Gérard Deprez (MR): ‘N-VA heeft een strategische fout gemaakt rond het Marrakeshpact’

‘De kiezers hebben zich van de traditionele partijen afgekeerd’, zegt MR-ondervoorzitter en politiek veteraan Gérard Deprez. ‘We hebben een algoritme nodig om hier uit te raken.’

Met de kranten voor zich uitgestald zit oude vos Gérard Deprez daags na de verkiezingen om negen uur ’s ochtends piekfijn uitgedost aan zijn eettafel. De telefoon rinkelt voortdurend, want Deprez zet dan wel een punt achter zijn parlementaire carrière, hij blijft een scherpzinnig politiek waarnemer en geldt als een intimus van scheidend premier Charles Michel. De voorpagina’s van de Franstalige kranten koppen haast unisono: ‘la fracture’, ‘les deux pays’, … ‘Typisch Franstalige zin voor overdrijving’, zegt Deprez met een lach. ‘Vlaams Belang heeft al beter gescoord dan vandaag.’

De heilige maagden van Ecolo mag je blijkbaar niet aanvallen.

Toch geeft ook Deprez toe dat het een slagveld is. ‘In Franstalig België zijn er – met uitzondering van Ecolo en de PTB – alleen maar verliezers. De PS zegt dat ze heeft gewonnen omdat ze de grootste partij is gebleven, maar staat met 25 procent in Wallonië op een historisch dieptepunt.’

Bij de MR lijkt ondanks het verlies een gevoel van opluchting te overheersen.

Gérard Deprez:Dat klopt. Op basis van de peilingen vreesden we echt veel meer te verliezen. In Wallonië zouden we zelfs Ecolo moeten laten voorgaan. Uiteindelijk eindigen we ver vóór Ecolo en blijven we de op een na grootste partij. In Brussel is het resultaat minder goed en worden we de op twee na grootste. Het CDH verliest zwaar in Brussel en Wallonië. De grootste en verrassende winnaar aan Franstalige kant is de PTB. Die maakt een steile opgang. Ecolo gaat ook vooruit, maar veel minder dan de peilingen hadden voorspeld.

Wat hebben de peilingen in het geval van de MR over het hoofd gezien?

Deprez: Ik denk dat de Franstalige publieke opinie in de laatste tien dagen van de campagne nog sterk is opgeschoven. Een hele tijd leek de MR tot mijn verbazing verlamd door de peilingen. Tot we hebben besloten om het Ecolo-programma punt per punt te analyseren, om de mensen uit te kunnen leggen hoeveel de recepten van Ecolo hun zullen kosten. Vanaf dan is de steun voor Ecolo beginnen af te kalven.

Waarnemers vonden die frontale aanval op Ecolo anders een bedenkelijke strategie.

Deprez:(lacht) O ja, we waren opeens bijna walgelijke mensen. De heilige maagden van Ecolo mag je niet aanvallen.

Hoe interpreteert u de verkiezingsuitslag?

Deprez: Als je alle aandacht richt op de onbetwistbare overwinning van Vlaams Belang, moet je zeggen dat extreemrechts de verkiezingen heeft gewonnen. Maar je kunt ook zeggen dat de radicalen de verkiezingen hebben gewonnen: de rechts-radicalen in Vlaanderen, de links-radicalen in Wallonië. Nog een derde interpretatie van het nieuwe politieke landschap is dat Vlaanderen rechts heeft gestemd, terwijl Wallonië een opstoot van extreemlinks heeft gehad. Met die correctie dat de PTB en de groenen, die zich als bijna nationale partijen aan de kiezer hebben aangeboden, eigenlijk in het hele land vooruit zijn gegaan. We hebben in elk geval te maken met een uitgesproken politieke polarisering, die de vorming van de nieuwe regeringen danig zal bemoeilijken.

Welke partijen zullen volgens u de nieuwe Waalse regering vormen?

Deprez: Volgens de politieke praktijk heeft de grootste partij het initiatief bij de regeringsvorming. In dit geval is dat dus de PS. Maar voorzitter Elio Di Rupo staat voor een lastige keuze. De socialisten kunnen ervoor kiezen hun campagnebelofte gestand te doen en een zo progressief mogelijke coalitie op de been brengen, met behalve zijzelf ook Ecolo en eventueel de PTB. Of, als de PS er zoals bij de gemeenteraadsverkiezingen na neponderhandelingen met de PTB in slaagt de communisten opzij te zetten, met het CDH. De PS en Ecolo hebben samen immers geen meerderheid.

Er is ook een andere strategie mogelijk. Het zou heel goed kunnen dat de PS zich afvraagt met welke regionale meerderheid ze de grootste kans maakt op federale regeringsdeelname. Die afweging zou de PS een heel andere richting uit kunnen sturen.

In de richting van de MR?

