Uit de nieuwe cijfers van Kind en Gezin blijkt dat elf procent of een op de tien kinderen van twee jaar lijdt aan overgewicht. Huisarts Staf Henderickx schrikt daar niet van.
In de loop van mijn carrière heb ik twee negatieve evoluties zien normaliseren. Dat is de toename van poedermelk ten nadele van borstvoeding en de opkomst van potjes babyvoeding voor peuters ten nadele van normale voeding. Ik ben ervan overtuigd dat daar de voornaamste oorzaken liggen van de stijgende lijn van overgewicht bij peuters.
Waarom borstvoeding zoveel beter is
Sinds mensenheugenis is borstvoeding de eerste natuurlijke voeding bij mensen, net zoals bij alle andere zoogdieren. Flesvoeding op basis van poedermelk kwam pas in de jaren 1950 op de markt. Dat melkpoeder voor baby’s wordt geproduceerd door het bewerken van koe of geitenmelk of soja. Om de juiste verhouding in eiwitten te bekomen worden die chemisch bewerkt. In babyvoeding gaat het over 40 procent caseine, een eiwit dat makkelijk afbreekt in essentiële aminozuren, tegen 60 procent wei-eiwit. De dierlijke vetten worden vervangen door plantaardige. Daarnaast worden er verschillende supplementen toegevoegd, zoals vitamine D en K, ijzer en vezels.
Als huisarts heb ik altijd gepleit voor borstvoeding. Naast de juiste verhouding van aangepaste eiwitten, vetten en suikers bevat borstvoeding immers een aantal essentiële bouwstoffen voor de baby, zoals antistoffen, groeifactoren, interferon tegen virussen, lysozyme tegen bacteriën, lactoferrine (ijzer), prebiotica en taurine voor de hersenontwikkeling.
De voordelen van borstvoeding zijn dan ook immens. De baby’s hebben een veel lagere kans op diarree, bronchitis, middenoorontsteking en wiegendood. Dat laatste betekent een enorme klap voor ouders en bij flesvoeding is dat risico 12 procent groter. Verder lopen baby’s die borstvoeding krijgen minder kans om op latere leeftijd obesitas en diabetes type 2 te ontwikkelen.
Ook tegen huiduitslag en kortademigheid is borstvoeding een eerste preventieve stap. Allergische aandoeningen zoals eczeem en astma komen bij borstvoeding minder frequent voor.
Bernardo Lessa Horta, professor aan de Federale Universiteit van Pelotas in Brazilië, is een autoriteit op het gebied van borstvoeding. Met zijn team volgde hij in een langetermijnstudie een cohorte van 3500 baby’s. Zij stelden vast dat degenen die langer borstvoeding hadden gekregen, als volwassenen hoger scoorden op IQ-tests.
Borstvoeding heeft dus een positief effect op de cognitieve intelligentie, maar bovendien ook op de emotionele intelligentie en empathie. Waarschijnlijk is dat toe te schrijven aan het warme contact tussen de moeder en de baby.
In een uitgebreid rapport, getiteld De langetermijneffecten van borstvoeding, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) al in 2013 al deze voordelen bevestigd. Zij raadt daarom aan om de baby borstvoeding te geven tot de leeftijd van zes maanden, en indien mogelijk zelfs tot de leeftijd van twee jaar.
Aanhoudende reclame voor melkpoeders
We zien echter een toename van de hoeveelheid poedermelk per kind. In 2008 kwam een baby toe met 5,5 kilogram per jaar, nu is dat opgelopen tot 8 kilogram per jaar, een toename met 40 procent. Het is een van de redenen van de gewichtstoename bij baby’s. Een te snelle toediening en te grote hoeveelheid van flesvoeding vergroot ook de kans op krampen, reflux en huilbuien. Bij huilbuien stellen artsen al te snel de diagnose van koemelkallergie, waarna de baby op zeer dure anti-allergische melk moet overschakelen. Een trend waar Nutricia en Nestlé handig op inspelen.
Vandaag bevallen bijna alle moeders in ziekenhuizen onder begeleiding van een gynaecoloog. Ik behoor nog tot de generatie huisartsen die tot de jaren 1990 veel bevallingen deed, meestal in het ziekenhuis. Ik merkte toen al dat de jonge moeders daar werden overladen met stalen en reclame voor melkpoeders van Nutricia en Nestlé. Bij patiënten bij wie ik de bevalling deed, hield ik een warm pleidooi voor borstvoeding.
