Gerechtelijk onderzoek naar vastgoedtransacties stad Gent

Didier Nachtergaele, de ontslagen algemeen directeur van stadsontwikkelingsbedrijf SoGent, dient een klacht in bij de Gentse onderzoeksrechter. Hij wil laten onderzoeken of er strafbare feiten zijn gebeurd bij een aantal vastgoedprojecten van SoGent. Knack kon een vernietigend dossier over de zaak inkijken en had een exclusief gesprek met Nachtergaele: ‘Ik ben geliquideerd als klokkenluider’. SP.A-schepen Sven Taeldeman ‘betreurt dat SoGent in zo’n daglicht wordt gesteld’.

Het dossier, waar de Gentse gemeenteraad zich vanavond over buigt, draait rond valsheid in geschrifte, favoritisme en gesjoemel bij de toewijzing van overheidsopdrachten. De klacht met burgerlijke partijstelling werd ingediend door Didier Nachtergaele, die daarbij ook Sven Taeldeman, voorzitter van SoGent en SP.A-schepen van Stadsontwikkeling, Ruimtelijke Planning en Wonen, in het vizier neemt.

De malaise binnen stadsbedrijf SoGent sluimert al enkele jaren, onder andere door onenigheid binnen het driekoppige directiecomité. Eind vorig jaar mondde dat uit in het ontslag van zowel algemeen directeur Nachtergaele, als van directeur Projecten P.L. Nachtergaele staat bekend als liberaal, P.L. als socialist.

Nachtergaele had medio vorig jaar intern aan de alarmbel getrokken over onregelmatigheden bij de toewijzing van drie miljoenenprojecten: een stadsgebouw aan de Oude Dokken, de site van de Wasserij in Sint-Amandsberg en het zogenaamde S-Gebouw achter het Sint-Pietersstation.

Het dossier waarmee Nachtergaele het gerecht inschakelt, telt bijna 200 bladzijden. Het gros daarvan zijn bewijsstukken: e-mails, interne nota’s, verslagen van vergaderingen, aangetekende brieven, technische rapporten, klachtbrieven. ‘Dit zijn geen losse flodders’, zegt hij. ‘Alles wat ik beweer, kan ik met documenten bewijzen.’

In een uitgebreide toelichting bij die documenten schrijft Nachtergaele: ‘Het is mijn overtuiging dat er strafrechtelijke overtredingen zijn gebeurd. (…) Mijn conclusie is dat ik als klokkenluider werd geliquideerd omdat ik het aandurfde de directeur Projecten, waarvan algemeen bekend is dat die een hechte vriendschappelijke band heeft met de voorzitter van de raad van bestuur (schepen Taeldeman, nvdr.) en zijn kabinetsattaché, te beschuldigen van overtredingen en onregelmatigheden met mogelijks strafrechtelijke dimensies en ik bovendien niet bereid was die onder de mat te vegen.’

Volgens Nachtergaele werd een loopje genomen met allerlei wettelijke regels en werd er geknoeid met de rangschikking van architecten en ontwikkelaars die meedongen naar overheidsopdrachten. Twee dossiers werden in juni vorig jaar onderzocht door stadsadvocaat Patrick Devers. In zijn conclusie schrijft de advocaat dat er ‘in de beide dossiers tussenkomsten zijn geweest in volstrekt ongemotiveerde wijziging/manipulatie van punten of pogingen daartoe (…) en dat handelingen werden gesteld waardoor de gelijke behandeling van inschrijvers werd geschonden.’ In zijn besluit heeft Devers het over ‘normvervaging (…) waarbij onwettige instructies worden gegeven aan ondergeschikten (leidend ambtenaren inbegrepen), die door deze laatsten al dan niet werden gevolgd.’

Wat zijn de strafbare feiten?

DIDIER NACHTERGAELE: Vaak liep het al fout bij de jury’s die projecten en offertes moesten beoordelen. Ze oordeelden hoofdzakelijk op basis van de voorgestelde architectuur zonder rekening te houden met de prijscriteria. Over de professionaliteit van de ontwikkelaars die zouden bouwen, werd nauwelijks gesproken. Alles draaide rond bekende architecten en hun prestigeprojecten.

Wat is er fout met bekende architecten en mooie projecten?

