1 op 10 vrouwen lijdt aan PCOS: ‘Eenzijdige begeleiding leidt tot gezondheidsschade’

Het polycysteus-ovariumsyndroom is een veel voorkomende hormonale aandoening, maar is nog onvoldoende gekend. ‘Door gebrekkige informatie wordt de gezondheid van vrouwen op lange termijn geschaad’, waarschuwt PCOS-coach Sarah Noelmans.

PCOS of polycystische eierstokken is een complex syndroom van verschillende metabole en hormonale symptomen. Menstruatie- en vruchtbaarheidsproblemen, acné, ongewenste haargroei of haarverlies (“mannelijke kaalheid”) zijn de meest zichtbare symptomen van PCOS, maar er zijn ook minder gekende elementen waarop PCOS-coach en diëtiste Sarah Noelmans ons wil wijzen. 

‘PCOS is meer dan alleen een aandoening van het reproductieve systeem en heeft een ruimere aanpak nodig’

Sarah Noelmans: ‘Een vrouw met PCOS heeft een kleinere kans om op een natuurlijke manier zwanger te worden. Dat komt doordat de menstruatiecyclus bij hen langer duurt dan 35 dagen of soms zelfs helemaal uitblijft. Oorzaak hiervan is een onevenwicht in de geslachtshormonen die de ovulatie onderdrukken. PCOS houdt echter veel meer in dan alleen maar een kleinere kans op zwangerschap, ook al hebben de huidige drie criteria waaraan je moet voldoen voor de diagnose PCOS, enkel betrekking op het reproductieve aspect (een onregelmatige ovulatie, overmaat aan mannelijke hormonen en cystes op de eierstok, nvdr). Wat weinig vrouwen weten, is dat klachten als vermoeidheid, slaapstoornissen, stemmingswisselingen, eetbuien, depressie en darmproblemen ook door PCOS veroorzaakt worden. En dat PCOS een impact op het metabolisme heeft waardoor ze meer risico lopen op hart- en vaatziekten, leverproblemen en diabetes type 2. Omdat vrouwen hier vaak niet van op de hoogte zijn en er niets van merken, wordt hun gezondheid op lange termijn aangetast. In Europa is de kans op het krijgen van diabetes type 2 drie keer groter bij vrouwen met PCOS dan bij vrouwen zonder de aandoening.  Bij bijna 8 op 10 PCOS-patiënten is insulineresistentie, het voorstadium van type 2-diabetes, de drijfveer achter PCOS. Het lichaam neemt moeilijker energie op uit koolhydraten en er treden gewichtsproblemen op. Aanpassingen in de levensstijl kunnen er voor zorgen dat het lichaam minder resistent wordt voor insuline.’

‘70 procent van de PCOS-patiënten weten niet dat ze het syndroom hebben’

Noelmans: ‘Geschat wordt dat 1 op de 10 vrouwen aan PCOS lijdt. Alleen zal 70 procent van hen nooit de diagnose krijgen en wacht deze vrouwen een levenslange zoektocht naar antwoorden op allerlei vage klachten die uiteindelijk kunnen leiden tot serieuze gezondheidsproblemen. Dat komt omdat heel wat jonge vrouwen zonder kinderwens de pil gebruiken en hormonale anticonceptie de aandoening onderdrukt. Op het moment dat die vrouwen aan kinderen willen beginnen, komt PCOS pas aan de oppervlakte. Maar ook patiënten die bekend zijn met PCOS krijgen van de artsen het advies om de anticonceptiepil te gebruiken om hun klachten te verminderen. Alleen is het geen oplossing voor de metabole en mentale problemen.’

‘Overgewicht kan zowel een oorzaak als een gevolg zijn van PCOS’

Noelmans: ‘Overgewicht of obesitas is niet de onderliggende oorzaak van PCOS, maar het kan de insulineresistentie wel versterken. Omgekeerd kan gewichtstoename een symptoom zijn van PCOS. In beide gevallen maakt insulineresistentie het moeilijk om gewicht te verliezen. We moeten evenwel oppassen met stereotypen: niet elke vrouw met PCOS heeft overgewicht. Er bestaat ook een magere vorm van PCOS die slanke vrouwen treft. Ook bij deze groep moeten we preventief ingrijpen op de metabole en mentale gezondheid.  Vooral op het vlak van zelfvertrouwen en lichaamsbeeld heeft PCOS een enorme impact op vrouwen, en dan vooral wanneer het jonge meisjes treft die op korte tijd heel wat in gewicht aankomen. Sommige patiënten proberen vaak al jarenlang gewicht te verliezen. Wanneer ze medische hulp inroepen omdat een zwangerschap uitblijft, krijgen ze te horen dat ze eerst wat moeten afvallen. Het zijn vaak zeer pijnlijke momenten die hun zelfvertrouwen weer een extra deuk geven. Doordat ze zich vaak niet gehoord voelen binnen de klassieke medische wereld en diëtetiek, gaan ze op zoek naar alternatieven. Die vinden ze op sociale media waar allerlei restrictieve adviezen te vinden zijn zoals het vermijden van gluten en lactose of zelfs het volledig schrappen van fruit. Adviezen die wetenschappelijk niet sterk zijn. Het grootste gevaar van jezelf zulke strikte en restrictieve regels op te leggen, is dat het zorgt voor extra stress en meer zelfkritiek wanneer het even niet haalbaar blijkt. Zo komen heel wat vrouwen in een negatieve spiraal terecht met emo-eten en binge eating tot gevolg. Hoge eisen stellen aan jezelf en perfectionisme kunnen de hormoonhuishouding extra onder druk zetten en PCOS-klachten net doen toenemen. De relatie tussen het denken, hormonen en het lichaam is heel sterk.’

