‘Genoeg gestudeerd, tijd voor actie: Onderwijs heeft dringend nood aan moderne invulling van lerarenberoep’

‘De traagheid en stugheid van de tanker die ons onderwijs is, heeft erg verstrekkende gevolgen voor onze kinderen en jongeren’, schrijft Irina De Knop (Open VLD) in deze bijdrage aan het Schaduwparlement van Knack.be.

Ik had het bijzondere voorrecht het beleidsdomein onderwijs van heel nabij te volgen in de voorbije vijf jaren. Daarom stel ik me veel overtuiging dat het ganse leerplichtonderwijs een gigantische tanker is, die je bijzonder moeizaam van richting kan laten veranderen. Die bedenking overviel me gisteren bij het lezen van een rapport over de kwaliteit van de bachelor lerarenopleiding – het zoveelste rapport.

De vraag is dan ook heel pertinent: in welke mate is het onderwijssysteem in staat zich aan te passen aan deze snel veranderende, digitale en dynamische samenleving? De traagheid en stugheid van de tanker in kwestie heeft wel erg verstrekkende gevolgen voor onze kinderen en jongeren.

Mevrouw de minister, misschien moet u een expertenteam, over verschillende partijen en sectoren, bijeen brengen om uw beleid vorm te geven, want het geblaat van de Guimardstraat, de VLOR en de vakbonden helpt u geen stap vooruit. Zij bemannen namelijk de tanker die liefst blijft waar hij is.

Sterke leerkrachten

Enkele symptomatische voorbeelden zijn de hoge schooluitval, of liever de hoge jongerenwerkloosheid, het groot aantal spijbelaars, maar bijvoorbeeld ook het hoge verloop bij startende leerkrachten, en het gebrek aan leerkrachten in het algemeen. Nochtans heeft ons onderwijs, gelet op die complexe, snel veranderende en taaldiverse samenleving, sterke leraren nodig. Het begint natuurlijk met de goesting om kennis door te geven, maar de tijd dat dat volstond, ligt achter ons. Daarom zijn sterke lerarenopleidingen meer dan ooit nodig. Om leraren voor te bereiden op de grote taaldiversiteit, op de grote diversiteit in de steden, op inclusief onderwijs, op digitalisering, op assertieve ouders en kinderen.

Het zijn de lerarenopleidingen van vandaag die daar voor moeten zorgen. Gisteren werd het visitatierapport van de bachelor lerarenopleidingen vrijgegeven. Dat zou, alweer, een leidraad moeten zijn voor de minister om actie te ondernemen. Mijn haar kwam recht te staan toen ik de conclusie van dat rapport las. Er zou niet zoveel mis zijn met de lerarenopleiding. Ik neem uiteraard aan dat de kwaliteit binnen het bestaande kader in orde is, en dat de mensen in die opleidingen goed werk verrichten, maar het echte knelpunt, de echte vraag is natuurlijk of het ruimer kader van de lerarenopleidingen wel in orde is om in te spelen op de noden van vandaag.

Ik wil daarin bijzonder optimistisch zijn, maar het laatste rapport over de lerarenopleiding dateert nog maar van 2013. Ik kan moeilijk geloven dat de bevindingen op twee jaar tijd fundamenteel zouden zijn gewijzigd. Werd er ondertussen al actie ondernomen? Hoe lang moet het nog duren, hoeveel studies zijn er nog nodig om daadwerkelijk een aantal fundamentele knelpunten aan te pakken?

Of er knelpunten zijn? Ik loop er even met u door.

De overgang naar de praktijk

Voor studenten die overstappen naar de praktijk in de klas, is er echt sprake van een praktijkschok. Dat komt omdat er te weinig praktijkervaring wordt opgedaan tijdens de opleiding, en omdat de begeleiding van die stages onvoldoende onderbouwd is. Het rapport van 2013 doet enkele aanbevelingen: om elke school verplicht een samenwerkingsverband te laten aangaan met een lerarenopleidingsinstituut, zodat scholen zich ook verplicht weten om stages aan te bieden.

Wat mij betreft moet je daar een extra dimensie aan toevoegen, zodat het voordeel in de twee richtingen gaat. De lerarenopleiding zou tegelijk een expertisecentrum op het vlak van didactiek en pedagogiek moeten zijn voor de school zelf, waarbij ervaren leerkrachten van de school ook nascholing kunnen volgen of verdere professionele ondersteuning kunnen krijgen. Dat zou betekenen dat we meer zouden evolueren naar een Fins model.

Daarbij komt dat we meer moeten differentiëren in de loopbaan van de leerkracht, zodat bijvoorbeeld senioren-leerkrachten een mentorrol kunnen aannemen voor hun jongere leerkrachten, en daar ook de gewenste tijd voor vrijkrijgen. Volgens mij moet naast dit alles gewoon de opleiding véél meer praktijkervaring krijgen, met een regelmatige en kwalitatieve terugkoppeling naar de hogeschool of universiteit.

Kwaliteit van opleidingen bewaken

In Vlaanderen bestaan er vele soorten lerarenopleidingen naast elkaar. Van de universiteit en de hogeschool tot het volwassenonderwijs. Door de grote regionale spreiding van de lerarenopleidingen en de zeer diverse manier van werken, is er echt wel sprake van een grote versnippering aan expertise en middelen.

Daarnaast mist het ook aan transparantie, welke opleidingen toegang geven tot welk niveau in het leerplichtonderwijs. Wat mij betreft zou er een duidelijkere opsplitsing moeten bestaan tot welke opleidingen toegang geven tot welke onderwijstypes. Daarnaast is het voor aspirant-leerkrachten, die de onderwijswereld minder kennen, niet evident om op zoek te gaan naar de meest geschikte opleiding voor zijn of haar profiel.

De kwaliteit bewaken, hangt samen met schaalvergroting, maar zeker ook met de toelatingsvoorwaarden tot de opleiding. In Vlaanderen hebben we echt een grote vrees om standaarden te zetten, maar ik zie niet in waarom.

Als we het beroep van leraar hoger op de maatschappelijke ladder willen krijgen, als we veeleisend zijn over de kwaliteit, dan moeten we durven de stap zetten om een aantal minimale eisen te stellen op het vlak van kennis en competentie.

De ontwikkeling van een academische master kan daar mijns inziens zeker toe bijdragen. Dit mag gerust bestaan naast het huidige systeem van de lerarenopleiding (manama) na de feitelijke masteropleiding, en naast het departement Pedagogie, maar dit zou ook perfect in een opleiding geïncorporeerd kunnen worden. Aangezien deze keuze vandaag niet bestaat op universitair niveau, gaan er vast goede leerkrachten verloren aan andere sectoren.

Mensen met andere ervaringen aantrekken

Uiteraard kampen we vandaag met een tekort aan leraren, wat het beleid er wellicht van weerhoudt om streng te zijn in de selectie bij de aanvang van de studies. Onder meer daarom, maar ook om te zorgen dat ons onderwijssysteem kan inspelen op de realiteit van het beroepsleven, moeten we veel sterker inzetten op het aantrekken van externe krachten. Men zou absoluut een aangepast leertraject moeten ontwikkelen voor mensen die vanuit een andere beroepservaring toch aan de slag willen als leerkracht. Daarvoor moet een aangepaste begeleiding en opleiding bestaan, die verder gaat dan de huidige LIO-baan.

Kortom mevrouw de minister, ik wens u veel moed en veel daadkracht om nu snel knopen door te hakken, ook wanneer niet iedereen daarvoor staat te springen, om in te grijpen en de samenleving een duidelijk signaal te geven dat u van de toekomstige leraren veel verwacht, dat u ook in staat zal zijn om een aantal nieuwe elementen in de loopbaan te brengen. Want het onderwijs heeft dringend nood aan een moderne invulling van het lerarenberoep. Ik hoop dat u niet wacht tot het volgende rapport. Genoeg gestudeerd, tijd voor actie.