NACHTERGAELE: Bekende architecten zijn vaak ook de duurste en dat geldt ook voor hun bouwtechnieken. Ik vind dat men te weinig naar de betaalbaarheid van de woningen kijkt. Ik pleit niet voor banale architectuur, maar moet elke woning of appartement zoals in de designboekjes zijn? Voor iconische gebouwen zoals De Krook (de nieuwe stadsbibliotheek die onlangs een architectuurprijs won, nvdr.) mag je best met toparchitectuur uitpakken, maar moet dat ook voor woningen? Dat was een fundamenteel verschil in visie met zowel de directeur Projecten als de bevoegde schepen en voorzitter van SoGent.

Verschil in visie is geen strafbaar feit.

NACHTERGAELE: Dat wordt het wèl als de directeur Projecten om die visie door te drukken bij opdrachten de jury’s stuurt richting een bepaalde beslissing en daarvoor puntenlijsten en gunningsverslagen werden aangepast om de juiste kandidaat de opdracht toe te spelen. Dat lijkt op valsheid in geschrifte.

Hoe werkt dat?

NACHTERGAELE: SoGent voert het onroerend beleid van de stad Gent uit. Dat houdt onder andere in dat we de vele hectaren gronden die eigendom van de stad zijn, op de markt brengen voor de bouw van nieuwe woningen en soms ook bedrijfsterreinen. De stad heeft niet de middelen om zelf massaal woningen te bouwen en werkt daarvoor samen met de privésector. Projectontwikkelaars en architecten kunnen meedingen om stadsgrond te kopen en daarop te bouwen. SoGent maakt gedetailleerde bestekken waar ze op inschrijven. Alle offertes worden volgens strikte criteria beoordeeld door een jury die punten geeft. De architect en ontwikkelaar met de beste offerte, mag de grond kopen en bouwen. Die punten zijn dus cruciaal en daar werd mee geknoeid.

Hebt u concrete voorbeelden?

NACHTERGAELE: Voor het Wasserij-project viel op dat het architectenbureau dat als winnaar werd voorgesteld zeer hoge prijzen hanteerde. Die kandidaat scoorde eerst maar 12 op 30 voor dat prijscriterium. Die punten werden na een aparte onderhandeling opgetrokken tot 15 op 30. P.L. zei toen op het directiecomité dat ambtenaren van de stad hadden aangedrongen op die kandidaat. De beslissing uitstellen kon niet meer, want er was ’s anderendaags al een persconferentie met de winnaar gepland.

De dag nadien kwamen personeelsleden van SoGent me vertellen dat er oorspronkelijk een heel andere rangschikking van de kandidaten was, maar dat die onder druk werd aangepast. De winnaar haalde eerst zelfs de laagste score. P.L. is toen een paar keer eenzijdig en ongemotiveerd tussengekomen. Er werden punten bijgegeven en bij een andere kandidaat afgetrokken waardoor de vierde uiteindelijk toch de eerste werd. Het gunningsverslag dat aan het directiecomité werd voorgelegd was dus duidelijk ‘aangepast’. Personeelsleden hebben toen getuigd dat P.L. zijn keuze opdrong en dat hij dat ook bij andere opdrachten deed. Dat heb ik allemaal in detail schriftelijk gemeld aan schepen Taeldeman en hem gevraagd om de zaak zowel aan de raad van bestuur voor te leggen als het parket in te schakelen.

Wat was het gevolg?

NACHTERGAELE: Ik werd zelf ontboden bij de schepen en kreeg daar onder andere te horen dat hij de raad van bestuur noch het parket op de hoogte zou brengen. Hij vond dat ik een zogenaamd verbetertraject voor de interne werking moest opstellen, samen met P.L. Met andere woorden, de zaak werd toegedekt. Tja.

Toen heb ik stadsadvocaat Devers een onderzoek laten doen. Zijn conclusie was duidelijk: normvervaging en onwettige instructies. Taeldeman heeft dat rapport genegeerd en een nieuw besteld bij een advocatenkantoor (De Wolf & Verheggen, nvdr.) dat tot de conclusie kwam dat er weinig of niets aan de hand was. (website Apache berichtte eind vorig jaar als eerste over onregelmatigheden bij SoGent en citeerde daarbij uit dat advocatenrapport, nvdr.) Toen heb ik zelf een rapport geschreven voor de raad van bestuur van SoGent, maar daar is nooit een antwoord op gekomen. Ach, ik heb ettelijke voorbeelden én bewijzen van wanbeleid en favoritisme. Ze staan netjes opgesomd in mijn dossier.

Nog eentje dan?

NACHTERGAELE: Na de affaire met de Wasserij, kwam de financiële expert van SoGent, zelf architect, me vertellen hoe P.L. ook bij de toewijzing van het stadsgebouw aan de Oude Dokken geknoeid heeft om zijn favoriete architect als winnaar uit de bus te laten komen. De expert had in zijn advies de jury expliciet gewaarschuwd voor ontsporing van de bouwkosten met die architect. De bewuste architect scoorde met 5 punten op 24 zeer laag voor prijssetting omdat zijn ereloon zo maar even 200.000 euro hoger lag dan de tweede duurste. Tijdens de jurering werd de expert bij P.L. ontboden en die maakte hem duidelijk dat de lage score van die architect hem niet beviel. P.L. mailde daarover ook een ambtenaar dat hij het puntensysteem voor de erelonen ‘pervers’ vond en dat die architect daar niet het slachtoffer mocht van worden.

P.L. maande de financiële expert aan om de punten zo aan te passen dat die dure architect toch de opdracht zou binnenhalen. De expert heeft dat geweigerd. Uiteindelijk heeft de jury de punten van alle andere kandidaten voor andere criteria, naast prijs en ereloon, zodanig verlaagd dat de favoriete architect met slechts drie punten verschil toch als beste uit de bus kwam. Gevolg: de stad zal nu een miljoen euro ereloon betalen in plaats van 800.000 of minder. Hoe sterk de bouwkosten zullen stijgen, blijft afwachten. In het verslag van de jury voor het directiecomité werd zelfs geen melding gemaakt van dat negatieve advies van de financiële expert. Het directiecomité besliste dus uiteindelijk op basis van bewust onvolledige informatie van één van de directieleden. Ook die zaak is in detail gerapporteerd aan schepen Taeldeman, maar hij deed gewoon helemaal niets.

Zijn de juryleden die projecten en offertes beoordelen zo gemakkelijk te manipuleren?

NACHTERGAELE: Dat is een ander groot probleem. De samenstelling van de jury’s is zeer eenzijdig en weinig representatief. P.L. zag het als zijn prerogatief om die zelf samen te stellen. De juryvoorzitter en de meerderheid van de leden waren doorgaans architecten en die beoordelen projecten bijna logischerwijze vooral op basis van de architectuur. Er groeide een cultuur van ons-kent-ons. Tijdens vergaderingen werd aan namedropping gedaan van bekende architecten en architecten die actief waren bij de vereniging NAV (Netwerk Architecten Vlaanderen, nvdr.) werden steeds beter geëvalueerd.

Ik heb af en toe vergaderingen meegemaakt met die architecten. Soms werd nog voor er over de offertes was gepraat al gezegd: die of die architect ken ik en die moet veel punten krijgen. Ik herinner me zelfs een bepaalde vergadering met een bekend architect die zonder blikken of blozen zei: die moet het halen.

De dames en heren architecten beschermen elkaar. De ene keer dingen ze mee naar een project en de volgende keer zitten ze zelf in de jury. Zo proberen ze elkaar te bedienen. Simpel gezegd: als ik nu dit project binnenhaal, zorg ik er nadien als jurylid voor dat jij een volgende project wint. Projectontwikkelaars vertelden me dat architecten zich bij hen aanmeldden voor opdrachten van SoGent met als argument dat ze een zeer goede relatie hadden met P.L. of met andere architecten in de jury. Dat wekt minstens de schijn van belangenvermenging.

Hebt u daar ook voorbeelden van?

NACHTERGAELE: Voor het S-gebouw bij het station zat een architecte in de jury die even voordien zelf een groot project voor een hele woonwijk had binnengehaald. In de jury voor die woonwijk zat de architect die korte tijd nadien kandidaat was voor het S-gebouw. Ik vond dat we elke schijn van partijdigheid moesten vermijden. Ik beweerde toen niet dat er concrete bewijzen van belangenneming waren, maar dat we absoluut die schijn van partijdigheid moesten vermijden.