‘PCOS heeft grote gevolgen op lange termijn’

Noelmans: ‘PCOS is een levenslange aandoening waarvoor voorlopig nog geen genezing mogelijk is. Ook tijdens de overgang en zelfs na de menopauze blijft het metabole en mentale aspect van PCOS een grote rol spelen. Het is in deze leeftijdsgroep dat de langetermijngezondheidsrisico’s zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten, niet alcoholische leververvetting en baarmoederslijmvlieskanker duidelijk worden. Deze aandoeningen kunnen de levenskwaliteit erg aantasten, maar ze kunnen mits een vroege preventieve aanpak voorkomen worden of op z’n minst jaren worden vertraagd. Daarom is het van essentieel belang dat er al op jonge leeftijd aandacht is voor levensstijlaanpassingen.’

‘Geef patiënten opnieuw vertrouwen in hun lichaam’

Noelmans: ‘Mijn taak als PCOS-coach is om vrouwen opnieuw vertrouwen te geven in hun lichaam en zichzelf. Patiënten krijgen dan wel hulp op het vlak van reproductieve gezondheid en hun kinderwens, maar vrouwen met PCOS zijn vaak al jaren op zoek naar hoe ze hun klachten kunnen verminderen en eventueel kunnen afvallen. Door de tegenstrijdige informatie die er op internet te vinden is en de restrictieve aanpak die sommige lotgenoten op sociale media promoten, heerst er heel wat verwarring. Het is verleidelijk om mee te gaan in adviezen die een snelle oplossing beloven, maar die methodes werken niet op lange termijn en ook lang niet voor iedereen.  Vaak denken vrouwen dan dat het aan hen ligt, dat ze zwak zijn. Als PCOS-coach besteed ik heel wat tijd aan het uitleggen van hoe PCOS op het lichaam inwerkt, wat ze zélf kunnen doen. Ik wil vrouwen overtuigen dat het niet hun schuld is. En dat is belangrijk, want de gedachten die we hebben over onszelf en ons lichaam bepalen voor een stuk mee onze hormoonhuishouding. Het gevoel dat je lichaam je in de steek laat of dat je de hele dag moet vechten tegen cravings, zetten een stressreactie in gang die de PCOS klachten kunnen verergeren. Het grootste gedeelte van onze gedachten en handelingen werkt bovendien op automatische piloot. Door je bewust te worden van wat die gedachten zijn en wat het effect ervan is op je gedrag, creëer je de mogelijkheid om die te veranderen.’

‘Levensstijl is van belang bij PCOS’

Noelmans: ‘Iemand die met klachten naar de huisarts gaat, wordt meestal geholpen met de anticonceptiepil. Een vrouw met een kinderwens krijgt uitstekende begeleiding in een fertiliteitscentrum waar we in België tot de wereldtop behoren. Maar ik pleit om vrouwen ook te informeren over levensstijl, want op dat vlak valt er nog heel wat winst te boeken. Zo kun je via voeding een invloed uitoefenen op het hormonale systeem. Door af te vallen kan een patiënte haar klachten verminderen en haar kansen op een natuurlijke zwangerschap verhogen. Maar ook stress aanpakken is een belangrijk element. En dan heb ik het niet per se over een yogamatje uitrollen, maar je hele mindset aanpakken, je zelfvertrouwen versterken en je zelfbeeld verbeteren. Veel vrouwen hebben het immers moeilijk om hun perfectionisme en controle los te laten. Slaap is evenzeer belangrijk, maar jammer genoeg hebben vouwen met PCOS meer kans op slaapstoornissen, zoals slaapapneu. Dat gebrek aan een verkwikkende slaap heeft overdag dan weer een impact op de drang naar zoet. Als vierde factor is er lichaamsbeweging. Dat kan helpen om het insulinepeil naar beneden te halen. Helaas is er bij huisartsen en diëtisten nog te weinig kennis over de nauwe wisselwerking tussen onze hormonen en voedings- en levensstijlgeneeskunde in het algemeen.’