35 jaar abortuswet: ‘De ­verplichte bedenktijd is voor veel vrouwen een nachtmerrie’

Op 3 april wordt de abortuswet 35 jaar oud. De roep om de wet te ­moderniseren klinkt steeds luider. ‘Het geeft manifest niet de beste zorg.’ Maar vooral de CD&V houdt de boot af.

‘Gisteren zat hier een jonge studente in mijn kantoor, precies op de plek waar jij nu zit. Haar gynaecoloog had een hormonenspiraaltje geplaatst en voorafgaand een inwendige echo gedaan, waarop niks te zien was. Maar op een echo zie je pas na een aantal weken of iemand zwanger is. Een urine- of bloedtest had in dit geval aangetoond dat ze zwanger was.’

Aan het woord is Wim van de Voorde, coördinator van het abortuscentrum in Gent. Het grote publiek kent hem ook nog uit zijn vorige baan, als de gedreven woordvoerder van 1712, de hulplijn voor vragen over geweld en misbruik. Met dezelfde bevlogenheid verdedigt hij vandaag de vrouwen – cliënten in het jargon – in zijn Gentse abortuscentrum.

De studente die overstuur in Van de Voordes kantoor naar oplossingen zocht, verkeerde na haar bezoek aan haar gynaecoloog in de overtuiging dat ze volledig beschermd was. ‘Uiteindelijk, na wéken, toen ze echt haar lichaam voelde veranderen, deed ze toch maar een zwangerschapstest en die bleek positief.’ Toen de jonge vrouw vervolgens in het abortuscentrum op consultatie kwam, liet de echo zien dat ze al 18 weken ver was in de zwangerschap.

Dat is ruim voorbij de wettelijke termijn van 12 weken waarbinnen in België abortus om niet-medische redenen legaal is. ‘Ik heb een afspraak voor haar geregeld in een abortuscentrum in Nederland’, zegt Van de Voorde. ‘Maar ze heeft als studente geen inkomen en weet dus niet hoe ze dat moet betalen.’

De kosten voor een abortus in Nederland kunnen oplopen tot 1000 euro en meer, transport- en eventuele hotelrekeningen buiten beschouwing gelaten. ‘Ik sta in contact met een aantal OCMW’s. Af en toe zijn die bereid om dat bedrag voor te financieren,’ vertelt Van de Voorde, ‘heel vaak ook niet. En dan heeft de cliënt heel weinig tijd om die som bij elkaar te krijgen.’

Jaarlijks maken zeker 400 ongewenst zwangere Belgische vrouwen de niet alleen financieel maar ook emotioneel belastende trip – ‘die vrouwen voelen zich soms halve criminelen’ – naar Nederland, waar abortus mogelijk is tot 22 weken na de conceptie. Het is een belangrijke eis van alle Belgische abortuscentra om die – uitzonderlijke – late abortussen, in het tweede trimester van de zwangerschap, ook gewoon in Belgische ziekenhuizen te kunnen laten uitvoeren. ‘Het gaat om vrouwen zoals de studente, vrouwen in precaire situaties, maar ook bijvoorbeeld om vrouwen in de perimenopauze, die dachten dat ze niet meer vruchtbaar waren.’

‘Wij zijn zorgverstrekkers en hulpverleners’, vervolgt Van de Voorde. ‘Wij willen onze cliënten de beste zorg geven. Dat zou dan ook het uitgangspunt moeten zijn van een abortuswet. Maar dat is het manifest niet en dat is heel pijnlijk, want daar lopen wij met onze cliënten elke dag tegenaan.’

Betuttelend

Niet alleen de termijn van 12 weken, ook de wettelijk verplichte wachttijd van 6 dagen – ‘de langste officiële wachttijd in heel Europa’ – die pas begint te lopen na de eerste fysieke consultatie in een abortuscentrum is de Belgische abortuscentra een doorn in het oog. ‘Alsof vrouwen niet volwassen en slim genoeg zijn om zélf in te schatten hoeveel tijd ze nodig hebben om een besluit te nemen. Dat hoeft de overheid toch niet in hun plaats te regelen?’

Voordat vrouwen zich aanmelden in het abortuscentrum, hebben ze al nagedacht over hun beslissing, weet Van de Voorde uit ervaring, en soms zijn ze ook al bij de huisarts of gynaecoloog langsgegaan. Als ze vervolgens naar het centrum komen, is er vaak nóg een week verstreken en staat hun besluit om voor een abortus te kiezen doorgaans allang vast. Die zes extra dagen verplichte bedenktijd voelen dan als betuttelend, moraliserend en stressvol.

‘Niet alleen om principiële redenen, ook om gezondheidsredenen is die wachttijd problematisch’, zegt Van de Voorde. ‘Door een zinloze procedureregel gaat kostbare tijd verloren. Voor vrouwen die zich in die periode ook nog eens kotsmisselijk voelen, is het een nachtmerrie.’

Het is ook wettelijk verplicht om vrouwen die voor een abortus kiezen te informeren over anticonceptie en alternatieven zoals adoptie. Het eerste doen abortuscentra altijd. Bij 30 procent van de cliënten wordt na de abortus meteen een anticonceptiespiraaltje geplaatst. Het tweede veel minder. Dat zou betekenen dat je een vrouw die een zwangerschap wil afbreken, en die gemiddeld genomen nog maar een paar weken zwanger is, moet vertellen dat ze anders ook gewoon de hele zwangerschap kan uitzitten en vervolgens het kind kan afstaan voor adoptie. Het laat zich raden dat geen enkele vrouw die een abortus wil, dat als een redelijk alternatief beschouwt.

Vijf mannen

Op 3 april aanstaande is het 35 jaar geleden dat de ‘wet betreffende de zwangerschapsafbreking’ in het Belgisch Staatsblad is gepubliceerd. Daar gingen jaren van intense strijd door artsen en de vrouwenbeweging aan vooraf, én een politieke crisis zonder weerga. Koning Boudewijn, die uit gewetensnood weigerde de abortuswet te bekrachtigen, werd in de lente van 1990 voor 36 uur uit zijn functie ontheven, zodat de voltallige ministerraad dat in zijn plaats kon doen. Sindsdien wordt wie een abortus uitvoert of ondergaat tot de twaalfde week na de bevruchting niet langer strafrechtelijk vervolgd. België was daarmee een van de laatste landen in Europa die abortus deels depenaliseerde. Vervolgens duurde het nog tot 2002 voordat er een financiële regeling kwam voor abortushulpverlening. ‘Tot dan moesten onze cliënten een groot deel uit eigen zak betalen’, stelt Van de Voorde.

De afgelopen tien jaar klonk de roep steeds luider om de abortuswet te moderniseren. Wetsvoorstellen in die zin stootten steevast op verzet van de CD&V en in mindere mate de N-VA.

Op verzoek van de CD&V werd onder de Vivaldi-regering een wetenschappelijke commissie opgericht, met een expert van elke Belgische universiteit. Die experts werkten anderhalf jaar aan een rapport met 25 aanbevelingen om de abortuswet te actualiseren. Ze bepleiten daarin unaniem om de abortustermijn op te trekken tot minimaal 18 weken, wat een oplossing zou bieden voor de grote meerderheid van de vrouwen die nu naar het buitenland moeten, en voor het schrappen van de ‘vernederende’ wettelijke bedenktijd.

Maar de CD&V kon zich niet vinden in het door haar bestelde rapport en dus bleef alles bij het oude. ‘De CD&V is er de afgelopen jaren in geslaagd om een dossier waarvoor in de Kamer eigenlijk al tien jaar een meerderheid is, te begraven: door het te verwijzen naar commissies, door te vragen om extra onderzoek, door het te koppelen aan andere ethische dossiers die nog in de kinderschoenen staan, en door regelrecht coalitiepartners af te dreigen’, zegt Van de Voorde.

