Geograaf Gerard Govers: ‘Het klimaatprobleem is oplosbaar’

De Leuvense geograaf Gerard Govers heeft goede hoop voor de strijd tegen de klimaatopwarming, zolang we op technologie inzetten én ambitie tonen. ‘De kraan wat sneller dichtdraaien zal niet volstaan.’

Geograaf Gerard Govers is behalve hoogleraar ook vicerector wetenschap en technologie aan de KU Leuven. Als ecomodernist gelooft hij in de kracht van de wetenschap om de klimaatopwarming aan te pakken. ‘Ik ben erg bezorgd en denk tezelfdertijd dat het probleem oplosbaar is’, zegt hij. ‘Het zal niet van een leien dakje lopen, maar als we de beschikbare technologie doelgericht inzetten, zullen we al een heel eind komen. De vijftien à twintig jaar die we zo winnen, moeten we gebruiken om broodnodige nieuwe technologie te ontwikkelen.’

Aan welke technologie denkt u dan?

Gerard Govers: We zullen er wellicht nooit in slagen om onze samenleving helemaal CO2-vrij te maken. Maar we kunnen wél werk maken van technologie die CO2 op industriële wijze uit de lucht haalt en opslaat, ofwel carbon capture & storage. Die technologie kun je toepassen op bijvoorbeeld een gascentrale. Dan vang je de rook uit de schoorsteen op en haal je daar de CO2 uit en sla je die op in de grond.

Een andere technologie van de toekomst is direct air capture. Een machine imiteert dan een boom: ze trekt CO2 uit de lucht en kapselt die in. De kennis is voorhanden, maar de uitvoering is nog ontzettend duur.

Een deel van de ‘gevangen’ CO2 zouden we kunnen gebruiken als grondstof voor andere producten, maar het overgrote deel moet opgeslagen blijven, bijvoorbeeld in oude olievelden. Want het zal over gigantische hoeveelheden gaan.

Niemand kan ons toch garanderen dat de CO2 daar eeuwig zal blijven zitten?

Govers: Dat moet eerst goed bestudeerd worden. Als je een molecule zoals methaan miljoenen jaren in de ondergrond kunt opslaan, zijn er allicht plaatsen op aarde waar dat met CO2 ook zal lukken.

Maar eerst moeten we snel en drastisch onze huidige CO2-uitstoot inperken als we de opwarming onder anderhalve graad willen houden.

Govers: Ik vrees dat die anderhalve graad nog moeilijk haalbaar is. Aan de andere kant geloof ik ook niet dat de temperatuur met drie en misschien wel vier graden zal stijgen. We zullen ergens tussenin landen, al zal elke halve graad wel een groot verschil maken. Hoe sneller en gerichter we technologie inzetten om de CO2-uitstoot te reduceren, hoe lager de temperatuur in 2100 zal zijn. Voor veel mensen lijkt dat een ver-van-mijn-bed-show, maar onze kleinkinderen zullen dan misschien nog leven. De beslissingen die wij nu nemen, bepalen hoe hun wereld eruit zal zien.

Daarom moeten we ambitieus durven te zijn. We zullen de wereld niet redden door alleen lokaal voedsel te eten en de kraan wat sneller dicht te draaien. De enkele procenten die we er zo afschaven, zijn ruim onvoldoende.

Wat moeten we dan wel doen?

Govers: De helft van de Vlaamse uitstoot wordt veroorzaakt door transport, verwarming voor gebouwen en landbouw. Dat transport kan voor een groot deel elektrisch, de verwarming kan met elektrische warmtepompen en warmtenetten, en ook in de landbouw zijn nog ingrepen mogelijk. Als we de rundvleesproductie aan banden leggen, beperken we onze uitstoot in een klap met 10 procent. Rundvlees is de steenkool uit ons dieet.

Door een bestaand huis goed te isoleren en te verwarmen met een warmtepomp stoot je vier tot vijf keer minder CO2 uit. Hetzelfde resultaat bereik je als je je klassieke auto vervangt door een elektrische. Zeker als die elektriciteit opgewekt wordt door hernieuwbare energiebronnen.

Kan zwaar transport met vrachtwagens ook geëlektrificeerd worden?

Govers: Er is nog veel twijfel over hoe vrachtvervoer het best georganiseerd wordt. Elektriciteit en batterijen vormen waarschijnlijk een belangrijk deel van de oplossing. Maar vrachtwagens zouden ook kunnen worden aangedreven zoals de trolleybussen van vroeger, met elektriciteitskabels boven de snelweg.

En waterstof?

Govers: Voor vrachtwagens wordt dat waarschijnlijk niet de brandstof van de toekomst. Waterstof is geen energiebron maar een energiedrager. Ze komt ook niet vrij in de natuur voor. We maken ze nu al in grote mate aan, omdat we ze voor veel industriële processen gebruiken. We produceren ze uit aardgas, waarbij CO2 vrijkomt. Dat is geen goede zaak voor het klimaat.

Groene waterstof wordt gemaakt met elektriciteit die door hernieuwbare energiebronnen zoals wind en zon geproduceerd wordt. Opslaan en transporteren lukt alleen onder hoge druk en bij lage temperatuur, is duur en kost veel energie. Maar ik wil groene waterstof niet zomaar uitsluiten, want de productieprocessen worden goedkoper. Ze kan ook een tussenstap zijn in de productie van milieuvriendelijkere vloeibare brandstoffen voor vliegtuigen, schepen en eventueel vrachtwagens.

De behoefte aan groene elektriciteit zal alleen maar toenemen. Zullen wind en zon volstaan?

Govers: Als we de hernieuwbare energie op een juiste en verstandige manier gebruiken wel, ja. Europa heeft een potentieel aan windenergie dat ongeveer drie keer de elektriciteitsvraag dekt. En dan hebben we het nog niet over zonne-energie. De installaties nemen veel plaats in, maar dat hoeft geen probleem te zijn. Op zee is bijvoorbeeld heel wat ruimte beschikbaar.

Critici wijzen op de onvoorspelbaarheid van hernieuwbare energie: de ene dag schijnt de zon, de andere niet. Het ene moment waait het en het andere is er geen zuchtje wind. Maar daar bestaan oplossingen voor. Zo kunnen we energie opslaan en gascentrales inschakelen als het te lang windstil is.

Is kernenergie een optie?

Govers: Ook al zijn onze kerncentrales niet meer van de jongste, ik zou het een goede zaak vinden als we ze na renovatie nog tien tot twintig jaar op een veilige manier zouden kunnen openhouden. Want ze leveren elektriciteit met 0 gram CO2 per kilowattuur.

We moeten het nucleaire debat durven aan te gaan. Er wordt nu nagedacht over kleinere kernreactoren die veel goedkoper en gemakkelijker inzetbaar zouden zijn. Een bedrijf als Rolls-Royce werkt daar hard aan. Met die moderne ontwerpen kunnen we de risico’s van kernenergie misschien beter onder controle houden.

En wat dan met het kernafval?

Govers: Op termijn kan geologische berging wel een oplossing bieden. En er wordt – ook in Vlaanderen – onderzoek gedaan naar het hergebruik van kernafval, zodat er uiteindelijk minder zal overblijven. Maar ik geef toe: dat afval blijft natuurlijk een nadeel.