Alternatieve geneeskunde: ‘De patiënt beslist of iets werkt of niet’

De CM stoppen met de terugbetaling van homeopathie. Terecht, vindt farmacoloog Norbert Fraeyman, al vindt hij dat klassieke geneeskunde en sommige alternatieve therapieën elkaar – onder strikte voorwaarden – kunnen versterken.

‘Vanuit het klassieke geneeskundige establishment is de interesse in alternatieve geneeskunde beperkt.’ Norbert Fraeyman, emeritus hoogleraar farmacologie, heeft zin voor understatement. 26 jaar lang doceerde hij het vak ‘Kritische reflecties over alternatieve geneeswijzen’ aan de faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen van de UGent. Zopas verscheen van zijn hand een boek met dezelfde titel. ‘Toen ik het vak begon te geven, had ik laatstejaarsstudenten geneeskunde voor me. In mijn colleges zaten artsen, kinesisten en logopedisten, maar ook dierenartsen en psychologen. Momenteel wordt het alleen nog als keuzevak aan kinesitherapeuten gegeven. Ik begrijp dat het curriculum van geneeskundestudenten al eivol zit, maar als tot 20 procent van de bevolking zich tot dit soort behandelingen wendt, kun je dat niet verwaarlozen.’ Hoewel hij bijzonder kritisch is jegens therapieën zoals homeopathie, acupunctuur of chiropraxie bepleit Fraeyman in zijn boek ook meer openheid vanuit de klassieke geneeskunde. ‘Mijn standpunt is altijd geweest dat wat waardevol is aan alternatieve therapieën geïntegreerd moet kunnen worden in het klassieke circuit.’

Als tot 20 procent van de bevolking zich tot dit soort behandelingen wendt, kun je dat niet verwaarlozen.

Volgens het Federaal Kenniscentrum ondergaat 10 à 15 procent van de Belgen een of andere vorm van alternatieve geneeskunde. Is dat veel?

Norbert Fraeyman: Het is wat je in ongeveer alle westerse landen vindt. Omdat het cijfer nogal constant blijft, denk ik dat het om een harde kern gaat. Een beetje vergelijkbaar met de 15 à 20 procent verstokte rokers. Ook die groep houdt vast aan haar kwalijke gewoonten, ondanks de overweldigende bewijslast voor het funeste effect op de gezondheid en de vieze prentjes op de pakjes.

Waarom houden mensen vast aan therapieën waarvan de werking niet of amper bewezen is?

Fraeyman: Omdat mensen het gevoel hebben dat ze er toch door geholpen worden, zo simpel lijkt het. Op lezingen hoor ik het continu: ‘Zeg wat u wilt, maar de homeopathie heeft mij genezen.’ Daar draait het om. Het is de patiënt die beslist of iets werkt of niet.

Dat klinkt weinig wetenschappelijk.

Fraeyman: Daar hebt u gelijk in, en daarom zeg ik er ook meteen bij dat ‘genezen zijn’ vatbaar is voor interpretatie. Net daarin schuilt de aantrekkingskracht van alternatieve geneeskunde. U moet weten dat 70 à 80 procent van de aandoeningen in eerstelijnshulp spontaan geneest. Neem een verkoudheid of een griep, aandoeningen die even vervelend als banaal zijn. Klop aan bij een verstandige arts, en die zal je comforttherapie ‘voorschrijven’: kruip in je bed om uit te zieken. Een homeopaat zal een middeltje geven. In beide gevallen zul je even snel genezen, maar als je bij de homeopaat ging, zul je meer geneigd zijn om de genezing aan zijn behandeling toe te schrijven.

Dat is een onschuldig voorbeeld, maar blijft het dat ook wanneer mensen met een ernstige aandoening naar een alternatief genezer stappen?

Fraeyman: Daar raakt u de kern aan. Er is één principe waarop niet af te dingen valt. Voor ernstige of levensbedreigende aandoeningen waarvoor wetenschappelijk onderbouwde therapieën bestaan, móét je die therapie gebruiken. Let wel, er is een grijze zone tussen ernstige en niet-ernstige aandoeningen, en daarin wordt vaak hevig gediscussieerd tussen alternatieve en klassieke geneeskunde. Maar wie kanker louter met homeopathie behandelt, is misdadig bezig. Ik heb vroeger schrijnende verhalen gehoord van vrouwen die met borstkanker naar een homeopaat gingen, en na onnodig veel pijn stierven. Gelukkig hoor je die nu veel minder.

Is het goed dat de Christelijke Mutualiteiten homeopathie niet langer zullen terugbetalen?

Fraeyman: Het is logisch dat wie een niet bewezen behandeling wil, daar zelf voor betaalt. Nu, naar Belgische gewoonte staat hier een achterpoortje open. Een arts kan gewoon een homeopathisch consult als een reguliere behandeling laten terugbetalen.

