Als vrienden uit elkaar? ‘De perfecte scheiding mag geen nieuw keurslijf worden’

Uit elkaar gaan na een jarenlange relatie, het is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in een mensenleven. Want het is niet omdat we het vandaag vaker doen, dat het minder pijn doet of dat het verdriet minder groot is.

Sinds de jaren 70 zijn de scheidingscijfers exponentieel gestegen en heeft ook ons denken over scheidingen een grondige metamorfose ondergaan. Uit elkaar gaan is geen schande meer. En we gaan er niet meer voetstoots van uit dat we onze kinderen per definitie in het ongeluk storten door uit elkaar te gaan.

‘Het taboe op scheiden is grotendeels verdwenen, wat een goede zaak is’, beaamt Kaat Schaubroeck, auteur van Gelukkig gescheiden (Uitgeverij Manteau).

‘Al moeten we oppassen dat we niet vervallen in een nieuw scheidingstaboe: dat op conflict en verdriet. In de loop der jaren zijn we het fenomeen ‘scheiding’ wat té rooskleurig gaan voorstellen. Vanuit ons grenzeloos vertrouwen in communicatie hebben we het ideaalbeeld gecreëerd van 2 mensen die in alle rust aan tafel gaan zitten om hun scheiding rationeel te regelen. Die er zelfs moeiteloos in slagen achteraf vrienden te blijven. Op sociale media kondigen veel BV’s op die toon hun relatiebreuk aan: ze hebben er in alle sereniteit een punt achter gezet en zullen beste vrienden blijven, of zijn dat toch van plan. Fijn voor hen, maar de realiteit ziet er voor de meeste ex-partners enigszins anders uit. Ik ben vooral bang dat we bezig zijn met het installeren van een nieuw keurslijf, dat van de perfecte scheiding. Het zorgt ervoor dat mensen zich schuldig voelen en het gevoel hebben dat ze falen als ze die norm niet halen, dus als ze er niet in slagen harmonieus uit elkaar te gaan en de communicatie gaande te houden. Ik zou liever hebben dat af en toe een bekend persoon opstaat om te getuigen over de pijn en het verdriet na de scheiding, en hoe die zijn leven op zijn kop heeft gezet.’

Aardverschuiving

Want dat is wat in werkelijkheid gebeurt als een lange relatie op de klippen loopt: je wordt compleet onderuitgehaald. Zelfs als het er al een tijdje zat aan te komen, krijg je te maken met een aardverschuiving. Je verliest je vertrouwde nest, je ankerpunt.

Soms moet je afscheid nemen van je huis, meestal ook van je schoonfamilie en een deel van je vriendenkring. Je hebt je kinderen niet meer dagelijks om je heen. Gevoelens van pijn, verdriet, woede en angst overspoelen je en doen je spartelen om overeind te blijven. Je voelt je verloren en eenzaam. Je schreeuwt de pijn van de scheiding uit. Of je voelt je vreselijk schuldig omdat je de ander verdriet doet.

‘In elke scheiding zijn er 2 posities’, zegt Kaat Schaubroeck. ‘Er is de persoon die weggaat of de breuk aankondigt, ook wel de eerste beslisser genoemd, en de persoon die verlaten wordt. Ook al gebeurt de scheiding in onderling overleg, er is altijd eentje die meer verlaat en eentje die meer verlaten wordt. Een scheiding is voor beide partijen ontwrichtend, maar als je gedumpt wordt, zeker als dat bruusk gebeurt, is het alsof de hemel op je kop valt. Het voelt als een verbrijzeling van je toekomst, je leven, je zelfbeeld. Word je bovendien in de steek gelaten voor een nieuwe vlam, dan kun je het gevoel hebben dat het leven van je ex gewoon doorgaat, maar nu met iemand anders erin, terwijl dat van jou stilstaat. De eerste beslisser voelt zich op zijn beurt vaak zo schuldig dat hij of zij in eerste instantie veel toegevingen doet. Tot na een tijd het besef komt: ik zie mijn kinderen nog maar 1 of 2 dagen per week en ik ben zomaar weggegaan uit dat huis, zonder iets mee te nemen of op te eisen. Dan wordt vaak alsnog een juridische procedure in gang gezet om een en ander recht te trekken. Met alle gevolgen van dien.’

Aan tafel

Een relatie die wordt beëindigd per sms of met een briefje op de keukentafel, of door ervan onder te muizen als de partner gaan werken is: we worden al koud als we eraan denken, maar het gebeurt.

