2,4 miljard mensen wachten nog steeds op eerste coronaprik: ‘WHO heeft gefaald’

Houden we onze coronavaccins bij in afwachting van een nieuwe vaccinatiecampagne of doneren we ze aan arme landen? ‘In bepaalde omstandigheden is het wegschenken van vaccins door het Westen een no-brainer’, aldus politiek econoom Pieter Vanhuysse.

2,4 miljard mensen hebben nog steeds geen eerste dosis van een vaccin tegen covid-19 gekregen. Dat blijkt uit de Vaccine Tracker van The New York Times. Vooral Afrikaanse landen zoals Burundi, Congo en Tsjaad lopen achterop. Zo kreeg nog maar 31 procent van de volledige Afrikaanse bevolking een eerste vaccin. 

In september 2021 beweerde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nochtans dat ze tegen midden 2022 70 procent van de wereldbevolking wilde vaccineren. Ambitieus, want op dat moment had nog maar zo’n 3 procent van de mensen in de ontwikkelingslanden een eerste prik gekregen, tegenover meer dan 60 procent in de rijke landen.

De situatie ziet er vandaag niet veel beter uit dan een jaar geleden. In de landen met lage inkomens heeft slechts 25 procent van de bevolking minstens één dosis van een vaccin gekregen. In de rijke landen is dat percentage opgelopen tot 82 procent.

Maar zo stijgt het risico dat er nieuwe virusvarianten ontstaan die mogelijk de effectiviteit van bestaande vaccins ondermijnen. Dat risico is het grootst in gebieden met een lage vaccinatiegraad. De pandemie zal daardoor niet alleen langer aanhouden, ook de ongelijkheid tussen arm en rijk zal toenemen. Het economisch herstel verloopt in ontwikkelingslanden trager en andere prioriteiten zoals investeringen in duurzame ontwikkeling verdwijnen naar de achtergrond.

Kunnen we de hele wereld vaccineren?

Om te vermijden dat er nieuwe varianten ontstaan, moeten we dus de hele wereld vaccineren. Maar is dat wel haalbaar? Politiek econoom Pieter Vanhuysse van de Zuid-Deense Universiteit meent van wel, onder specifieke omstandigheden.

Uit een studie die Vanhuysse samen met Israëlische en Duitse onderzoekers uitvoerde, blijkt dat het Westen, los van de wereldwijde solidariteit die er doorgaans tussen landen bestaat, er wel degelijk alle belang bij heeft om zijn vaccinoverschotten aan ontwikkelingslanden te doneren, vooral als we rekening houden met het tempo waarop nieuwe varianten kunnen ontstaan. Het weggeven van vaccinoverschotten kost de samenleving in het Westen onder bepaalde omstandigheden dus minder dan wanneer het de vaccins bijhoudt, zo blijkt aan de hand van een strategisch speltheoriemodel (speltheorie is een tak van de wiskunde die de impact van verschillende beslissingen voorspelt, nvdr) dat de wetenschappers ontwikkelden: het ‘rijken-aan-armen-vaccin-donatiespel’.

‘De vraag die we probeerden te beantwoorden is wanneer het juiste moment is voor een coalitie van rijke landen om uit eigenbelang hun extra vaccins weg te schenken. De voordelen van vaccindonatie hangen af van erg veel factoren, zoals van de mogelijke opkomst van nieuwe varianten of een potentiële nieuwe uitbraak. Maar ook op strategisch vlak zijn er uitdagingen: rijke landen moeten efficiënt samenwerken om de meest optimale donatiestrategie te bepalen en, vooral, ze moeten zich aan de gemaakte afspraken houden.’

Donaties

Een onverwachte conclusie uit het onderzoek is dat het voor rijke landen de beste strategie is om hun volledige stock aan vaccins te doneren aan arme landen als blijkt dat een coalitie van rijke landen een heel groot deel van de arme landen kan beschermen tegen covid-19. Opvallend: daarbij maakt het niet uit of er al dan niet nieuwe varianten in omloop komen.

In de meeste gevallen is die optimale strategie bovendien erg stabiel omdat het akkoord tussen landen stand zal houden. ‘Als de rijkste landen zo veel vaccins produceren dat ze hun volledige bevolking een vaccin kunnen aanbieden én ook nog eens een heel groot deel van de arme wereld kunnen bereiken, dan, maar alleen dan, is het wegschenken van de vaccins een no-brainer. Over welk deel het precies gaat, hangt af van de andere parameters in het model, maar we schatten minstens 75 procent van de arme wereld. Dat is misschien geen realistisch scenario – al die vaccins moeten ook nog geproduceerd kunnen worden – maar het toont wel aan dat we voorzichtig mogen hopen dat we de hele wereld kunnen vaccineren. Hoe kleiner de coalitie van rijke landen die de capaciteit kunnen optrekken, hoe makkelijker die strategie wordt. En hoe duurder de kostprijs om een nieuwe uitbraak thuis te bekampen met gestockeerde vaccins, hoe vlugger landen hun overschotten naar de ontwikkelingslanden zullen brengen.’

Wat met COVAX?

Nochtans bestaat er al een alliantie die de coronavaccins herverdeelt onder ontwikkelingslanden, namelijk het COVAX-initiatief van de WHO. Maar dat heeft volgens Vanhuysse gedeeltelijk gefaald. ‘We moeten vaststellen dat de huidige strategie van de WHO niet erg succesvol geweest is’, zegt Vanhuysse. ‘Een land als China heeft bijvoorbeeld bijna 300 miljoen vaccindoses beloofd, maar nog maar de helft daarvan zijn effectief geleverd. Een multilaterale aanpak werkt niet altijd even effectief, want vele rijke landen kijken toch de kat uit de boom. De WHO moet op basis van parameters specifieke landen motiveren.’

Tot slot blijft er natuurlijk het hardnekkige probleem van ‘vaccinnationalisme’, beaamt ook Vanhuysse op basis van zijn vorige onderzoek. ‘We hebben de voorbije 2,5 jaar gezien dat landen en hun inwoners vaccinnationalistisch zijn, ook al werd door experten herhaaldelijk opgeroepen tot wereldwijde solidariteit. De initiële houding van de WHO was dat landen niet meer dan 20 procent van hun bevolking mochten vaccineren tot alle andere landen dat ook gedaan hadden. Dat is uiteraard nooit gebeurd. Het is een harde realiteit dat vele rijke landen hun vaccins grotendeels bijhouden in het zogenaamde belang van de eigen bevolking. Maar een pandemie stopt niet aan de grens. Alleen is het erg moeilijk om mensen daarvan te overtuigen’, besluit Vanhuysse.