‘5 zaken om op te letten bij het nastreven van mentale gezondheid in 2024’

Met de eerste weken van het nieuwe jaar achter de rug gaan heel wat mensen prat op een gezonde(re) levensstijl. Vaak houdt dat ook een streven in naar een goede mentale gezondheid of zelfs het aanpakken van die psychische klachten waar men al even mee kampt. Maar waar op te letten bij die zoektocht?

Er is meer dan ooit aandacht voor mentaal welbevinden binnen onze samenleving. Dit zien we terugkomen in de toegenomen aandacht voor een gezonde werk-privébalans, maar tevens door het afnemende maatschappelijke stigma rond psychische klachten.

Daarnaast zijn er vanuit de overheid de afgelopen jaren belangrijke stappen gezet rond de erkenning van gezondheidszorgberoepen en het toegankelijk(er) maken van de geestelijke gezondheidszorg (bijv. Conventie Eerstelijnspsychologische Zorg). Tegelijkertijd blijft de (online) zoektocht naar op wetenschappelijke evidentie gestoelde behandelingen moeilijk.

Een kluwen aan pseudowetenschappelijke initiatieven

Je hoeft niet ver te zoeken, of je vindt online advertenties die je aanraden zich te wenden tot de astrologie of andere niet-wetenschappelijk onderbouwde praktijken om antwoorden te krijgen op belangrijke levensvragen. Vaak tegen een stevig prijskaartje, al ontbreekt enige wetenschappelijke evidentie hiervoor. Hier bestaat het risico dat reeds kwetsbare mensen investeren in pseudowetenschappelijke initiatieven, waarvan sommige mogelijks zelfs nadelig kunnen zijn voor de geestelijke gezondheid.

Hetzelfde zien we terugkomen in de wildgroei aan coaches. Vaak gaat het daarbij om goed bedoelde doch niet steeds onschuldige initiatieven. Zo zijn er  coaches actief in Vlaanderen met een geringe opleiding of achtergrond in psychische stoornissen en de behandeling hiervan. Het gevaar is dat deze coaches mogelijks niet in staat zijn om (eerste signalen van) psychische stoornissen te herkennen en tijdig door te verwijzen naar een hulpverlener met de nodige expertise. Een ander gevaar is dat dergelijke coaches mogelijks zelfs adviezen geven of inzetten op interventies die voor de cliënt potentieel schadelijke gevolgen kunnen hebben.

Een tweede aandachtspunt betreft de toenemende online aanwezigheid van commerciële initiatieven rond geestelijke gezondheid. Steeds vaker zie je advertenties terugkomen op sociale media rond nieuwe innovatieve apparaten of hulpmiddelen die beweren bij te kunnen dragen tot stressreductie, productiviteit en mentale gezondheid. Dit gaat van voedingssupplementen en pillen, tot hoogtechnologische apparatuur die aangeboden wordt voor thuisgebruik. Typisch wordt daarbij verwezen naar principes die reeds uitgebreid wetenschappelijk onderzocht werden. De valkuil bestaat er echter uit dat de evidentie voor het specifieke hulpmiddel of commerciële apparaat op zich vaak beperkt is of onvoldoende wetenschappelijk rigoureus getoetst werd.

5 tips bij het nastreven van geestelijke gezondheid

Volgende zaken kunnen je – naast investeren in een gezonde levensstijl (https://gezondleven.be) –alvast op weg helpen bij de zoektocht naar mentale gezondheid in 2024:

1. Weet bij wie je terecht kan. Klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen vormen samen met psychiaters de autonome gezondheidszorgbeoefenaars die door de overheid aan de hand van een visum erkend zijn. Dit biedt een vorm van kwaliteitscontrole. Deze hulpverleners kunnen allen psychische begeleiding bieden. Een psychiater heeft als arts-specialist een medische achtergrond en gebruikt daarbij als enige vaak medicamenteuze behandelingen. Sinds 2016 is de term psychotherapeut (niet te verwarren met het breder gebruikte en ongereguleerde begrip ‘therapeut’) voorbehouden voor bovenstaande gezondheidszorgbeoefenaars die zich verder specialiseerden in de behandeling van psychische klachten aan de hand van een langdurige therapieopleiding. Met deze hulpverleners kan je rechtstreeks contact opnemen.
2. Weet waar je terecht kan. De Psychologencommissie biedt een overzicht van erkende psychologen. Op de website van de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen kan er verfijnd worden gezocht naar klinisch psychologen. Een aantal klinisch psychologen en klinisch orthopedagogen bieden daarbij laagdrempelige zorg aan via het project EersteLijnsPsychologische Zorg Kwadraat. Erkende psychotherapeuten kan je terugvinden via de respectievelijke therapieverenigingen, waaronder onder andere de Vlaamse Verenigingen voor Gedragstherapie, Psychoanalytische Therapie, Cliëntgericht-Experiëntiële Psychotherapie en Counseling en de Belgische Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie en Systeemcounseling, dewelke deel uitmaken van de Beroepsvereniging voor Wetenschappelijk onderbouwde Psychotherapie.
3. Effectief bewezen behandelingen. Voor de voornaamste psychische klachten werd door multidisciplinaire expertgroepen in overleg met patiënten een bundeling gemaakt van wetenschappelijk onderbouwde interventies. Deze kunnen door hulpzoekenden bezocht worden, maar bieden met name ook voor hulpverleners een leidraad. Bij onduidelijkheden rond welke vorm van psychotherapie mogelijk iets voor jou kan betekenen, kan je overleggen met je huisarts.
4. Deel je ervaring open met de hulpverlener. Welke vorm van psychotherapie je ook aangaat, binnen een hulpverleningsproces ga je samen op zoek naar een antwoord op je vragen of klachten. Doorheen dit proces bouw je een therapeutische werkrelatie op, dewelke belangrijk is voor het slagen van het traject. Het is belangrijk dat jij die ‘klik’ voelt met de hulpverlener en openlijk kunt bespreken wat voor jou meer of minder helpend is.
5. Wees voldoende kritisch ten aanzien van (online) advertenties rond producten of diensten gericht op het verbeteren van mentale gezondheid. Bekijk de evidentie voor deze interventies en bespreek dit eventueel met een hulpverlener in geval van vragen of twijfels. Wees er verder van bewust dat er verschillende kwaliteitsvolle initiatieven bestaan die je kunnen helpen om het bos door de bomen te blijven zien. Onlinehulp-apps biedt bijvoorbeeld een overzicht van beschikbare apps rond mentaal welbevinden, dewelke aan een kwaliteitscontrole onderworpen zijn. Daarnaast bestaan er verschillende online initiatieven gericht op de bevordering van geestelijke gezondheid. Telefonisch of via chat kan men ook gratis terecht met psychische klachten of bezorgdheden bij Tele-onthaal (106) of de Zelfmoordlijn (1813).

Kristof Hoorelbeke is als docent gedragstherapie aangesteld aan Universiteit Gent (UGent) binnen de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen en is daarnaast klinisch actief als gedragstherapeut.

Anouk Vanden Bogaerde is als docent gedragstherapie verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en werkzaam als gedragstherapeut.

Ernst Koster is hoogleraar klinische psychologie aan UGent en tevens klinisch werkzaam als gedragstherapeut.