‘Vaak uit angst of onhandigheid’, weet Schaubroeck. ‘Maar hoe agressiever en plotser de breuk, hoe moeilijker het wordt om achteraf nog een gesprek aan te knopen. En zeker als er kinderen zijn, zullen ouders toch een manier moeten vinden om weer samen aan tafel te zitten en afspraken te maken. We mogen daarbij niet verwachten dat ze hun scheiding regelen zonder een onvertogen woord te zeggen. Als dat kan, des te beter, maar uit elkaar gaan brengt doorgaans conflicten met zich. Dat is geen ramp, zelfs niet als kinderen daar getuige van zijn. Ook ouders die samen zijn, liggen soms in de clinch. Ruzies na de scheiding vallen niet te vermijden. Wat we wél kunnen vermijden, is dat kinderen meegesleurd worden in een verwoestend conflict, dat ze heen en weer geslingerd worden tussen beide ouders en het gevoel hebben dat ze moeten kiezen. Het is zelfs goed om aan kinderen de expliciete toestemming te geven: je mag mama of papa graag blijven zien, ook al komen wij niet meer overeen.’

Goedgenoegscheiding

Als ouders na een scheiding een manier vinden om samen te blijven ouderen en te overleggen over de belangrijkste aspecten van de opvoeding, is dat fantastisch. Alleen wijst de praktijk uit dat veel ouders daar niet in slagen en dreigen we hen een norm op te dringen waar ze niet aan kunnen beantwoorden, met alle bijbehorende schuldgevoelens. Dat vreet bovendien aan hun vermogen om op te voeden.

Kaat Schaubroeck pleit daarom voor de ‘goedgenoegscheiding’. ‘Een scheiding waarin er ruimte is voor pijn, verdriet en conflict, maar waar ook gezocht wordt naar een manier om dat conflict niet te laten escaleren. Het probleem is dat mensen te laat hulp zoeken of vinden, waardoor het wél tot een conflictscheiding komt en het vervolgens bijna onmogelijk wordt om nog een dialoog op te starten, of tot het minimum te komen: elkaar erkennen in de rol van ouder. Goed genoeg is iets wat niet alleen individuele mensen in handen hebben, het is ook echt een maatschappelijk vraagstuk: hoe zorgen we ervoor dat mensen tijdig hulp vinden na de scheiding? Misschien loont het de moeite om na te denken over een scheidingshuis, een soort multidisciplinair centrum of inloophuis waar scheidende mensen met al hun vragen terechtkunnen.’

Belang van erkenning

Erkenning, het zou weleens een sleutelwoord kunnen zijn. Ook de Nederlandse filosofe en stiefgezin-expert Corrie Haverkort heeft het over erkenning als cruciaal element in haar boek Van woede naar redelijkheid (uitgeverij SWP).

‘De meeste conflicten bij een scheiding en in samengestelde gezinnen gaan over die behoefte aan erkenning, of het ontbreken ervan. In gesprekken met gescheiden ouders en kinderen, maar ook met stiefouders en stiefkinderen, blijkt dat emoties als kwaadheid of verdriet vaak te maken hebben met niet gezien of gehoord worden, niet behandeld worden als iemand die ertoe doet. Erkenning geven aan de ander én aan zijn of haar emoties kan in een scheidingscontext veel conflicten voorkomen.’

Die erkenning kan veel vormen aannemen. Erkenning geven aan je ex als ouder en toelaten dat hij of zij andere klemtonen legt in de opvoeding van de kinderen. Maar ook: erkennen dat hij of zij pijn heeft door de scheiding, of woedend, verontwaardigd of triest is, en dat jij daar misschien een aandeel in hebt. En je eigen pijn of angst erkennen en er niet in een wijde boog omheen lopen.

‘Geef ook erkenning aan wat de kinderen doormaken’, benadrukt Schaubroeck. ‘Luister naar wat ze te vertellen hebben en accepteer dat ze rouwen en bepaalde zaken rond de scheiding niet leuk vinden. De meeste kinderen stellen het 2 jaar na de scheiding weer goed, maar ook zij hebben tijd nodig om een en ander te verwerken. Geef hen de ruimte om erover te praten. We moeten oppassen voor clichés als ‘kinderen zijn gelukkig als mama en papa gelukkig zijn’. Zo simpel ligt het helaas niet.’

Ten slotte is het goed om erkenning te geven aan de stukgelopen relatie zelf. Als 2 mensen lang een koppel zijn geweest en veel voor elkaar betekend hebben, kan dat niet anders dan een belangrijk hoofdstuk in hun leven zijn. Schat die periode dus naar waarde. En ook al lukt het wellicht niet meteen, maar pas nadat de storm van de scheiding is gaan liggen: koester en neem mee wat goed was.