Generaal Marc Compernol: ‘De Rafale doet niet mee, als het aan Defensie ligt’

‘Vliegtuigbouwer Dassault heeft geen offerte ingediend voor zijn Rafale. Geen offerte? Geen evaluatie.’ Generaal Marc Compernol is nog altijd boos over de collateral damage die Defensie opliep in het dossier van de F-16’s. Bij aanvang van de NAVO-top in Brussel doorbreekt hij in Knack het zwijgen.

Viersterrengeneraal Marc Comperol is precies halfweg zijn mandaat als stafchef van het Belgische leger. Zonder dat mandaat zou hij twee weken geleden, op zijn 61e verjaardag, met pensioen zijn gegaan. Niet dat de Belgische landsverdediging in handen is van een bijklussende gepensioneerde. ‘Mijn tuin ligt er nog altijd slordig bij’, verzekert Compernol ons wanneer hij ons ontvangt in het hoofdkwartier van de generale staf in Evere. Er wacht hem de komende twee jaar nog een berg werk. Het leger staat voor een kleine revolutie. De komende tien jaar moet Defensie de helft van zijn personeel vervangen, en er zijn voor bijna 10 miljard euro investeringen beloofd, waaronder het beladen dossier van de vervanging van de F-16’s.

Maar eerst is er de NAVO-top van deze week, wat voor Belgische politici en militairen de voorbije jaren zelden een pretje was. België besteedt maar 0,9 procent van zijn bruto binnenlands product aan defensie, en is daarmee de op één na slechtste leerling van de klas.

Wordt u daar door buitenlandse generaals weleens op aangesproken?

Marc Compernol: Nooit. Wij zijn gentlemen onder elkaar. Elke CHOD (Chief of Defence, nvdr) heeft dezelfde relatie als ik ten opzichte van de politieke overheid, en begrijpt dus dat de budgettaire verantwoordelijkheid niet bij de militairen ligt. Wij spreken meer over wat er op het terrein gebeurt. En dan hoor ik vooral dat we het uitstekend doen.

Wat zijn uw verwachtingen voor de komende NAVO-top?

Compernol: Ik hoop dat we eensgezind naar buiten kunnen komen, maar dat is niet evident. De Amerikaanse president Donald Trump zal ongetwijfeld blijven hameren op onze financiële verplichtingen. Door de nadruk voortdurend te leggen op 2 procent van het bbp voor militaire uitgaven herleidt hij volgens mij veiligheid te veel tot een economisch model. Die 2 procent mag geen fetisj worden.

Tijdens de NAVO-top van Wales in 2014 hebben de Europese landen nochtans beloofd om hun budgetten te verhogen tot 2 procent.

Compernol: De staatshoofden en regeringsleiders hebben toen afgesproken om de daling van de militaire uitgaven te stoppen. Dat is gebeurd. Een tweede afspraak was om onze inspanningen op te drijven, om in 2024 aan die 2 procent te komen. Dat ligt al een stuk moeilijker. Ten derde moet 20 procent van de uitgaven gaan naar nieuwe investeringen in materieel. Dat staat al in de Strategische Visie van defensieminister Steven Vandeput (N-VA). Maar er is meer dan geld. U moet zich ook de vraag stellen of het budget goed besteed wordt.

De vraag stellen is ze ook beantwoorden.

Compernol: Ons defensiebudget bedraagt 2,4 miljard euro per jaar, plus 1,4 miljard euro voor de pensioenlast, samen goed voor 3,8 miljard euro. Dat is onvoldoende, maar tegelijk zijn onze militaire partners wél tevreden over onze bijdragen aan de NAVO-operaties. Daar doen we meer dan redelijk wat van ons verwacht kan worden. Voor de NAVO zijn we actief in de Baltische staten met landtroepen, schepen en vliegtuigen. We zitten in Afghanistan en Irak, in Mali voor de EU en de Verenigde Naties, en we zijn nog altijd een gewaardeerde bondgenoot in de internationale coalitie tegen de Islamitische Staat. Er zijn NAVO-lidstaten die meer dan 2 procent van hun bbp besteden aan militaire uitgaven, maar vrijwel geen soldaten hebben in militaire operaties.

U hebt het over Griekenland. Dat is toch geen voorbeeld voor België?

Compernol: Ik geef alleen maar aan dat je geen 2 procent hoeft te besteden om een goede leerling te zijn. Het defensiebudget is niet de enige parameter om te bepalen of je goed bezig bent. Het gaat ook over onze bijdragen aan NAVO-operaties en aan de militaire capaciteiten waarover je beschikt.

Stel dat de federale regering in een gulle bui beslist om uw budget toch te verhogen tot die beoogde 2 procent van het bbp. Wat doet u dan?

Compernol: Ik geef altijd Luxemburg als voorbeeld. Dat land gaf tot voor kort jaarlijks 100 miljoen euro uit aan zijn defensie. De Luxemburgse regering heeft dat nu verdubbeld tot 200 miljoen euro. En wat gebeurt er? Ze prefinancieren bepaalde operaties die ze samen met ons doen, omdat ze hun geld anders niet opgebruikt krijgen. Als Luxemburg ook naar 2 procent moet evolueren, dan betekent dat een jaarlijkse uitgave van 1 miljard euro. Dat is absurd voor zo’n klein land.

En als België naar 2 procent moet…

Compernol: Dat zou een jaarlijks uitgave van 9 miljard euro betekenen. Dan hebben wij óók een Luxemburgs probleem. Dan kunnen we bij wijze van spreken om de twee jaar voor elke Belgische soldaat een nieuwe tank kopen. Dat is ook niet de bedoeling.

U hoeft dus geen extra geld?

Compernol: (glimlacht) Dat zeg ik niet. Onze huidige 0,92 procent is te weinig. In de strategische visie voor het Belgische leger is vastgelegd dat we naar 1,3 procent moeten evolueren. Dat was in 2015 het gemiddelde van de NAVO-partners in Europa. Met die 1,3 procent houden we alleen IJsland achter ons, en IJsland heeft niet eens een leger. Ook na die verdubbeling zullen we nog altijd niet alle door de NAVO opgelegde objectieven kunnen behalen. De minister van Defensie weet dat ook. Het zal dus meer moeten zijn.

Hoe groot moet het budget dan wel zijn?

Compernol: Alle landen zijn bezig met een inhaaloperatie. Zelfs Duitsland heeft aangekondigd dat het wil evolueren naar een budget ter grootte van 1,5 procent van het bbp. Dat is ook de richting die we uit moeten.

Tot nu toe is nog geen enkele investering definitief toegezegd. Maakt dat u zenuwachtig?

Compernol: Voor de marine is de vervanging van de fregatten al formeel goedgekeurd. De andere grote dossiers liggen inderdaad op de tafel van de regering. Voor de vervanging van de gevechtsvliegtuigen wil de premier ten laatste half oktober een beslissing nemen. Wij zijn in blijde verwachting.

Had u ze niet liever vóór de NAVO-top gehad?

Compernol: Ik citeer graag minister Vandeput: de beste manier om een deadline te missen, is er één stellen. Er lopen vier grote investeringsprogramma’s: de vervanging van de F-16’s, nieuwe schepen voor de marine, nieuwe gevechtsvoertuigen voor de landmacht, en de aankoop van drones. Maar er zijn dit jaar lokale verkiezingen, en ik stel me voor dat de campagne voor de federale en regionale verkiezingen van 2019 daar naadloos op zal aansluiten.

U ziet de bui al hangen.

Compernol: Ik ging ervan uit dat de NAVO-top een mooi moment was om een beslissing aan te kondigen, maar dat zal niet lukken. Niets sluit uit dat het voor half oktober niet zou lukken.

Hoe kijkt u terug op de hetze over de aankoop van de opvolger van de F-16? Volgens de SP.A hebben bepaalde officieren informatie achtergehouden.

Compernol: Met frustratie. Wij staan recht in onze schoenen, maar Defensie is collateral damage in een puur politiek verhaal: oppositie tegen meerderheid, N-VA tegen SP.A, minister Vandeput tegenover bepaalde socialistische kopstukken. Ik ben heel ongelukkig over hoe we daar zijn afgeschilderd. De pers heeft te makkelijk meegehuild met de wolven in het bos. Toen bleek dat er niets aan de hand was, heeft niemand enige moeite gedaan om nuance te brengen. Dat maakt mij boos, ja.

Er is geen verdeeldheid binnen Defensie?

Compernol: Nooit, ondanks de pogingen van sommigen om dat te laten geloven. Ik klasseer dit alles onder de noemer fake news. Er is geen complot van de luchtmacht om de F-35 te kopen. We hebben een coherente en transparante procedure gevoerd. De offerteaanvraag staat op het internet: dat is du jamais vu. Het strafste is dat die transparantie nu tegen ons gebruikt wordt: onze aanvraag zou georiënteerd zijn opdat enkel de F-35 het kan halen, want we vragen zogezegd om een toestel met nucleaire capaciteiten en stealth-functie (het vermogen om onzichtbaar te zijn op radar, nvdr). Ik daag u uit om die aanvraag op het internet op te zoeken. Doe een search op ‘nuclear’ en op ‘stealth’: no replies. Men moet mij eens uitleggen hóé we die offerteaanvraag gemanipuleerd zouden hebben.

Wat is uw inschatting van de gemanipuleerde e-mails waarmee de SP.A minister Vandeput in het nauw wilde drijven?

Compernol: Ik weet uit de grond van mijn hart niet waar die e-mails vandaan komen. Het toont wel aan met wat voor tunnelvisie sommigen dit dossier behandelen.

Anderzijds toonde ook premier Charles Michel (MR) weinig vertrouwen. Hij heeft het dossier naar zich toegetrokken.

Compernol: Dat is het prerogatief van de regering. Men heeft ons gevraagd: speel voor Test-Aankoop, ga de markt op, verken de opties en bepaal de beste optie. We hebben de evaluatiecriteria vooraf in twee verzegelde enveloppen opgeborgen bij de Inspectie van Financiën. Aan het eind van de evaluatie werden die opnieuw geopend om na te gaan of alles was uitgevoerd zoals voorafgaand bepaald. Het evaluatieverslag werd aan de regering overgemaakt, en er is dus geen speld tussen te krijgen. Vanaf dat moment is het een zuiver politieke verantwoordelijkheid.

Het lijkt nu allemaal vergeefse moeite. De Franse Rafale ligt weer op tafel, hoewel constructeur Dassault niet eens een offerte heeft ingediend.

Compernol: Dat zijn politieke overwegingen waar ik mij ver van afhoud. Wij evalueren de kandidaten, de politiek neemt de beslissingen.

Dit is toch een blamage voor de minister van Defensie?

Compernol: De minister heeft zijn deel gedaan. Maar ik kan me voorstellen dat dat inderdaad niet plezierig is.

Wat zegt uw evaluatie over de Rafale?

Compernol: Niets. De Rafale heeft geen offerte ingediend. Geen offerte? Geen evaluatie.

Wat vinden uw specialisten van dat toestel?

Compernol: Er is geen offerte, dus ze vinden er niets van.

Ze hebben er vast hun ideeën over.

Compernol: Die heb ik zelf ook, maar dat is van geen belang. Er zijn twee offertes: de F-35 en de Eurofighter. Die hebben we gerangschikt op basis van de prijs-kwaliteitverhouding.

Voormalig minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V) toonde zich in Knack kritisch over de Eurofighter: ‘Dat is als naar een salon van elektrische auto’s gaan en terugkomen met een diesel’, zei hij.

Compernol: Hij heeft ongelijk. De Eurofighter voldoet aan alle criteria uit het lastenboek.

Wat vindt u van het scenario om zowel F-35’s als Rafales te kopen?

Compernol: (afgemeten) Nonsens.

Het is ooit gebeurd: in de jaren zeventig hebben we zowel Mirages als F-16’s gekocht.

Compernol: Dat ging over meer dan 200 toestellen. Dat is een volledig andere schaal dan vandaag. Stel u voor dat we 17 vliegtuigen van elk model kopen. Dat zou betekenen dat we voor elk type een aparte logistieke keten moeten opzetten, met andere wisselstukken, andere opleidingen, andere technische ondersteuning. Hoe ga je dat inplannen? Op die manier zou je de luchtmacht de facto communautariseren: één type vliegtuigen voor de Vlamingen en een ander type voor de Franstaligen. Ik hoop dat de politiek daar geen zin in heeft.

Moet het nieuwe toestel nucleaire capaciteiten hebben?

Compernol: Dat staat niet in de offerteaanvraag.

Vraagt de NAVO dat dan niet?

Compernol: De NAVO heeft nucleaire capaciteiten. België heeft zich indertijd geëngageerd om in het kader van de NAVO mee te werken. Dat is een zuiver politieke beslissing. We hebben daarvoor enkele maatregelen genomen op militair-technisch vlak. Als de politiek beslist om dat morgen niet meer te doen, zullen we dat niet meer doen.

Dit gaat toch verder? Het gaat om de bereidheid om op de rode knop te drukken en de bom te droppen. Hebt u daar een principieel probleem mee?

Compernol: Om daarop te antwoorden, zou ik vertrouwelijke procedures moeten toelichten, en dat mag uiteraard niet. U zult begrijpen dat ik daarover geen uitspraak kan doen.

Wat vindt u van de stelling die buitenlandexpert Tom Sauer onlangs in De Standaard herhaalde? Hij vindt de NAVO voorbijgestreefd, en denkt dat onze relatie met Rusland beter zou zijn zonder de NAVO.

Compernol: Daar ben ik het niet mee eens. Rusland heeft de ambitie om weer een grote mogendheid te worden, met of zonder de NAVO. Naast zijn militaire operaties bewijst de NAVO haar nut in twee duidelijke domeinen. Ze stelt de lidstaten in staat om hun militaire inspanningen op elkaar af te stellen. En er is ook een sterke politieke component binnen de NAVO, met structuren die een snellere besluitvorming toelaten dan de EU of de VN.

De basis van de NAVO is artikel 5, dat bepaalt dat een lidstaat zal worden verdedigd door de alliantie als hij wordt aangevallen. Donald Trump lijkt daar niet helemaal meer van overtuigd.

Compernol: Hij heeft zijn eerste forse uitspraken daarover ondertussen al bijgesteld. Die trans-Atlantische band is er nog altijd, ook voor Amerikanen. Vanuit zijn achtergrond als zakenman gelooft Trump meer in bilaterale relaties, maar ik denk niet dat de VS het zich kunnen permitteren om de NAVO los te laten. De NAVO is een meerwaarde voor alle lidstaten, ook voor de VS.

Hij wil de EU-lidstaten én de NAVO-lidstaten uit verband spelen. Zo staat hij sterker in onderhandelingen.

Compernol: Ik weet niet of hij dat bewust doet, maar zijn acties en zijn harde taal maken het voor nationale politici net moeilijker om voor die 2 procent te gaan. Als je elke dag het verwijt hoort dat je slecht bezig bent, versterkt dat de wil van sommigen om het zonder Amerika te doen.

Bent u er nog zeker van dat artikel 5 zal worden geactiveerd als Poetin morgen tanks naar Estland of Letland stuurt?

Compernol: Ja. De vraag is alleen of we nog op tijd zullen zijn om hem tegen te houden.

Hoe bedoelt u?

Compernol: De paar bataljons die we nu gestationeerd hebben in de Baltische staten zullen de Russische oorlogsmachine niet kunnen stoppen. Ze hebben vooral een symbolische functie: afschrikking. Het is een soort waarschuwing aan het adres van Rusland: haal je maar niets in je hoofd, want dan krijg je met de NAVO te maken. Maar onze strategische diepte in de Baltische staten is zo klein dat het een enorme uitdaging wordt om tijdig met versterkingen ter plaatse te raken.