Vooruit voerde tijdens de laatste verkiezingscampagne met boegbeeld Freya Van de Bossche fel campagne voor een uitbreiding van de abortuswet, maar maakte er geen breekpunt van in de federale regeringsonderhandelingen. ‘Uiteindelijk hebben vijf mannelijke partijvoorzitters dus een thema dat duizenden vrouwen aanbelangt in de laatste onderhandelingsronde in de Koninklijke Militaire School in waarschijnlijk 5 minuten afgeklopt. Want in het regeerakkoord van de regering-De Wever staan exact twee zinnetjes over abortus.’

Voorbij de clichés

Van de Voorde wil ook een aantal volgens hem nog hardnekkige misverstanden over abortus de wereld uit helpen. ‘Een op de vijf vrouwen kiest in de loop van haar leven voor een abortus. Een vrouw is gemiddeld 35 jaar vruchtbaar. Met 13 eisprongen per jaar betekent dit dat ze theoretisch 455 keer de kans heeft om zwanger te worden. Als je weet dat vrouwen in België gemiddeld 2 kinderen krijgen, weet je ook dat een seksueel actieve vrouw het overgrote deel van haar vruchtbare leven bezig is een zwangerschap te voorkomen. Meestal loopt dat zoals gewenst en gepland, soms ook niet.’

In België wordt 13 procent van de zwangerschappen afgebroken, het gaat om circa 19.000 abortussen per jaar. België heeft daarmee een van de laagste abortuscijfers – het aantal abortussen afgezet tegen het aantal vrouwen op vruchtbare leeftijd – in de wereld, namelijk 8,5 abortussen op 1000 vruchtbare vrouwen. Dat heeft onder meer te maken met heel toegankelijke anticonceptie. Buitenlandse ervaringen zoals in de VS, laten zien dat het criminaliseren van abortus niet leidt tot minder abortussen, maar tot meer onveilige abortussen.

Ook het cliché dat het gaat om ‘tienermeiden, losbandige singles, gemarginaliseerde vrouwen’ moet dringend op de schop, legt Van de Voorde uit. In zijn abortuscentrum ziet hij vrouwen van verschillende leeftijden, en van alle sociale en etnische achtergronden. Maar de gemiddelde cliënt is ‘een vrouw van 29, met twee kinderen, in een vaste relatie, met een voltooide kinderwens.’ Hij vervolgt: ‘Ruim 70 procent van de vrouwen die voor abortus kiezen, doet dat in de eerste 8 weken.’

Plaatselijke verdoving

Vanaf de straat oogt de ingang van Luna Gent onopvallend, je moet naar de bel kijken om er zeker van te zijn dat je bij het juiste adres bent. Als je vervolgens het moderne gebouw binnengaat, kom je in gezellige wachtzaal met rotan lampenkappen en aparte coupés, en grote natuurfoto’s van een arts-amateurfotograaf aan de muur.

Het centrum heeft twee spreekkamers, die eruitzien als klassieke gynaecologische kabinetten. Daar houden artsen consultatie en wordt ook de abortus uitgevoerd, via een zuigcurettage of vacuümaspiratie, wat neerkomt op het wegzuigen van de zwangerschap. De ingreep zelf, meestal onder plaatselijke verdoving, duurt nauwelijks een half uur. Daarna kunnen de vrouwen (vaak met partner, vriend of familie) in een van de daarvoor ingerichte kamers nog even bekomen. Voor ongewenste zwangerschappen tot en met zeven weken kiezen vrouwen ook vaak voor een medicamenteuze behandeling. Daarbij krijgen ze pillen mee naar huis waardoor de baarmoeder de vrucht afstoot.

Een team van 25 artsen, verpleegkundigen, seksuologen, psychologen en maatschappelijk werkers doen het centrum in Gent draaien. Vorig jaar hielpen ze 2732 vrouwen. Slechts 3 procent daarvan koos uiteindelijk voor het behoud van de zwangerschap. Van de Voorde: ‘We moeten dat accepteren: abortus is gewoon een fact of life.’