Deprez: Welke coalities zijn federaal mogelijk als je niet met Vlaams Belang in Vlaanderen en de PTB in Franstalig België wilt besturen? Een nieuwe Zweedse meerderheid is uitgesloten, zelfs met de steun van het CDH. Paars-Groen is ook niet mogelijk, want die formule heeft geen meerderheid in Vlaanderen. Als je het lijstje afgaat, kom je uit bij een kerel die na de gemeenteraadsverkiezingen iets heel vreemds heeft gedaan. Ik heb het natuurlijk over Bart De Wever en zijn Antwerpse bestuursakkoord met de Open VLD en de SP.A. Op federaal niveau beschikt die zogenoemde Bourgondische coalitie aan Vlaamse kant over een heel krappe, en aan Franstalige kant over een ruime meerderheid.

Moet die Bourgondische coalitie dan aan Franstalige kant uit de PS en de MR bestaan?

Deprez: Eventueel aangevuld met het CDH of een andere partij. Maar als ik vandaag aan het hoofd van de PS zou staan, zou ik me afvragen: met welke ploeg, die Wallonië en de Franse Gemeenschap gaat besturen, kan ik ook federaal opnieuw aan de macht komen? Want dat is echt het hoofddoel van de Franstalige socialisten: federaal opnieuw meebesturen.

Maar De Wever heeft gezegd dat hij niet in een federale regering wil met de PS of Ecolo.

Deprez: Goed, maar Elio Di Rupo daarentegen heeft nooit ofte nimmer ‘Nooit met de N-VA’ gezegd. De MR heeft dat ook niet gedaan. Aan Franstalige kant zijn er tegen die formule dus geen veto’s. Wordt het dit of komen we in een nog diepere politieke impasse terecht? Het is nog te vroeg om die vraag te kunnen beantwoorden. Maar als De Wever het over twee democratieën in België heeft, mag hij ook geen stommiteiten vertellen. Toen ik PSC-voorzitter was in de jaren 1980, had ik een PS tegenover me die in Wallonië bijna 44 procent behaalde. Ook als je de stemmen van de PS en de PTB vandaag bij elkaar optelt, kom je niet aan zulke percentages. Wallonië is vandaag niet linkser dan twintig jaar geleden, integendeel. Wel is een deel van de linkerzijde radicaler geworden.

De N-VA heeft een strategische fout gemaakt met haar krachtmeting over het Marrakeshpact.

De Vlamingen hebben niet alleen rechts, maar ook Vlaams-nationaal gestemd. Kun je dat aspect van de verkiezingsuitslag negeren?

Deprez: Nee, dat denk ik niet, maar de vraag is op welke manier je er rekening mee wilt houden. Ofwel doe je dat in je coalitievorming, ofwel in je programma. In het eerste scenario word je met het probleem van het cordon sanitaire geconfronteerd. Zal Bart De Wever het risico nemen om het cordon te doorbreken of niet?

Wat denkt u?

Deprez: Ik denk dat er in zijn partij veel mensen voor gewonnen zijn, maar ik heb geen idee wat hij uiteindelijk zal beslissen. Nu, áls De Wever dat doet, moet hij aan de gevolgen denken, namelijk dat het dan volstrekt onmogelijk wordt om nog een federale regering te vormen. Geen enkele Franstalige partij zal ooit met Vlaams Belang besturen. Daarom denk ik dat De Wever toch eerder zal proberen om via een federaal regeerakkoord aan de vraag naar Vlaamse autonomie tegemoet te komen. Maar ook dat scenario is extreem moeilijk, want hij zal de Franstaligen moeten zien te overtuigen.

Acht u De Wever en zijn partij mee verantwoordelijk voor de grote winst van Vlaams Belang?

Deprez: Je moet het succes van Vlaams Belang natuurlijk ook in Europees perspectief bekijken. Vlaanderen is geen eiland.

Wallonië dan weer wel, zo lijkt het.

Deprez: Op dit vlak wel, ja, al zou ik eerder spreken van een Gallisch dorpje.

Kijk naar Italië, Spanje, Frankrijk en zelfs Duitsland: in veel Europese landen wint extreemrechts aan kracht. Het succes van VB is onderdeel van een breder fenomeen. Als socioloog denk ik ook dat de traditionele partijen zich compleet hebben verkeken op de jonge kiezers. Je bereikt jongeren vandaag niet meer via de krant of de televisie, maar alleen nog via de sociale media. En welke partij in België heeft het meeste geld uitgegeven aan online campagnes? Precies. Ik vind het verbijsterend dat de traditionele partijen met hun professionele communicatieteams dat zo sterk hebben onderschat.