Wat vindt u ervan dat minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) artsen toelaat om een alternatieve behandeling te geven bij een niet-bedreigende diagnose?

Fraeyman: Op voorwaarde dat er eerst een klassieke diagnose gesteld wordt, moet dat kunnen.

Waarom? H omeopathie werkt niet beter dan een placebo, zo blijkt uit elk fatsoenlijk onderzoek.

Fraeyman: Dat klopt, maar als de diagnose volgens de gangbare wetenschappelijke methodes gesteld wordt en als blijkt dat een alternatieve therapie mogelijk is, dan kun je andere argumenten laten meespelen. Een patiënt van wie een arts weet dat hij geen gevaar loopt, die zich geholpen weet door een homeopathisch middel, hoeft geen andere geneesmiddelen te nemen. En onnodig geneesmiddelen nemen is schadelijk, zoals elke farmacoloog u zal bevestigen.

Sommige alternatieve geneeswijzen hebben een kwalijke reputatie, zoals chiropraxie. Zijn er gevaarlijke en dus absoluut te mijden alternatieve methodes?

Fraeyman: Wat u zegt over chiropraxie klopt. In het verleden zijn er mensen gestorven na zo’n behandeling, waarover uitvoerig is gerapporteerd in de medische literatuur. Vandaag de dag nemen chiropractici voldoende veiligheidsmaatregelen. De orde van chiropractici is bijzonder streng voor zichzelf. Ook met acupunctuur zijn er al problemen geweest, zoals klaplongen wanneer een naald in de long terechtkomt. Osteopathie heeft dan weer nauwelijks tot geen bijwerkingen, omdat het zo’n zachte behandeling is. Ik situeer ze weleens in de wellness-sfeer, wat osteopaten uiteraard bijzonder kwaad maakt. In verband met bijwerkingen is het merkwaardig dat uit onderzoek is gebleken dat mensen verslaafd kunnen raken aan homeopathie. Dus aan water zonder andere werkzame bestanddelen. Dat zegt echter meer over de complexiteit van de mens dan over de werking van homeopathie.

Moet een middel niet eerst wérken voor het een bijwerking kan hebben?

Fraeyman:(grinnikt) Homeopaten zullen het graag horen. Maar verslaving is eerder een psychisch proces, terwijl bijwerkingen van geneesmiddelen eerder fysiek van aard zijn. Het laatste woord is daarover duidelijk nog niet gezegd. Daarom richt ik me op een duidelijker aantoonbaar probleem, namelijk dat het alternatieve circuit bijwerkingen niet bijhoudt. Klassieke artsen en apothekers, daarentegen, zijn verplicht om waargenomen bijwerkingen door te geven, waarna ze geregistreerd en gepubliceerd worden. Dat systeem ontbreekt in het alternatieve circuit, omdat zij ervan uitgaan dat hun behandelingen geen bijwerkingen hebben. Dat is een bijzonder foute redenering. Neem bijvoorbeeld kruidengeneeskunde. Veel plantenextracten bevatten zeer toxische stoffen die niet alleen gevaarlijk zijn op zichzelf, maar ook gevaren opleveren in combinatie met klassieke geneesmiddelen. Sint-janskruid, bijvoorbeeld, is een waardevol middel tegen milde depressie, maar het remt ook de werking van klassieke geneesmiddelen af.

U schrijft dat hoger opgeleiden, naast vrouwen en patiënten die aan chronische aandoeningen lijden, vaker gebruik maken van alternatieve geneeskunde. Hoe verklaart u dat?

Fraeyman: Hoger opgeleiden zullen de neiging hebben om, wanneer een diagnose of behandeling hen niet aanstaat, verder te zoeken, maar ze gaan daarin net niet ver genoeg. Zodra ze online iets vinden wat hen aanspreekt, zullen ze het proberen. Daarom vind ik dat klassieke artsen goed moeten communiceren en hun medische jargon moeten vervangen door mensentaal. Dat was ook het doel van mijn vak: studenten voldoende objectieve achtergrond geven over een aantal alternatieve geneeswijzen, zodat ze daarover een zinvol gesprek kunnen voeren met een patiënt.

Hebt u een eenvoudige tip om kwakzalverij te kunnen onderscheiden van echte geneeskunde?

Fraeyman: Een typisch kenmerk van alternatieve geneeskunde is de bewering dat met één type behandeling verschillende of zelfs alle aandoeningen genezen kunnen worden. Op websites van acupuncturisten lees ik hetzelfde als wat ze beweerden in de tijd van de Chinese keizers: dat acupunctuur alles kan genezen. Dat ze dat 1000 jaar geleden geloofden, tot daaraan toe. Toen had je weinig anders, net zoals zo’n 200 jaar geleden, toen homeopathie, chiropraxie en osteopathie bedacht werden. Toen kon je misschien nog alle aandoeningen zo behandelen, maar vandaag zijn die claims volstrekt onhoudbaar.