten en Australië. En dat voor een virus waarvan men dacht dat het zich niet gemakkelijk verspreidt van mens tot mens, maar wel van dier op mens. De voorbije week alleen al zijn er meer gevallen buiten Afrika ontdekt dan in de periode van 1970, toen het virus voor het eerst als menselijk virus werd geïdentificeerd, tot een week geleden.
Het apenpokkenvirus is een erg zeldzaam virus dat voor het eerst werd opgemerkt bij apen in 1958. Het maakte in 1970 de oversprong naar de mens in Congo. Het is verwant aan de pokken of variola, dat in 1980 als ‘uitgeroeid’ werd verklaard. Sinds 2017 zijn er echter steeds meer uitbraken van het apenpokkenvirus in Nigeria en de Democratische Republiek Congo. In dat laatste land was er eerder dit jaar nog een uitbraak met 1.200 verdachte gevallen.
Atypisch
Het is niet de eerste keer dat de apenpokken buiten Afrika opduiken, maar het aantal gevallen en de brede verspreiding van de huidige uitbraak is wel ongewoon. Het bijzondere is dat het gaat om landen waar het virus niet endemisch is. De gevallen zijn bovendien zo verspreid over heel Europa en daarbuiten dat de besmettingen mogelijk al een tijdje aan de gang zijn.
Ook opvallend is dat de besmettingen lokaal plaatsvinden. In het verleden werden sporadische gevallen van apenpokken bijna altijd geïmporteerd uit Afrika door besmette personen of dieren.
Voorts zijn de meeste gevallen ontdekt door diensten voor seksuele gezondheid en bij mannen die seks hebben met mannen, terwijl de apenpokken officieel geen seksueel overdraagbare ziekte zijn. Of het echt gaat om een nieuwe soa in deze specifieke groep, dient verder onderzocht. Voorlopig wordt nog steeds aangenomen dat het virus overgaat via intens contact en uitwisseling van lichaamssappen, zoals hoestdruppeltjes bij langdurig gezichtscontact.
Specifieke huiduitslag
De meeste gevallen van apenpokken hebben een mild ziekteverloop. Mensen krijgen een specifieke huiduitslag waarbij er in de eerste plaats vaak blaasjes ontstaan met eerst een helder en daarna een etterig vocht. De kenmerkende huiduitslag komt meestal eerst voor op het gezicht maar ook op andere delen van het lichaam, ook de genitaliën. Vaak wordt de huiduitslag voorafgegaan door een episode van koorts, keelpijn en spierpijn. In de meeste gevallen verdwijnen de klachten na enkele weken vanzelf. Kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem worden in sommige gevallen wel ernstig ziek, zoals bij alle pokkenvirussen. In Afrika is het sterftepercentage hoger dan in de ontwikkelde landen vanwege de minder goede gezondheidzorg. Verder onderzoek is nodig om het ziekte- en sterftecijfer bij deze uitbraak nauwkeurig te kunnen schatten.
‘Ik maak mij al jaren zorgen over dit virus, maar er is geen reden om in paniek te schieten’, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). ‘Dit virus vergt wel aandacht: het is belangrijk dat er ruchtbaarheid aan wordt gegeven, zodat mensen de symptomen beter herkennen.’
Ook het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen, dat al langer ervaring met de ziekte in Centraal-Afrika heeft, vindt de verspreiding die we nu zien ‘opmerkelijk’. ‘Als wetenschappers en arts zijn we op onze hoede en houden we het verloop nauwlettend in de gaten. De verspreiding die we nu zien is opmerkelijk in vergelijking met vorige uitbraken. Om dit te verklaren is er meer onderzoek nodig. Op basis van de huidige gegevens lijkt de kans dat het virus zich onder de brede bevolking verspreidt klein’, zegt Isabel Brosius, infectiologe bij het ITG.
Uitgewerkt vaccin?
Maar wat is er nu juist aan de hand? Zou het kunnen dat in bepaalde gevallen apenpokken asymptomatisch geworden zijn, wat de besmettingsgraad heeft doen versnellen? Wetenschappers sluiten dit zo goed als uit. Bijna iedereen met pokken ontwikkelt altijd de kenmerkende huiduitslag. In het VK moeten serologische studies binnenkort meer inzicht geven in deze hypothese.
Experts houden wel rekening met twee andere opties: ofwel gaat het om een nieuwe variant van het virus die meer besmettelijk is. Het apenpokkenvirus is echter geen RNA-virus, zoals het coronavirus of hiv, maar een DNA-virus dat veel stabieler is omdat het beter mutaties kan opsporen en herstellen. Een eerste genetische studie toont alvast aan dat het virus overeenkomt met stammen die in 2018 en 2019 ook al in het VK, Singapore en Israël opdoken.
Ofwel is onze vatbaarheid voor het virus veranderd. Het zou kunnen dat de effecten van de massavaccinatiecampagne tegen de pokken uit het verleden aan het uitwerken is waardoor er minder mensen beschermd zijn tegen het aanverwante apenpokkenvirus. De algemene pokkenvaccinatie werd in België, net zoals in de meeste landen, gestopt in de jaren 80.
In 2020 schreef Romulus Breban, onderzoeker aan het Pasteur Instituut in Paris, dat de immuniteit tegen de pokken in de Democratische Republiek Congo in de vroege jaren 80 nog 85 procent was, maar in 2012 gedaald was maar 60 procent. Deze tanende immuniteit vormt ‘een toenemende bedreiging voor de gezondheid’.
Aan de andere kant, kan het ook gewoon dat het virus in een perfecte storm van toevallige ideale omstandigheden is terecht gekomen, zoals in een gemeenschap waar mannen seks hebben met mannen, waardoor het zich op deze manier heeft kunnen verspreiden.
Vaccinatie
De apenpokken zijn gelukkig geen nieuwe SARS-CoV-2. We staan allesbehalve machteloos tegenover de ziekte . Er is een veelbelovend antiviraal middel voorhanden en wie oud genoeg is om als baby tegen pokken gevaccineerd te zijn, geniet nog steeds enige bescherming tegen apenpokken. Bovendien hebben landen zoals de Verenigde Staten een voorraad van het pokkenvaccin op de plank liggen uit voorzorg voor een mogelijke terroristische aanval met het pokkenvirus.
Er bestaat sinds een paar jaar ook een effectief vaccin tegen apenpokken zelf, van de Deense farmaceutische producent Bavarian Nordic. In ons land zou dit vaccin ingezet kunnen worden bij ziekenhuispersoneel of mensen die recentelijk in contact geweest zijn met patiënten. Een algemene vaccinatie wordt niet overwogen, vanwege de sterke bijwerkingen van dat vaccin.
De Risk Assesment Groupt (RAG) raadt vandaag isolatie aan voor wie besmet is zolang er letsels zijn. Wie symptomen vertoont, moet naar de spoeddienst van het ziekenhuis gaan, waar de triage zal gebeuren. Hoogrisicocontacten hoeven niet in isolatie, maar moeten zelf monitoren of ze symptomen krijgen. Hoogrisicocontacten zijn onder meer huisgenoten, seksuele partners, mensen met wie er nauw contact is geweest en gezondheidswerkers die de patiënt verzorgd hebben. Verder moeten hoogrisicocontacten ook extra voorzichtig zijn met mensen met een verminderde immuniteit, zwangere vrouwen en kinderen.
Besmette patiënten vermijden best ook contact met huisdieren. Als transmissie van mens op dier gebeurt, en het virus verspreidt zich in een dierenpopulatie, bestaat het risico dat de ziekte endemisch kan worden in Europa.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
