Zelfstandigen blijken het meest vatbaar te zijn voor burn-out en depressie. In vijf jaar tijd steeg hun aantal met 62 procent. UNIZO pleit voor een zorgbudget van 1000 euro en meer preventie. ‘Minder administratieve last is een onderdeel van die broodnodige preventie.’
Eind 2022 waren 125.700 mensen niet aan het werk door burn-out of depressie, dat blijkt uit de nieuwste cijfers van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV). 5800 onder hen waren zelfstandigen. In absolute aantallen lijkt dat laag, maar er zijn ook veel minder zelfstandigen dan werknemers in België. Relatief gezien is de stijging van burn-out tussen 2017 en 2022 groter bij zelfstandigen (62%) dan bij werknemers (42%).
Zelfstandigen zijn dus vatbaarder voor burn-out. Bovendien trekken zieke zelfstandigen later aan de alarmbel en eenmaal ze uitvallen blijven ze ook langer werkongeschikt dan werknemers.
Neurobioloog kreeg een burn-out van haar burn-out: ‘Mijn brein zal nooit meer hetzelfde zijn’
Minister van Zelfstandigen David Clarinval (MR) maakte deze regeerperiode 4 miljoen euro vrij voor mentaal welzijn bij ondernemers. Eén van de projecten die daarmee gefinancierd werd is de online zelftest stress-scan in samenwerking met sociaal verzekeringsfonds Acerta. 5500 zelfstandigen vulden die al in, bleek uit navraag door Knack. Zij krijgen een persoonlijk rapport met hun voornaamste risicofactoren. Daaruit blijkt dat veerkracht en financiële onzekerheid de belangrijkste factoren zijn.
Gedelegeerd bestuurder van ondernemersorganisatie UNIZO Danny Van Assche erkent dat het financiële een rol speelt, maar ziet dat breder: ‘Het gaat niet alleen over onzekerheid over het eigen inkomen, maar ook over het inkomen van alle werknemers. En nog breder, de hele verantwoordelijkheid voor werknemers, klanten, leveranciers enzovoort kan zwaar wegen. De eerste focus van een zelfstandige is altijd de continuïteit van zijn of haar zaak. Om die reden heerst vaak het gevoel ‘wij kunnen niet ziek vallen’.
Dat idee moet de wereld uit, want zo negeren zelfstandigen de signalen van een naderende burn-out?
Danny Van Assche: Klopt. Ze blijven voortdoen om dan op een bepaald moment toch de mokerslag te krijgen. Maar de continuïteit van de zaak vooropstellen, ga je zelfstandigen niet kunnen afleren. Dat is het eerste waar zij van wakker liggen. Hulpverleners moeten zich daarvan bewust zijn.
Een welzijnswet voor werknemers bestaat, maar voor zelfstandigen niet. UNIZO is een groot voorstander van zo’n wet, maar die mag geen copy-paste zijn van die voor werknemers. De continuïteit van het bedrijf moet worden meegenomen in het preventieve luik, anders zal dat voor zelfstandigen nooit zoden aan de dijk brengen.
Hoe voer je een moeilijk gesprek met een vriend of familielid? ‘Je hoeft geen oplossingen aan te reiken’
De laatste jaren is er meer aandacht voor die preventie. Zijn we op de goede weg?
Van Assche: Sociale verzekeringsfondsen, waar zelfstandigen verplicht bij moeten aansluiten, hebben nu een verplichting om te sensibiliseren. Maar dat mag wat ons betreft nog verdergaan. Wij stellen een gezondheidsbuget per zelfstandige voor van 1000 euro per vijf jaar. De zelfstandige kan dat budget zelf besteden aan coaching, professionele hulp of fysieke aanpassingen in zijn werkomgeving. Zo’n budget kan de drempel naar hulp bij hoge stress fors verlagen. Dat voorstel heeft een enorm terugverdieneffect. Je voorkomt niet alleen dat zelfstandigen uitvallen, wat uiteraard zorgt voor minder uitgaven van de ziekteverzekering. Maar ook de onderneming blijft draaien, waardoor de jobs van werknemers niet in gevaar komen.
Een zelfstandige die uitvalt heeft niet hetzelfde vangnet als een werknemer.
Van Assche: Bij zelfstandigen is er geen vervangingsinkomen gebaseerd op het brutoloon, zoals bij werknemers. Het is eerder een soort onkostenvergoeding. Zelfstandigen die uitvallen, ontvangen een zeer laag basisbedrag. Voor een alleenstaande gaat het over 60,56 euro per dag. Voor een samenwonende zelfstandige is het zelfs maar 46,45 euro per dag. Dat is een pak minder dan de minimumuitkering voor samenwonende werknemers (52,97 euro per dag).
Tegelijkertijd blijven vaste kosten, zoals de huur van een winkelpand, vaak lopen. Die combinatie zorgt voor een hoge financiële druk. Zelfstandigen vragen al langer voor een eerlijk vervangingsinkomen, dat net als bij werknemers proportioneel is op basis van het brutoloon. De volgende regering moet het sociaal statuut van de zelfstandige aanpassen.
Om die uitkering te krijgen moet een zelfstandige ook heel wat administratie doorworstelen. Ook dat is moeilijker voor zelfstandigen dan voor werknemers?
Van Assche: Klopt, al mag het ook voor werknemers makkelijker, hoor. Die mallemolen moet voor iedereen zo eenvoudig mogelijk zijn. Ziekenfondsen moeten meer denken vanuit het hoofd van de gebruiker.
Als werknemer heb je een werkgever die er op een of andere manier verantwoordelijk voor is en je daarin begeleidt. Zelfstandigen staan er alleen voor. Zo weten velen niet dat ze tijdens ziekte geen sociale bijdrage moeten betalen. Al moet je die vrijstelling zelf aanvragen, wat een bijkomende administratieve last inhoudt. Het sociaal verzekeringsfonds en het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) zouden automatisch verwittigd moeten worden wanneer een zelfstandige ziek is, zonder extra papierwinkel.
Helaas zijn zelfstandigen dat soort administratieve rompslomp wel al gewoon van hun zaak. De enorme hoeveelheid aan regels oefent een immense druk uit op zelfstandigen. Er is de constante angst om een regeltje te vergeten en daarvoor te moeten boeten na een controle. Die rechtsonzekerheid is een gigantische stressfactor.
Administratieve vereenvoudiging zou voor zelfstandigen dus ook een preventieve maatregel kunnen zijn om burn-out te voorkomen?
Van Assche: Absoluut, een enorm belangrijke preventieve maatregel zelfs.
‘Burn-out is eerder een sociologische dan een psychologische aandoening’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier