‘Afrika moet van aanpak moedersterfte prioriteit maken’

De Afrikaanse gezondheidszorg is, in tegenstelling tot 20 jaar geleden, aanzienlijk verbeterd. Kindersterfte, malaria, tuberculose en hiv-besmettingen daalden fors. Maar Afrika is er nog lang niet. We spraken met Guy Kegels van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) over hoe Afrika er op gezondheidsvlak voorstaat. Welke zijn de successen? Welke de uitdagingen?

Hoe is het op dit ogenblik gesteld met de gezondheidszorg in de Afrikaanse landen? Is er een evolutie zichtbaar met het verleden?

Guy KEGELS: ‘Afrika is op gezondheidsvlak een erg lang verhaal van mislukkingen en successen. Dat is in 2014 helaas nog niet anders. Maar, in tegenstelling tot pakweg 20 jaar geleden is het wel zo dat er heel wat meer middelen worden en vooral al zijn vrijgemaakt.’

‘Die financiële hulp is echt een enorme stap geweest om het “allemaal moeilijk en slecht verhaal” van de gezondheidszorg in Afrika alvast gedeeltelijk te kenteren. The Global Fund to fight AIDS, Tuberculosis and Malaria en The GAVI Alliance – werkzaam op het vlak van vaccinatie – gaven Afrika ademruimte en een kans om zich te ‘herpakken’. Naast de grote(re) geldschieters ontstonden, begin jaren 2000, tegelijk heel wat kleinere initiatieven om geld voor noodlijdend Afrika in te zamelen. Veel financiële spelers hebben, houdt wel het risico van fragmentatie in. Dat is de keerzijde van de medaille.’

‘De internationale wereld zag tegen de recente eeuwwisseling mede in dat Afrika niet enkel financiële hulp nodig had, maar ook op beleidsvlak gestuurd diende te worden. In 2000 hebben de Verenigde Naties onder meer in dat opzicht de millenniumdoelstellingen afgesproken – te bereiken tegen 2015 – waarvan er enkele concreet betrekking hebben op de Afrikaanse gezondheidszorg. Zo moesten de kindersterfte en moedersterfte fors omlaag en dienden HIV, tuberculose en malaria te worden ingedijkt.’

‘Nu de deadline nadert blijkt dat het Afrikaanse continent er nog niet in geslaagd is de moedersterfte te bedwingen. Haar inspanningen op de andere vlakken hebben wel vruchten afgeworpen, hoewel ook hier nog werk aan de winkel is.’

Waarom lukt het de Afrikaanse landen niet om de moedersterfte vooralsnog onder controle te krijgen?

‘Omdat je om moedersterfte tegen te gaan als land een heel systeem moet opzetten. Moeders die in Afrika bij het bevallen met complicaties te maken krijgen, moeten altijd enorme afstanden afleggen om bij een medische post te raken. De huisarts of de specialist woont niet om de hoek, zoals dat bij ons vaak het geval is. Daarbij komt dat de aanwezige artsen niet altijd vertrouwd zijn met ingewikkelde bevallingen en hoe die tot een goed einde te brengen.’

‘Kindersterfte en ziektes zoals malaria en tuberculose zijn eenvoudiger aan te pakken door middel van het organiseren van vaccinatiesessies en andere initiatieven. Het systeem dat hiervoor moet opgezet worden is veel beperkter en makkelijker te managen.’

‘Bovendien, hoe een land functioneert, verander je niet zomaar. We kunnen de Afrikaanse landen hierin enkel adviseren – zonder daarbij afbreuk te doen aan hun lokale cultuur en hun gebruiken. En misschien moeten we ook onszelf een beetje met de vinger wijzen. Heel wat Afrikaanse landen zijn immers voormalige kolonies waar de kolonisator de gezondheidszorg op een erg bureaucratische manier heeft ingevoerd. De stroefheid van een bureaucratisch systeem doorbreken vraagt tijd, maar moet in dit geval wel gebeuren om de moedersterfte een halt toe te (kunnen) roepen.’

‘Een belangrijk aspect in het hele gezondheidsverhaal – niet louter de moedersterfte – in Afrika is verder preventie. Als mensen weten hoe ze hun hygiëne kunnen verbeteren, hoe ze aan drinkbaar water kunnen komen, kunnen ze hun gedrag daaraan aanpassen. Met als gevolg dat op termijn bepaalde ziektes minder zullen voorkomen.’

‘De gezondheidszorg in Afrika blijft een relaas van “en/en”, toepassen en implementeren, uitproberen en aanpassen.’

Hoe staat het met de opleidingen tot arts en verpleegkundige in Afrika?

‘De opleidingen in Afrika zijn goed. Het verschil met veel Westerse landen is dat de artsen minder ronkende titels hebben nadat ze afgestudeerd zijn. En vaak ontbreekt ook het peperdure materiaal waar wij toegang toe hebben. De geneeskunde wordt op een minder prestigieuze manier uitgeoefend, maar de vaardigheden en kennis zijn er zeker.’

‘Onze Westerse artsen op stage sturen naar Afrika moeten we aanmoedigen en tegelijk afremmen. Er valt zeker bij te leren van de Afrikaanse cultuur maar die moet ook gerespecteerd worden. En lokale culturen en gebruiken leren kennen, vragen tijd en niet in het minst veel begeleiding. En die kan niet altijd optimaal verzekerd worden. Het mag niet de bedoeling zijn dat we onze Westerse tradities opdringen.’

Kan u concreet enkele voorbeelden geven van Afrikaanse landen die het relatief goed doen op het vlak van gezondheidszorg?

‘Afrika blijft een behoeftig continent op dit punt en zal dat vermoedelijk nog vele decennia blijven. De hier aangehaalde ziektes en gezondheidsthema’s zijn maar een fragment van het hele gezondheidsplaatje. Over kanker hebben we het bijvoorbeeld niet eens gehad.’

‘Maar om enkele landen te noemen die in positieve richting evolueren in het domein van de gezondheidszorg zeg ik Ethiopië en Rwanda. Ook Burundi toont een gunstige tred. En Zuid-Afrika doet het evenzeer goed. Mali en Ivoorkust daarentegen zien door de recente oorlogen en twisten hun positieve opgang voor een stuk vernietigd.’

‘De positieve evolutie gaat ook hand in hand met verbeterde economische situaties in heel wat Afrikaanse landen. Die toestand moeten we toejuichen want financieel krijgt de internationale wereld het moeilijk om dezelfde financiële bijdrages te leveren.’

‘Nu is het verder uitkijken naar de doelstellingen die worden vastgelegd na 2015. Enkele zullen dezelfde blijven, andere zullen bijgesteld worden, nieuwe zullen worden toegevoegd. Het terugdringen van de moedersterfte zal naar alle waarschijnlijkheid een belangrijk en prioritair werkpunt blijven.’