Gezichtsherkenning rukt op: kunnen we weldra niet meer anoniem over straat?

Vermiste kinderen in geen tijd terugvinden, en terroristen nog vóór een aanslag oppakken: het zijn maar twee beloften van gezichtsherkenning. De technologie staat al verder dan velen denken. Maar ze is ook feilbaar, en de mogelijkheden voor misbruik zijn groot.

Gezichtsherkenning rukt gestaag op in België. Vervoersmaatschappij De Lijn heeft voor haar Antwerpse premetrostations ruim 500 camera’s besteld die ‘gezichtsherkenning vanaf grotere afstand mogelijk’ maken. De politie kan straks live meekijken. Bij het voetbalstadion van RWD Molenbeek staan poortjes met gezichtsherkenning: hooligans met een stadionverbod komen niet meer binnen. De 3000 ANPR-camera’s die nummerplaten herkennen zijn ook geschikt voor gezichtsherkenning. In de toekomst wordt u wellicht al rijdende geïdentificeerd.

Begin juli zei Marc De Mesmaeker, commissaris-generaal van de federale politie, in Knack dat ook de luchthaven van Zaventem gezichtsherkenning zal inzetten. Volgens privacyjurist Matthias Dobbelaere-Welvaert is er op dit moment ‘geen wettelijke basis om hele massa’s in het oog te houden en te identificeren’. Toch past de luchthaven de technologie nu al toe, weliswaar in mildere vorm. Het gaat om een automatische paspoortcontrole, waarbij de identiteit geverifieerd wordt van EU-burgers die van buiten de Schengenzone op Zaventem vliegen. Dat is een vorm van een-op-eenmatching: de computer vergelijkt je foto met de afbeelding op je paspoort. De kans op fouten is daarbij klein.

De door de Londense politie gebruikte gezichtsherkenningssoftware had het in 4 op de 5 gevallen bij het verkeerde eind.

Moeilijker wordt het als je in een vertrekhal vol mensen iemand moet identificeren. De camerabeelden moeten namelijk goed genoeg zijn, zodat de computer een template van je gezicht kan maken. Dat gebeurt aan de hand van de vorm van je ogen, oren, neus en de relatieve afstand daartussen. Die template wordt vervolgens razendsnel door databanken met miljoenen foto’s gehaald, op zoek naar een match.

‘De technologie staat al ver’, zegt cryptograaf Bart Preneel van de KU Leuven. ‘Computers zijn al beter in gezichten herkennen dan mensen. Ze kunnen het ook als iemand een zonnebril draagt of als er schaduw is. Maar op een luchthaven waar tienduizenden mensen per dag passeren, zul je vanwege de foutmarges van gezichtsherkenning onvermijdelijk met veel valse alarmen te maken krijgen. De vraag is: hoe ga je daarmee om? Onterecht aangehouden worden, aangenaam is het niet.’

En de kans daarop is reëel, want bijna iedereen staat wel in een fotodatabank. Preneel: ‘Het is moeilijker om géén foto te vinden als je iemands naam in Google intikt.’ Zo bleek dit voorjaar uit onderzoek van de Britse krant Financial Times dat de MS Celeb-databank van Microsoft meer dan tien miljoen afbeeldingen bevatte, veelal van mensen die daar geen specifieke toestemming voor hadden gegeven. MS Celeb werd ook gebruikt door bedrijven die gezichtsherkenningssoftware leveren aan de Chinese staat, die de technologie onder meer inzette om Oeigoeren te onderdrukken. Na de kritiek haalde Microsoft zijn databank offline.

Ook Amazon biedt met Rekognition gezichtsherkenning aan, onder andere aan politiekorpsen. De webwinkelgigant plukte foto’s van het sociale medium Flickr om zijn algoritmes te trainen.

Onschuldige burgers

Professor Bart Preneel vreest voor een hellend vlak. Als je op de luchthaven eenmaal camera’s met gezichtsherkenning hebt, zegt hij, is de drempel lager om ze ook in voetbalstadions, op stations en in stadscentra te gebruiken. ‘En dan krijg je echt een Big Brother-staat. Dan kun je altijd en overal gevolgd worden. Door de overheid, maar ook door bedrijven.’ Mensen onderschatten de kracht van automatisering, vindt Preneel. ‘Een smartphone kun je thuislaten, je gezicht niet.’

Een voorbeeld van zo’n compleet surveillancenet vinden we in Moskou. Tijdens het WK voetbal van 2018 zijn daar camera’s met gezichtsherkenning geïnstalleerd in de metro. Dit voorjaar kondigde de stad aan gezichtsherkenning toe te voegen aan alle ruim 160.000 camera’s die de 12 miljoen inwoners van de hoofdstad in de gaten houden. De Russische politie is er vol lof over. Ze zou er al diefstallen mee blootgelegd en andere misdaden mee voorkomen hebben.

Maar zoals gezegd is de nauwkeurigheid van de technologie niet gegarandeerd. De door de Londense politie gebruikte gezichtsherkenningssoftware had het in 4 op de 5 gevallen bij het verkeerde eind, zo bleek uit recent onderzoek van de Universiteit van Essex. Dat is zorgelijk, zeker wanneer er veel onverdachte mensen in databanken staan. In de Verenigde Staten gebruiken de inlichtingendienst FBI en de immigratiedienst ICE ook rijbewijsfoto’s om matches te zoeken. De FBI beschikt over een databank van meer dan dertig miljoen foto’s. Daarvan is 80 procent er één van een non-criminal entity – een onschuldige burger, dus. De Belgische politie wil alleen een databank van bekende misdadigers gebruiken, zei federaal politiewoordvoerder Sarah Frederickx op 11 juli in De Morgen.