De toenmalige schepen Tom Balthazar was het daarmee eens. Ik stelde hem voor om die architecte niet langer als jurylid te laten meebeslissen in de laatste fase voor toewijzing van het S-gebouw. Het bestuur van SoGent besliste dan om de architecte te vervangen als jurylid omdat er ‘een verminderde onafhankelijkheid kan optreden’. Zo staat het letterlijk in het verslag van de raad van bestuur. De architecte werd nergens concreet van beschuldigd, maar het bestuur wilde terecht elke schijn van partijdigheid vermijden. Over die schijn van partijdigheid bestaat overigens belangrijke rechtspraak van de Raad van State.

Er was over dat project trouwens al een zeven bladzijden lange, formele klacht van een andere kandidaat. Die kandidaat stelde ernstige vragen over de verstrengeling tussen sommige architectenbureaus en hoe de jury omsprong met het gelijkheidsbeginsel en de zorgvuldigheidsplicht bij de beoordeling van projecten. De beslissing van het SoGent-bestuur over die architecte is nooit uitgevoerd.

Waarom niet?

NACHTERGAELE: Schepen Balthazar had ontslag genomen (de Publipart-affaire was losgebarsten, nvdr.) en werd opgevolgd door Taeldeman en ondanks mijn aandringen weigerde hij de beslissing van de raad van bestuur uit te voeren. Ik heb dan nog zelf contact genomen met die architecte die botweg weigerde om op te stappen als jurylid. Kort nadien werd ik weer bij Taeldeman ontboden die me gewoon vertelde dat hij op mijn voorstel noch op de beslissing van het bestuur zou ingaan. Ik heb dan geweigerd om nog te vergaderen met die onrechtmatig samengestelde commissie.

De jury’s worden dus gedomineerd door architecten die elkaar kennen, aansturen op prestigieuze architectuur en doorgaans ook in combinatie met de hoogst mogelijke duurzaamheidsgraad. Dat is niet alleen peperduur, maar ruikt ook naar corporatisme. We werken toch met gemeenschapsgeld? Daar moet je vooral zuinig en oordeelkundig mee omspringen.

Wat hebt u tegen duurzaam bouwen?

NACHTERGAELE: Helemaal niets, maar altijd en overal de meest geavanceerde technieken gebruiken doet de kostprijs uit de hand lopen. Het verschil in kostprijs is enorm tussen bijvoorbeeld een degelijk geïsoleerde woning met lage energiekost en een volledige passiefwoning. Als we woningen zouden bouwen die CO2-neutraal zijn of BEN-woningen (Bijna Energieneutraal, nvdr.) of verwarmen met groene energie, komen we toch al een heel eind met duurzaamheid en blijft het betaalbaar? Wie kan zich een dure passiefwoning permitteren? In elk geval niet de lagere sociale klassen.

Wonen in Gent is sowieso al duur. Vorig jaar zijn vierduizend inwoners uit Gent vertrokken naar randgemeenten. Tegelijk komen meer gezinnen met lagere inkomens naar hier. Die mensen moeten ook degelijk en betaalbaar kunnen wonen. Daar moet de stad mee voor zorgen. Als we niet zorgen voor de middenklasse dreigen we die op termijn te verliezen.

Bovendien zijn die duurzame technieken vaak nog experimenteel. Aan de dokken wil men bijvoorbeeld voor vierhonderd woningen een innovatief concept ZAWENT gebruiken (Zero AfvalWater met Energie- en Nutriënten Terugwinning, nvdr.). Een soort lokaal waterzuiveringssysteem, dat onder andere afvalwater van toiletten gebruikt, wordt gekoppeld aan het warmtenet. Wel, projectontwikkelaars zelf stellen zich vragen over bijvoorbeeld geurhinder. Waar zijn we dan mee bezig? Ontwikkelaars nemen uiteraard ook marges op al die experimentele technieken om zich in te dekken als er iets fout loopt. Dat heeft directe weerslag op de totale kostprijs.

Wat is voor u dan betaalbaar?

NACHTERGAELE: Het gemiddelde jaarinkomen van de Gentenaar is 17.500 euro. Daarmee kun je ongeveer 150.000 euro lenen om in 25 jaar een woning af te betalen. Met zo’n budget zal je geen dure woningen kunnen kopen of bouwen. Dààr moet een stad met gebrek aan betaalbare woningen rekening mee houden, veel meer dan met prestigieuze architectuur of experimentele bouwtechnieken. Op gronden die de stad vandaag snel op de markt zou kunnen brengen, zou je nochtans in een paar jaar duizend degelijke nieuwe, betaalbare woningen kunnen bouwen.

De klemtoon op absolute duurzaamheid en experimentele technieken is doorgeschoten en bijna dogmatisch, vind ik. De klemtoon moet in de eerste plaats op betaalbaarheid liggen. Op den duur zullen de projectontwikkelaars zelf ook afhaken.

Waarom?

NACHTERGAELE: De ontwikkelaars vertelden mij dat de procedures en bestekken zo zwaar zijn dat het hen soms al 400.000 euro kost om in de laatste fase van de selectie te geraken. Ze vragen dat bij de beoordeling meer rekening wordt gehouden met de kostprijs dan met de architectuur. Maar daar heeft men geen oren naar, als het maar prestigearchitectuur is.

Weet u dat schepen Taeldeman op de internationale vastgoedbeurs MIPIM in Cannes in een speech zei dat ontwikkelaars zich dan maar moeten tevreden stellen met een winstmarge van drie procent. Hoe naïef kun je zijn? Zowat iedere projectontwikkelaar heeft hem achter zijn rug uitgelachen. Ze werken met marges vanaf tien procent om alle bouwrisico’s aan te kunnen. Zij bouwen tenslotte de woningen die ze moeten voorfinancieren en moeten die nadien ook nog verkocht krijgen, hè.

Maar goed, dat gaat over woonbeleid en mijn dossier gaat over strafbare feiten bij toewijzing van projecten, waarbij ambtenaren onder druk zijn gezet om een en ander uit te voeren en toe te dekken. Dat kan ik bewijzen en daarom laat ik een onderzoeksrechter aanstellen.

Waarom bent u niet eerder naar het gerecht gestapt?

NACHTERGAELE: Omdat ik had verwacht dat de schepen zelf zou ingrijpen na het rapport van advocaat Devers. Nogal naïef wellicht. Schepen Taeldeman weigerde niet alleen de zaak in handen van het parket te geven, zoals Devers suggereerde, maar liet de raad van bestuur van SoGent dat andere advocatenkantoor een nieuw rapport maken. Dat advocatenkantoor concludeerde dat er helemaal geen strafbare feiten waren. In mijn dossier bewijs ik dat die conclusie in feite door de schepen werd besteld. Er zijn meerdere versies van dat rapport gemaakt voor het blijkbaar helemaal naar de zin van Taeldeman was.

Ik ben trouwens wettelijk verplicht om onregelmatigheden bij overheidsopdrachten bij het gerecht te melden.

Daar hebt u dan wel mee gewacht tot na uw eigen ontslag.

NACHTERGAELE: Ja, omdat ik zelf eerst voldoende bewijzen moest verzamelen om mijn dossier samen te stellen. Trouwens ook mijn ontslag eind vorig jaar is onwettig. Vlaams minister Liesbeth Homans heeft het ontslagbesluit van de raad van bestuur van SoGent vernietigd omdat ik nooit ben gehoord. Die zaak wordt voorgelegd aan de arbeidsrechtbank.

In de wandelgangen van het stadhuis wordt gefluisterd dat het u vooral te doen is om een pak geld als ontslagvergoeding en dat u daarover ook onderhandelt.

NACHTERGAELE: Ik heb sowieso recht op een opzegvergoeding van anderhalf jaar loon en ook mijn professionele reputatie werd te grabbel gegooid. De stad heeft voorgesteld om een dading te sluiten. Mijn advocaat heeft daarover gepraat, maar er is helemaal geen dading gesloten. Wat wèl klopt, is dat de stad plots twee jaar salaris op mijn rekening heeft gestort alsof er een akkoord was. Ik heb meteen laten weten dat ik dat geld niet aanvaard. Het staat netjes geblokkeerd tot de arbeidsrechtsbank in kort geding uitspraak heeft gedaan. Tot dan beschouw ik me zelf als directeur nog altijd niet als ontslagen.

U viseert schepen Taeldeman omdat hij P.L., zijn vriend, partijgenoot en directeur bij SoGent, de hand boven het hoofd zou houden en zo mee het gesjoemel toedekt. Taeldeman heeft P.L. toch samen met u ontslagen?

NACHTERGAELE: Dat is windowdressing. Ik vang nu al geruchten op dat P.L. garanties kreeg dat hij na de volgende verkiezingen zal worden opgevist. Of dat klopt, weet ik niet. We zullen zien. Wat ik wèl weet, is dat de kabinetschef van burgemeester Termont op een recente raad van bestuur van SoGent bij de bestuursleden van de oppositie heeft aangedrongen om te beloven dat ze na de verkiezingen in elk geval mij niet als directeur terug in dienst zullen nemen. Dat staat trouwens ook in mijn dossier.

Reactie Taeldeman: ‘Ik betreur vooral dat SoGent in slecht daglicht wordt gesteld’

In een korte reactie zegt SP.A-schepen Sven Taeldeman dat hij ‘de persoonlijke aantijgingen en insinuaties voor rekening van meneer Nachtergaele laat. Ik word daar niet happy van en ik betreur vooral dat SoGent in zo’n daglicht wordt gesteld.’

Hij wijst er op dat hij pas in april 2017 voorzitter van SoGent werd en eind mei al geconfronteerd werd met klachten over de gang van zaken en ‘het groeiend conflict tussen twee directeurs’.

SVEN TAELDEMAN: Ik ben als kersvers voorzitter meteen aan de slag gegaan en heb de klachten zo objectief mogelijk laten onderzoeken door een onafhankelijk en neutraal advocatenkantoor (kantoor De Wolf, nvdr.) dat niet door mij, maar perfect volgens de regels via openbare aanbesteding voor een overheidsopdracht is aangesteld door de juridische dienst van de stad. Na grondig onderzoek van alle beschikbare stukken was de conclusie van dat kantoor dat er geen strafbare feiten waren.

Het onderzoek van advocaat Devers, dat door Nachtergaele was gevraagd, was niet onafhankelijk of neutraal?

Taeldeman: Daar laat ik me niet over uit. Beide onderzoeken kwamen grotendeels tot parallelle conclusies.

Devers besloot dat er wel degelijk ‘normvervaging’ was en dat er ‘onwettige instructies’ waren gegeven en dat ‘de gelijke behandeling van inschrijvers was geschonden’. Zijn dat geen strafbare feiten?

TAELDEMAN: Advocatenkantoor De Wolf besloot dat er geen strafbare feiten waren, maar dat er soms wel onzorgvuldig was gewerkt. Het kantoor heeft aanbevelingen gedaan om dat in de toekomst te vermijden. Onzorgvuldigheden kunnen uiteraard niet door de beugel en dus wordt een verbetertraject uitgewerkt en geïmplementeerd bij SoGent.

We hebben ook nog geprobeerd om het conflict tussen de twee directeurs op te lossen en bekeken hoe SoGent met hen kon voortwerken. Maar er was geen vergelijk mogelijk en dus zijn ze allebei ontslagen. Daarna is het ontaard in een juridisch geschil op drie niveaus. Minister Homans heeft het besluit van de raad van bestuur vernietigd, maar niét het ontslag van meneer Nachtergaele. Ik zal de raad van bestuur van SoGent deze week voorstellen om tegen die beslissing van de minister in beroep te gaan bij de Raad van State. Daarnaast is er blijkbaar een kort geding van meneer Nachtergaele bij de Arbeidsrechtbank en komt daar nu dus zijn klacht bij de onderzoeksrechter bovenop. In die drie procedures zullen wij onze volle medewerking verlenen en uiteraard onze rechten verdedigen.

Knack vernam in de loop van dag dat vanuit SP.A en Open VLD aan Nachtergaele een belangrijke leidinggevende functie bij The Loop (het nieuw te ontwikkelen stadsdeel van Gent) werd voorgesteld, maar dat die deal afsprong toen een aantal beloftes daarover last minute werd ingetrokken. Vanuit de oppositie in de gemeenteraad zou nu ook een klacht worden ingediend bij het parket.

Voor meer relevante informatie, zie ook Huis te huur in Gent