Hortense Daman: hoe de jongste verzetsheld van België aan de nazigruwel kon ontsnappen

Hortense Daman wordt algemeen beschouwd als het jongste verzetslid van België. Het dertienjarige meisje stond buiten op straat toen ze de Duitse Stuka-gevechtsvliegtuigen hun eerste moordende raids op de Philipsfabriek vlakbij zag uitvoeren. De oorlog was begonnen. Haar leven zou ingrijpend veranderen.

Hortense Daman (Leuven, 12 augustus 1926 – Newcastle-under-Lyme, 18 december 2006) groeide op in een woonhuis met kruidenierswinkel op de hoek van de Pleinstraat in Leuven. De universiteitsstad was van meet af aan een broeihaard van verzet. De ravage die de Duitsers er in de Eerste Wereldoorlog hadden aangericht tijdens de zogenaamde Rape of Belgium lag nog vers in het geheugen. Meer dan 1500 huizen en historische gebouwen, waaronder de eeuwenoude universiteitsbibliotheek, gingen toen in vlammen op. Bijna 300 burgers werden gedood en een veelvoud gedeporteerd.

Hortense ontdekte dat haar oudere broer François, een gedecoreerde soldaat in het Belgische leger, in het verzet streed. Ook moeder Stefanie speelde een centrale rol in de lokale weerstand. Haar keuken achter de winkel was een populaire trefplaats voor ondergedoken mannen – meer dan tweeduizend in de regio Leuven. Ze kregen ’s nachts een portie soep en werden op de hoogte gebracht van de laatste verwikkelingen.

Dochter Hortense kreeg een kans als koerier, een taak die doorgaans aan minderjarigen en vrouwen werd toebedeeld. Het recht om zich vrijelijk te bewegen op een fiets was niet iedereen toegekend, maar door de winkel van haar moeder kreeg Hortense een speciale goedkeuring van de Duitse politiediensten om op de markt groenten en fruit te kopen. Ze fietste rond met verboden wapens of onderdelen van een radio, verborgen onder dozen eieren, groenten of fruit.

De biografie Meisje in het verzet van Mark Bles beschrijft een filmische anekdote waarbij het jonge, aantrekkelijke meisje tijdens een missie per toeval in een treinwagon vol Duitse officiers belandt. Een hooggeplaatste nazi ontfermt zich over haar en verplicht haar om naast hem op de bank te komen zitten, terwijl ze een zwaar pak geheime documenten in haar armen draagt. Haar verlegen, meisjesachtige gestuntel zorgt ervoor dat ze haar onschuld staande kan houden. De officier geeft haar na aankomst in Leuven zelfs een lift naar huis.

Geconfronteerd met toenemende sabotage en aanslagen dreven de Duitse inlichtingendiensten de inspanningen op. Ze zaten het verzet steeds dichter op de hielen. Hortenses broer François, die zich schuilhield op onderduikadressen en in de bossen rond Leuven, stond hoog op de mostwantedlijst van de SS. Beloning: 500.000 Belgische frank.

De arrestatie van de lokale bataljonscommandant Frans Vleugels was van cruciaal belang. Na foltering gaf hij tientallen namen van verzetsstrijders op, onder wie een zekere Marcel Van den Borght, met wie Hortense maandenlang in verbinding stond. Na 3,5 jaar kwam een einde aan haar verzetsactiviteiten. Op 14 januari 1944 hielden de beruchte Vlaamse SS’er Robert Verbelen en zijn Veiligheidskorps een uitgebreide razzia in Leuven waarbij Hortense, haar ouders en tientallen anderen werden weggevoerd.

Men had geen bewijzen tegen haar of haar ouders, ze dienden enkel als gijzelaars om François te lokken. Ondanks de wekenlange gruwelijke folteringen gaf Hortense Daman niets prijs over haar broer of andere verzetslieden. Ten slotte werd ze zonder proces schuldig bevonden en ter dood veroordeeld ‘vanwege de collectieve verantwoordelijkheid van gezinsleden van moordenaars en saboteurs’.

Tien dagen na de landing in Normandië stuurde de SS haar met honderden vrouwen in veewagens naar L’enfer des femmes, het concentratiekamp van Ravensbrück. Van de 133.000 vrouwelijke gevangenen lieten er tijdens de oorlog ongeveer 92.700 het leven. Daman maakte er deel uit van medische experimenten, waarbij de sadistische kampdokters gevangenen met gangreen inspoten. Nadien bestraalden ze haar met röntgenstralen in een sterilisatie-experiment.

In tegenstelling tot duizenden anderen overleefden Hortense en haar ouders wel de kampen. Ze trouwde met een Engelse soldaat, verhuisde naar Engeland en kreeg, ondanks de bestralingen, twee kinderen. Ze werd gelauwerd als verzetsstrijder in Groot-Brittannië, België en Rusland en overleed in 2006. Ze werd tachtig jaar oud.