In de VS ondervonden onderzoekers van de Georgetown Universiteit bovendien dat agenten soms creatief omsprongen met gezichtsherkenning. Om betere resultaten te krijgen, voerden ze de computer gefotoshopte beelden – ze veranderden bijvoorbeeld gesloten ogen of een uitstekende tong. Agenten gebruikten ook tekeningen van verdachten en een foto van een bekende acteur, omdat hij op de verdachte leek. Alles om een match te krijgen. Verdachten worden natuurlijk nooit alleen op basis van zo’n computermatch veroordeeld, maar het kan op z’n minst vervelende misverstanden veroorzaken.

Gezocht: rood petje

De mens is feilbaar, en hetzelfde geldt voor de technologie die hij maakt en gebruikt. Zo blijken algoritmes die gezichtsherkenning mogelijk maken te discrimineren. Mensen met een donkere huidskleur en vrouwen herkennen ze doorgaans slechter, waardoor de kans op ‘valse positieven’ bij die groepen toeneemt. Dat komt omdat de algoritmes getraind zijn met fotodatabanken waarin meer witte mannen opgenomen zijn. Vanwege de kans op fouten heeft San Francisco de technologie begin dit jaar helemaal verboden. Andere Amerikaanse steden volgden dat voorbeeld.

Winkels en casino’s experimenteren al veel langer met gezichtsherkenning om notoire winkeldieven of valsspelers te kunnen weren. Maar er zijn ook positieve mogelijkheden. ‘Stel dat ik bij Nike een T-shirt kom passen en de winkelcamera herkent me als vaste klant omdat ik een app geïnstalleerd heb. Dan kun je me vervolgens een persoonlijk aanbod doen’, zegt Nicolas Mertens, specialist in het internet of things (IoT) bij digitale dienstverlener VanRoey. Mertens ziet ‘alleen maar voordelen’ in gezichtsherkenning. Zijn bedrijf werkt met software van Microsoft om objecten en personen te kunnen herkennen. Op de IoT-technologiebeurs in Mechelen demonstreerde hij in juni een slimme camera die op bouwplaatsen kan detecteren of bouwvakkers hun helm dragen. Belangrijk voor de veiligheid, maar zeker ook voor de aansprakelijkheid bij ongevallen.

De Belgische politie wil alleen een databank van bekende misdadigers gebruiken.

Ook de stad Kortrijk maakt gebruik van dat soort objectherkenning. Zo kunnen slimme camera’s in de stad sinds kort bijvoorbeeld het rode petje van een weggelopen dief, een zwarte vluchtauto of de blauwe rugzak van een verdwaald kind herkennen. Gezichtsherkenning is nog niet aan de orde in Kortrijk. Maar Briefcam, de softwareleverancier, biedt de mogelijkheid wel aan en claimt er criminaliteit en aanslagen mee te kunnen voorkomen.

De technologie raast intussen voort. Software kan uw gezicht niet alleen herkennen maar ook ‘lezen’. De slimme camera van VanRoey kan de leeftijd van mensen inschatten, hun geslacht, hun haarkleur én hun gemoedstoestand. Zo vond de camera dat uw verslaggever ‘ sad‘ (verdrietig) keek en kwam de schatting van de leeftijd aardig in de buurt.

Nicolas Mertens ziet de markt sterk evolueren. ‘Onder meer door de strenge wetgeving op dit vlak heb ik nog maar weinig implementaties van deze technologie gezien. Maar ik geloof sterk in de toekomst van objectdetectie in combinatie met gezichtsherkenning.’

Privacybril

Gezichten kunnen nog veel meer verraden. Zo haalde de onderzoeker Michal Kosinski van de Stanford Universiteit twee jaar geleden het nieuws omdat hij beweerde dat zijn algoritme op basis van portretfoto’s homoseksualiteit beter kon herkennen dan mensen. Hij denkt ook je IQ en je politieke voorkeur van je gezicht af te kunnen lezen. In een vrije democratie is dat misschien geen reden tot zorg, maar in een land waar homoseksualiteit verboden is of waar politieke tegenstanders vervolgd worden is het dat wel.

Gezichten kunnen bovendien gemakkelijk gekoppeld worden aan andere persoonlijke informatie. Gedragseconoom Alessandro Acquisti van de Amerikaanse Carnegie Mellon Universiteit liet in 2011 al zien dat het mogelijk is om op straat iemands gezicht te fotograferen en die foto vervolgens te koppelen aan een Facebook of LinkedIn-account en aan gevoelige informatie, zoals zijn of haar seksuele voorkeur of rijksregisternummer.

‘Heel bedenkelijk’ noemt Bart Preneel zulke toepassingen. ‘De mogelijkheden voor misbruik zijn groot.’

Blijft de vraag of de voordelen van gezichtsherkenning opwegen tegen het verlies van privacy. Preneel: ‘Er zijn manieren om gezichtsherkenning te ontlopen. Je kunt bijvoorbeeld een speciale Japanse privacybril opzetten. Of kleding dragen met patronen van gezichten, zodat het algoritme in de war raakt. Zo kan de computer je niet identificeren. Wie écht niet herkend wil worden, zal altijd een manier vinden om daarvoor te zorgen.’