Ook vandaag is het niet altijd makkelijk om jonge moeders te overtuigen om borstvoeding te geven. Naast de nieuwe preutsheid en de ongepaste opmerkingen bij borstvoeding in het openbaar weegt vooral de aanhoudende reclame voor melkpoeders zwaar door. Het reclamebudget van producenten van flesvoeding voor baby’s wordt geschat op 4 miljard dollar per jaar, wat ongeveer overeenkomt met het jaarbudget van de WHO. Wereldwijd steeg de omzet van 15 miljard dollar in 1998 naar 55 miljard dollar in 2022.
In gezinnen met een laag inkomen wordt inmiddels 60 procent van de baby’s gevoed met poedermelk. Een epidemiologische studie in The Lancet berekende dat, indien alle kinderen in landen met een laag en gemiddeld inkomen borstvoeding hadden gekregen, naar schatting 800.000 kinderen niet overleden waren. En er is nog werk aan de winkel want op wereldvlak geeft slechts 48 procent van de moeders borstvoeding.
Knabbelen en bijten, dat is wat peuters willen
Na zes maanden schakelen veel ouders langzaam over op vaste voeding. Vroeger begonnen baby’s stilaan gewoon van de tafel mee te eten. Het is ook gezond om hen al op jonge leeftijd aan kleine brokjes van de originele vruchten te laten knabbelen. Zodra de tandjes tevoorschijn komen, willen peuters op van alles en nog wat knabbelen.
Knabbelen en bijten op hard fruit is beter dan op gekleurd speelgoed. Zelfgemaakte fruit- en groentepapjes die veel variatie toelaten, blijven aanraders. In de brochures van Kind en Gezin en op hun websites vind je daarvan gevarieerde recepten.
Ouders grijpen voor de eerste vaste voeding vaak naar potjes babyvoeding. Lekker en handig. Maar… Het kapotmaken van de matrix van de basisingrediënten verandert de groenten en het fruit in voorgekauwde puree. Er is ook voorzichtigheid geboden met claims op de verpakking zoals ‘bevat 40% extra groenten’. In werkelijkheid bevat het product soms 20 gram groenten in poedervorm, goed voor het equivalent van een kerstomaatje. Maar er is meer. Die puree van meel veroorzaakt hoge suikerpieken en stimuleert de suikerafhankelijkheid bij peuters.
Bovendien blijkt uit een onderzoek van Testaankoop in 2022 dat geen enkel merk van de 64 geanalyseerde potjes groentepap voor baby’s de aanbevolen 10 gram vet bevat en dat de helft meer eiwitten bevat dan de aanbevolen 5 gram. Voor baby’s tussen 6 en 12 maanden zijn voldoende vetzuren essentieel voor de hersenontwikkeling en is een teveel aan eiwitten schadelijk voor de nog beperkte nierfunctie.
Het verdict? De potjes zijn ongezond en duur. Het alternatief van zelfgemaakte papjes is eenvoudig, veel gezonder en een stuk goedkoper.
Hoe kunnen we het tij keren?
De eerste remedie is het aan banden leggen van de reclame en promotiecampagnes voor poedermelk, de ultrabewerkte voeding van in de wieg. Poedermelk is alleen een alternatief wanneer moedermelk om medische redenen niet mogelijk is, zoals bij een pijnlijke borstontsteking.
Ook een snelle werkhervatting dwingt de moeders om vroegtijdig te stoppen met borstvoeding. In België kun je bij de werkgever wel borstvoedingsverlof aanvragen, maar dat is een onbetaalde gunst, geen recht. Zowel in België als in Nederland kun je er wel voor kiezen om het ouderschapsverlof in te zetten om langer borstvoeding te kunnen geven. In Finland, Noorwegen, Estland en Zweden kunnen daarentegen meer vrouwen gedurende een veel langere periode borstvoeding geven dan in België en Nederland. In Zweden krijgt nog 64 procent van de zuigelingen van zes maanden borstvoeding. In België ligt dat cijfer op slechts 31 procent en in Nederland op 35 procent. De grote verschillen zijn vooral te verklaren door veel betere en langere verlofregelingen in de Noordse landen.
Als het beleid aan het toenemend overgewicht bij peuters iets wil verhelpen ligt ook daar een van de sleutels.
Staf Henderickx, Dit slik ik niet meer! Een bezorgde dokter over de ultrabewerkte voeding die ons ziek maakt, Lannoo, 24,99 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier