Vandaag worden nog steeds levensmiddelen vanwege de verboden stof ethyleenoxide uit de handel genomen en/of teruggeroepen van bij de consument. ‘Net zoals de coronacrisis gaat de ethyleenoxidecrisis in golven. Maar het zwaartepunt ligt achter ons’, verzekert het FAVV.
Een blik op de terugroepingspagina van het van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) met betrekking tot ethyleenoxide (ETO) toont dat er vandaag nog steeds wekelijks producten teruggeroepen worden wegens de aanwezigheid van vervuilde grondstoffen, zoals johannesbroodpitmeel (E410) en specerijen, in de eindproducten.
Ook de Europese waarschuwingssite RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed) signaleert tot op de dag van vandaag bijna elke dag ergens in Europa een vervuild product.
Als consument is het geen overbodige luxe om deze pagina’s op regelmatige basis te bekijken. Ethyleenoxide is een gasvormig desinfectiemiddel dat sinds de jaren 80 in Europa verboden is voor het gebruik in voeding. Producten die door het FAVV worden teruggeroepen mogen niet geconsumeerd worden en moeten worden teruggebracht naar de winkel.
De bal ging aan het rollen in september 2020 toen het FAVV de Europese Commissie op de hoogte bracht van een contaminatie van sesamzaden met ETO afkomstig uit India. Het pesticidegas wordt in dat land gebruikt om onder meer salmonella te bestrijden. Vandaag situeert het probleem zich vooral in een teveel aan residu aan ETO in johannesbroodpitmeel, een veel gebruikt verdikkingsmiddel in ijsproducten, maar ook in sauzen, kaas, vleeswaren en snoep. De voorbije weken ging het bijvoorbeeld over ijsjes van verschillende merken, ijstaarten en frisco’s.
Een van de redenen waarom de terugroepingen blijven aanhouden is dat het nu eenmaal tijd vergt om de niet-conforme loten te traceren tot hun eindproduct. Grondstoffen als E410 en sesamzaad worden in kleine hoeveelheden aan een hele resem producten toegevoegd.
Naweeën
‘We kunnen echt wel stellen dat het zwaartepunt achter ons ligt’, verzekert Hélène Bonte woordvoerder van het FAVV. ‘Wat we nu zien zijn de naweeën van de grote storm van de voorbije maanden, waarbij dagelijks meerdere producten werden teruggeroepen. Net als in de coronacrisis kunnen we met betrekking tot de ETO-crisis spreken van verschillende golven. De eerste golf situeerde zich rond sesamzaden die in onder meer koekjes, bagels en andere broodproducten waren verwerkt. Na de sesamgolf ontwikkelde zich een klein golfje met producten op basis van kruiden en kruidenmengsels. Deze zomer barste een derde, grote golf los met johannesbroodpitmeel dat in heel wat ijsproducten voorkomt. De sporadische recalls die we vandaag zien, worden ons gemeld door het Europese RASFF-systeem, waarin de lidstaten elkaar op de hoogte houden wanneer zij een probleem ontdekken in een product dat ook in andere lidstaten in de winkels ligt. Dat is een systeem dat erg goed werkt.’
De ETO-crisis is het voorbije jaar door de coronapandemie wat ondergesneeuwd, maar achter de schermen werd stevig gediscussieerd over de Europese maatregelen. Enkele lidstaten, waaronder België, stelden de terughaalactiviteiten de afgelopen maanden ter discussie omdat er sprake zou zijn van een zeer gering gezondheidsrisico voor consumenten. Het is immers goed mogelijk dat de producten in de winkel na verwerking van de vervuilde grondstoffen geen sporen meer bevatten van het pesticidegas. Toch moesten alle (verwerkte) grondstoffen die de maximale residulimiet (MRL) voor ethyleenoxide overschreden op vraag van Europa uit de rekken worden gehaald, ongeacht het gehalte ETO dat het eindproduct effectief bevatte. De voedingsmiddelenindustrie argumenteerde dat een dergelijke nultolerantiebenadering in strijd is met de inspanningen voor meer duurzaamheid. Het zorgt voor veel voedselverspilling en hoge kosten.’
Bijgestelde aanpak
Na een vergadering in oktober 2021 tussen de lidstaten en de Commissie werd de aanpak verfijnd. Samengestelde producten – producten waarin gecontamineerde grondstoffen zitten – moeten voortaan niet langer teruggeroepen worden van bij de consument als ze de maximale residulimiet niet overschrijden, maar ze moeten wel uit de handel genomen worden wegens niet-conform aan de regels. Blijkt uit een risicoanalyse dat er mogelijks wel een gevaar is voor de gezondheid van de consument, moet het product zowel uit de rekken gehaald worden als teruggeroepen van bij de consument.
‘Wanneer we nu ETO terugvinden in een grondstof, gaan we op basis van uitgebreide berekeningen na wat het gehalte ETO is in het eindproduct’, legt Bonte uit. ‘Hiervoor kijken we naar verschillende factoren zoals de hoeveelheid grondstof die gebruikt is in het eindproduct, wat het inmengingspercentage is, enz. Wijst de berekening op een ETO-gehalte in het eindproduct dat hoger is dan de MRL, dan volgt een terugroeping. Is dit niet het geval, betekent dat niet automatisch dat we het product niet terugroepen, maar doen we nog een bijkomende labo-analyse door een lot van het eindproduct te bemonsteren en na te gaan of er effectief geen ETO in het product zit zoals de berekening aantoont. Op die manier bouwen we een extra zekerheid in.’
Ondanks de verfijning van de maatregelen blijft de Europese Commissie de nultolerantie hoe dan ook hoog in het vaandel dragen. Onveilig voedsel moet er nu eenmaal uit. Het duurzaamheidsprincipe en het tegengaan van voedselverspilling is dan ondergeschikt aan de voedselveiligheid, aldus de Commissie. Over ethyleenoxide is het European Chemicals Agency (EHCA) immers erg duidelijk: het is kankerverwekkend. Hoewel het eten van producten met resten ethyleenoxide niet direct schadelijk is voor de gezondheid, is het dat wel als men over een langere tijd grote(re) hoeveelheden van binnenkrijgt.
Geen vierde golf
Daarom heeft Europa ondertussen ook verschillende maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat er niet langer met ethyleenoxide verontreinigde loten op de Europese markt kunnen komen en dat eventuele gecontamineerde producten onderschept worden voor ze in de rekken komen.
Bonte verduidelijkt: ‘Sesamzaden die worden ingevoerd vanuit India moeten sinds oktober 2020 verplicht vergezeld zijn van een officieel certificaat en een analyserapport waarop men garandeert dat de sesamzaden conform zijn aan de Europese normen. Daarenboven wordt ook nog eens 50 procent van de zendingen hier in Europa bemonsterd en geanalyseerd. Een gevolg daarvan is dat veel bedrijven die werken met grondstoffen afkomstig uit landen waar het gebruik van ethyleenoxide is toegestaan, eveneens dergelijke analyses in hun autocontrole hebben opgenomen. Een derde niveau van controle is dat het FAVV sinds januari 2021 de controle op ETO heeft opgenomen in zijn controleprogramma. Terwijl we vroeger sporadisch op ETO onderzochten, wordt nu een vast aantal analyses ingepland op sesamzaad, johannesbroodpitmeel, specerijen en kruiden. Die gebeuren op verschillende soorten producten in alle schakels van de voedselketen.’
Bovendien worden vanaf januari 2022 ook nog vernieuwde regels van kracht, waarbij lidstaten importcontroles gaan uitvoeren op meer producten uit meer herkomstlanden. Concreet worden de voorwaarden voor derde landen om te mogen uitvoeren naar de EU strenger en gekoppeld aan certificering door de lokale overheden.
Want ook in de ETO-crisis is een vierde golf niet wenselijk.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier