Ondanks tombola’s, aanmoedigingspremies en de sussende woorden van de president weigert een meerderheid van de Russen zich te laten vaccineren. Het Kremlin is dan toch niet almachtig.
Op 11 augustus 2020 kondigde Vladimir Poetin niet minder dan de redding van het vaderland aan. Na nauwelijks twee maanden van testen op mensen had de overheid ’s werelds eerste coronavaccin goedgekeurd. Poetins bloedeigen dochter had het vaccin al gekregen en had er nauwelijks last van ondervonden. Met Spoetnik V – een naam die refereert aan die andere keer dat Rusland het Westen op wetenschappelijk gebied te snel af was – zou Rusland niet alleen zichzelf maar ook de wereld redden. Prompt sloot het Kremlin wereldwijd contracten om ‘het beste vaccin ter wereld’ aan te kopen.
Nauwelijks een jaar later blijft van dat enthousiasme weinig over. Afgelopen week sneuvelden in Rusland dag na dag de coronarecords. Zowel in Moskou als in Sint-Petersburg werd een recordaantal overlijdens geregistreerd. De officiële cijfers zijn vermoedelijk slechts een fractie van de werkelijke dodentol. De meerderheid van de nieuwe gevallen is te wijten aan de extra besmettelijke Indiase of deltavariant. Sinds begin juni moeten Moskovieten opnieuw thuiswerken en mogen restaurants en bars enkel klanten ontvangen die gevaccineerd zijn of recent een coronabesmetting hebben doorgemaakt.
Nochtans staat de kwaliteit van Spoetnik V buiten kijf. In maart 2021 publiceerde het toonaangevende medische tijdschrift The Lancet een onderzoek waaruit bleek dat Spoetnik V een efficiëntie van 91 procent heeft. Ook tegen de nieuwe deltavariant blijkt het vaccin wonderwel te werken. Alleen willen veel Russen dat niet geloven. Na bijna zeven maanden vaccinatiecampagne heeft slechts 15,6 procent van de Russische bevolking minstens één prik gekregen. Ter vergelijking: in de Europese Unie was dat eind juni al 50,6 procent. Vorige week liet de Russische regering officieel de hoop varen om tegen september minstens 60 procent van de bevolking in te enten. Ook al zijn de vaccins sinds december vrij verkrijgbaar in alle Russische grootsteden.
Veel Russen hebben meer vertrouwen in gepekelde groenten dan in de gevestigde geneeskunde.
Volkswijsheden
Die vaccinscepsis heeft geen eenduidige oorzaak. Sowieso heeft een aanzienlijk deel van de Russische bevolking meer vertrouwen in volkswijsheden en gepekelde groenten dan in de gevestigde geneeskunde. Samen met Oekraïne is Rusland een van de meest vaccinsceptische landen ter wereld: volgens een onderzoek van Gallup uit 2018 acht minder dan de helft van de Russen vaccins volledig veilig. Zelfs onder dokters is er een aanzienlijk wantrouwen: bij een peiling in april bleek bijna een op de vier artsen het Spoetnikvaccin te weigeren. Opmerkelijk genoeg lijkt Rusland het slachtoffer te zijn van zijn eigen desinformatiecampagnes, meent Laura Vansina, Ruslandonderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel. ‘Het voorbije jaar is er vanuit Rusland heel wat fake news verspreid dat de werking van de Amerikaanse en Europese vaccins in twijfel trekt. Het lijkt erop dat die voor het Westen bedoelde desinformatie ook de Russische bevolking heeft bereikt.’
Bovendien hebben de Russische leiders er alles aan gedaan om die argwaan te vergroten. Hoewel hij het Russische vaccin bij elke gelegenheid promoot, liet Poetin zich pas eind maart zelf vaccineren. Van het prikmoment werden geen beelden verspreid, en drie maanden lang weigerde het Kremlin te zegen met welk vaccin de president gevaccineerd was. Pas vorige week, tijdens de jaarlijkse televisieshow waarbij kijkers de president een vraag kunnen stellen, gaf Poetin aan dat hij het Spoetnikvaccin had gekregen. Ook Poetins invloedrijke woordvoerder, Dmitri Peskov, gaf onlangs doodleuk toe dat hij zelf nog niet was gevaccineerd. Pas vorige week verklaarde Peskov dat hij dan toch Spoetnik Light zou nemen, een boostershot voor wie de ziekte al doormaakte.
In zekere zin stelt de coronacrisis het Russische regime voor een personeelsprobleem. Dezelfde propagandisten die volhouden dat Rusland niet meevecht in Oekraïne en verkiezingen in Rusland eerlijk verlopen, moeten de Russische bevolking nu duidelijk maken dat het vaccin helemaal veilig is. Vansina merkt op dat de scepsis in Rusland vooral gericht is tegen de Russische vaccins. ‘De meeste Russen die ik ken zouden er geen enkel probleem mee hebben om een Pfizer- of een Moderna-vaccin te krijgen’, aldus Vansina. ‘Maar tegenover een Russisch vaccin zijn ze kritisch.’ Het is in zekere zin de paradox van het poetinisme: hoe meer het regime een nationalistische koers vaart waarin het de Russische verwezenlijkingen ophemelt, des te meer lijkt de bevolking Russische producten te wantrouwen.
Wortel en stok
Bovendien slaagt de Russische overheid er ondanks de hoge besmettingscijfers en dodenaantallen maar niet in om Russen van de ernst van de situatie te overtuigen. ‘Russen hebben een hoge figuurlijke pijngrens’, zegt
Vansina. ‘De meeste Russen hebben de jaren negentig meegemaakt, waarin ze al hun spaargeld zagen verdampen. Ze zijn opgegroeid met verhalen over verschrikkelijke hongersnoden en enorme slachtofferaantallen uit de Tweede Wereldoorlog. Als dat je referentiekader is, valt zo’n virus best wel mee.’
Ondanks de stijgende coronacijfers duurde het tot juni eer Moskou opnieuw een periode van thuiswerk aankondigde – maatregelen als mondmaskers worden nauwelijks gehandhaafd. ‘In september zijn er Doemaverkiezingen’, zegt Vansina. ‘Tot dan is het erg moeilijk om onpopulaire maatregelen te nemen.’
Om de vaccinatiecijfers omhoog te krijgen maakt de Russische overheid – ondanks het steeds autoritairdere klimaat – eerder gebruik van de wortel dan van de stok. Sergej Sobjanin, de burgemeester van Moskou, kondigde begin juni bijvoorbeeld aan dat Moskovieten die zich laten vaccineren kunnen deelnemen aan een tombola, waarin elke week vijf auto’s verloot worden. Lokale overheden bieden kleine geldsommen en zelfs airmiles aan om mensen tot vaccinatie te bewegen.
Elke suggestie om vaccinatie te verplichten wordt door het Kremlin weggewuifd. Ook Poetin benadrukte vorige week nog dat vaccinatie vrijwillig hoort te gebeuren. Tegelijk wordt de stok wel degelijk gehanteerd. Zo moeten alle Russen die voor de overheid of in de dienstensector werken zich verplicht laten vaccineren. Bedrijven worden onder druk gezet om minstens 60 procent van hun personeel te vaccineren. Technisch gezien is het geen verplichte vaccinatie – ga gerust in een andere sector werken, lijkt het Kremlin te suggereren – maar de facto zal het de vaccinatiecijfers wel omhoog jagen. Al bestaat ook daarvoor een oplossing. Voor zo’n 20.000 roebel (ongeveer 230 euro) vind je op de zwarte markt al een meer dan behoorlijk vaccinatiecertificaat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