Daarnaast geloof ik dat de N-VA een strategische fout heeft gemaakt met haar krachtmeting met de federale regering over het Marrakeshpact. Als je de grootste partij van Vlaanderen bent, die pretendeert de Vlaamse grondstroom te vertegenwoordigen, kun je je niet uit de regering laten zetten zonder je slag thuis te halen. Op dat moment zijn de radicalen in de N-VA-achterban naar Vlaams Belang overgelopen, met de gedachte: die N-VA is lang niet zo sterk als ze zich voordoet. Tot slot denk ik ook dat de uitspraken en de communicatie van Theo Francken radicalere politieke keuzes in Vlaanderen hebben gefaciliteerd en gelegitimeerd.

Maar uiteindelijk is het Zweedse avontuur van Charles Michel voor alle deelnemende partijen op een pijnlijk verlies uitgedraaid, niet?

Deprez: Ja, maar ook de PS en de SP.A, die niet in de regering zaten, hebben pijnlijke verkiezingen achter de rug. De kiezers hebben zich van de traditionele partijen afgekeerd. Ze hebben genoeg van ondoorzichtige politieke compromissen en vragen heldere keuzes.

Dan zijn ze in België aan het verkeerde adres.

Deprez: Ik weet het. En daarom maak ik me zorgen, tragisch veel zorgen.

Waarover precies? Over de gezondheid van onze democratie? Over de toekomst van het land?

Deprez: Bij elke lastige verkiezingsuitslag zegt men dat het voortbestaan van België in gevaar is. Dat weet ik ook wel. En tot nu toe hebben we altijd een oplossing gevonden, maar doorgaans zijn dat oplossingen die de complexiteit van de politieke besluitvorming nog vergroten. Daarom hoor je steeds vaker dat politici er niets van bakken, dat het allemaal weggegooid belastinggeld is. Dat komt natuurlijk ook omdat de politiek geen afdoend antwoord heeft op de drie grote problemen van deze tijd. Om te beginnen hebben veel mensen de indruk dat iedereen zomaar Europa binnen kan en dat de politici de controle over onze grenzen kwijt zijn.

Het tweede grote probleem, dat zich uit in de beweging van de gele hesjes in Frankrijk en in de PTB-stemmen in Wallonië, is de groeiende ongelijkheid. We leven in een van de meest welvarende landen ter wereld, maar een op de vier Walen leeft onder de armoedegrens. Dat is niet houdbaar. Het derde grote probleem is de naderende klimaatramp. De machteloosheid van de traditionele partijen op die drie grote probleemgebieden haalt op dit moment heel het politieke landschap overhoop.

Het economische herstel van Wallonië, iets waarvoor u zich jarenlang hebt ingezet, wil ook maar niet lukken.

Deprez: Inderdaad.

Sommigen pleiten daarom voor een soort ‘regering van Waalse eenheid’, om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen.

Deprez: En wie zou daar dan allemaal in moeten? Ik denk niet dat de omvang van de coalitie ertoe doet. Je hebt gewoon partijen nodig die eindelijk eens de nodige structuurhervormingen doorvoeren. Maar in Wallonië is de interne weerstand aanzienlijk. Kijk maar eens naar het aantal stakingen dat we de afgelopen jaren hebben gehad. Als Di Rupo onder druk van de socialistische vakbond zou kiezen voor een zogenoemde FGTB-coalitie met Ecolo en de PTB, dan staan ons nog mooie tijden te wachten, met economische recepten die tegelijk duur en inefficiënt zijn. Hoe wil je op die manier iets positiefs bereiken? En hoe denk je zo nog tot een normale verstandhouding met Vlaanderen te komen? Dat is absurd.

Wat zou u doen als u nu in de schoenen van koning Filip stond?

Deprez: Wat kan hij doen? Hij zal veel mensen moeten raadplegen en naar iedereen luisteren, maar de situatie is bijzonder ingewikkeld. Ik denk dat we eerst eens rustig moeten analyseren welke meerderheden er federaal precies mogelijk zijn. Idealiter vertegenwoordigt de federale coalitie een meerderheid van de Vlamingen en van de Franstaligen. Maar dat hoeft niet, de MR is daarvan het bewijs, ook al hebben wij daar een hoge prijs voor betaald. Als het niet lukt om een regering te vormen die in de twee gemeenschappen over een meerderheid beschikt, zullen we moeten nagaan wat dan second of third best is, en toch nog aanvaardbaar, en welke programmatorische toegevingen nodig zijn om die meerderheden tot stand te brengen. Ik vrees dat we een politieke landmeter aan het werk moeten zetten. Of dat we een algoritme nodig hebben om eruit te raken.

Maar als de N-VA en de PS samen in een federale regering moeten…

Deprez: Dan weten we welke prijs we moeten betalen.

Is dat het confederalisme, of krijgen we toch weer een klassieke staatshervorming?

Deprez: Mijn partij heeft geen enkele communautaire eis. De vragende partij moet haar desiderata dus maar op tafel leggen. Maar vergeet niet: geen enkele partij in België heeft bij institutionele onderhandelingen ooit haar hele programma binnengehaald.