Shakespeare’s erfgoed

A horse! A horse! My kingdom for a horse! en To be or not to be, that is the question zijn allicht de twee meest aangehaalde quotes uit het oeuvre van William Shakespeare (1564-1616). Uit het werk van de Engelse toneelschrijver die leefde en werkte in Stratford-upon-Avon en Londen wordt regelmatig geciteerd. Met 24 pagina’s in Brewer’s Famous Quotations (2006) is Shakespeare zowat de grootste internationale inspiratiebron aller tijden.

Detoneelstukken van ‘Shakespeare the Player’ worden nog altijd opgevoerd en opnieuw uitgelegd, zowel in het Engels als in tientallen vertalingen. De laatste is er een in het Maori. In de Lage Landen werden delen van Shakespeare’s oeuvre sinds 1997 spraakmakend hertaald door Tom Lanoye en in Antwerpen en Rotterdam op de planken gezet. De werken worden ook nog steeds gepubliceerd, ook in andere talen. De recentste integrale vertaling van het oeuvre in het Nederlands staat op het palmares van Willy Courteaux (1924-2017), een huzarenstuk van 3.712 pagina’s waarvan een vierde verbeterde druk in 2014 werd uitgegeven. Hij is na de ‘dietse’ vertalingen uit de jaren 1880 door Leendert Burgersdijk pas de tweede die dit monnikenwerk aandurfde in de Lage Landen. Courteaux’ bibliotheek werd na zijn overlijden aan de Antwerpse Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience geschonken, waar in de toekomst nieuwe Shakespearevertalers inspiratie uit kunnen putten.

Studie en spelen gaan hand in hand. Sinds 1975 voert de Brusselse Shakespeare Society met veel plezier stukken van de bard op. Academisch wordt dat vanaf 1993 verder aangevuld door het Shakespeare Genootschap van Nederland en Vlaanderen. Een van de oudste studiegenootschappen is evenwel de Deutsche Shakespeare-Gesellschaft die sinds 1864 bestaat. Alhoewel een nationaal icoon wordt pas sinds 2002 in Engeland gewerkt aan de vorming van de volgende generatie liefhebbers door de British Shakespeare Association. De Engelse Shakespeare Birthplace Trust organiseert al enkele jaren in maart een actieweek voor scholen rond de figuur en het oeuvre van Shakespeare.

Een leven na de dood

Dat oeuvre is veelomvattend met minstens 36 toneelstukken, 154 sonnetten, twee verhalende gedichten en verschillende andere stukken, waarvan het auteurschap niet altijd aan Shakespeare kan worden toegewezen. De grote internationale doorbraak van de man en zijn werken danken we aan de 19de-eeuwse romantiek, alhoewel hij nooit helemaal uit beeld is geweest. Tijdens zijn leven werden reeds losse folio’s met teksten gepubliceerd en in 1606 gaf hij zijn sonnetten zelf uit. Het eerste verzamelde werk werd door enkele vrienden in 1623 gepubliceerd met op de titelpagina een sindsdien veel gekopieerd portret van Shakespeare, een ets gemaakt door Martin Droeshout, een gevluchte Vlaamse protestant.

Het oeuvre heeft opeenvolgende generaties van auteurs, componisten, schilders en illustratoren geïnspireerd. Zelfs psychoanalisten zoals Sigmund Freud vonden er bruikbare denkpistes in om hun theorieën over de menselijke aard vorm te geven. Sinds de 18de-eeuwse Verlichting wordt het werk steeds opnieuw in de eigen tijd gezet, ver weg van de oorspronkelijke Engelse setting van eind 17de eeuw. Een van de meest ideologisch geïnspireerde bewerkingen werd door communistische toneelgezelschappen op de planken gezet en gaven Berthold Brecht inspiratie voor zijn theatervormgeving.

Een van de zes handtekeningen

Het Nachleben of afterlife van Shakespeare is even rijk gevuld als de verzamelde werken zelf. Het genereerde voor elke generatie en elke kunststroming een gedroomde schatkamer. Doordat er weinig archivalische sporen van Shakespeare bewaard zijn, worden er geregeld hypotheses geopperd over andere auteurs die mee zouden hebben geschreven aan een of meerdere werken of die gewoon Shakespeare als façade gebruikten.

De interesse voor Shakespeare taant niet. De aanloop naar de herdenking in 2016 om 400 jaar leven en werk onder de aandacht te brengen, resulteerde in een nieuwe stoet van boeken en artikels (zie G-Geschiedenis: 2011-1, 2014-7 en 2016-6). Eind 2017 werden negentig archiefstukken, de Shakespeare Documents, die betrekking hebben op leven en werk van de toneelschrijver door de Unesco toegevoegd aan het International Memory of the World register. Alle bekende eigentijdse documentaire sporen van en over Shakespeare worden bewaard in zeven verschillende erfgoeddepots in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Daaronder de aankoopakte of deed van een stuk land in het Londense Blackfriars, met een van de slechts zes bewaarde handtekeningen van William Shakespeare.

Plagiaatsoftware

Shakespeare wordt verder onderzocht en gepubliceerd. In februari 2018 werd bericht dat onderzoekers plagiaatsoftware hadden gebruikt om werken van Shakespeare te analyseren. Daarbij kwam nog een inspiratiebron aan het licht, een werk van George North uit 1576. Het was al bekend dat de boeken van diens broer Thomas North uit 1579 over het nobele leven van Grieken en Romeinen gretig door Shakespeare als inspiratiebron gebruikt waren. De verdere contextualisering van de Shakespearestudie brengt ook andere vergeten elementen terug aan de oppervlakte, zoals over de stadstheaters en de eerste generatie gerespecteerde toneelspelers zoals Richard Burbage, medestichter van de Globe Theatre en de eerste vertolker van Hamlet en Richard III.

Buiten de recentste ontwikkelingen, wordt alle kennis over Shakespeare, de mythes en de onderzoekspistes in een mooie synthese door de al levenslang door de bard gebiologeerde Ton Hoenselaars uitgelegd. Ook voor het volgend decennium is dit boek een vlotte reisgezel om Shakespeare te blijven (her) ontdekken.

Shakespeare Forever!

Leven en mythe. Werk en erfenis

Amsterdam, Wereldbibliotheek 2017

431 blz., ? 24,99.

ISBN 978 90 284 2664 1