Hoe snel kan het Russisch leger in Tallinn staan?

Compernol: Als aan Russische zijde de grote middelen worden ingezet, kan het snel gaan. Heel snel. Dan is het een kwestie van dagen. Gelukkig wordt zoiets niet ongezien voorbereid, en heb je op voorhand wel indicaties dat het staat te gebeuren.

Hoeveel tijd heeft de NAVO nodig om op te treden?

Compernol: Een maand? Sowieso te lang. Dat is een van de andere belangrijke onderwerpen van de NAVO-top: hoe moeten we de afschrikking en de verdediging van het grondgebied van de alliantie verder verbeteren? Na het einde van de Koude Oorlog dachten velen dat de wereld plots veilig was. De meeste militaire structuren om snel te reageren zijn toen afgebouwd. Ook België is helemaal meegegaan in de filosofie van ‘nooit meer oorlog’. Er werd volledig ingezet op lichtere middelen die snel duizenden kilometers ver ontplooid kunnen worden. Helemaal in linie met de tijdgeest van toen, maar daar houd je geen regulier leger mee tegen.

De NAVO is dus niet klaar als Rusland binnenvalt?

Compernol: De toestand wordt op de voet gevolgd, maar als Rusland deze week plots ‘uit het niets’ aanvalt, zitten we diep in de problemen. Dit zou de start zijn van een oorlog waar niemand op zit te wachten. Dat verhoogt dan weer het risico van het gebruik van nucleaire wapens.

Waarom?

Compernol: Omdat Rusland, volgens zijn militaire doctrine, nucleaire wapens beschouwt als een maatregel voor de-escalatie: we gooien een kernbom zodat iedereen beseft dat het menens is. Voor alle duidelijkheid, ik denk niet dat we voor een kernoorlog staan. Ik denk ook niet dat de Russische tanks morgen door de Noord-Duitse vlakte zullen denderen. Daar heeft niemand belang bij.

Maar wel door de Baltische staten?

Compernol: Ik sprak onlangs met een hoge NAVO-functionaris van Oost-Europese afkomst. Die had de gelegenheid om Valeri Gerasimov te spreken, de stafchef van het Russisch leger en de auteur van de Russische militaire doctrine. ‘Waarom zou het Russische leger ooit het Balticum binnenvallen?’ vroeg hij aan Gerasimov. ‘Omdat we het kunnen’, was zijn antwoord.

Is Turkije nog wel een betrouwbaar lid van de NAVO? Het kocht vorig jaar luchtdoelraketten van de Russen.

Compernol: Ik ben zéér bezorgd over de cohesie binnen de alliantie. De NAVO beslist bij consensus. Eén lid kan dus alles blokkeren. Tegelijk is Turkije een belangrijke schakel tussen het Westen en het Midden-Oosten. We staan nu voor de uitdaging: hoe tonen we onze bezorgdheid over de gang van zaken in Turkije, en houden we de Turken toch aan boord? Het zou voor de NAVO een drama zijn mocht Rusland erin slagen Turkije los te weken uit de alliantie.

Is het een goed idee om het leger in te zetten in de migratiecrisis?

Compernol: Het hangt ervan af wat je verwacht. Onze eerste opdracht is zorgen voor veiligheid. Daarvoor zouden we inderdaad ingezet kunnen worden. Maar kan een leger de problemen in Noord-Afrika oplossen? Nee. Kunnen we optreden tegen mensensmokkelaars? Ja. Tegelijk wil ik benadrukken dat dit niet onze hoofdtaak is. Vergelijk het met onze ondersteuning van de politie: we hebben er de capaciteiten voor, maar het is niet echt onze opdracht. Ik heb de rol van Defensie altijd als een soort wegbereider gezien om een veilige situatie te creëren zodat diplomaten en ngo’s hun werk kunnen doen. Een leger kan niet aan nation building of beleidsondersteuning doen. We worden daar soms in misbruikt.

Geldt dat ook voor de Belgische militairen op straat?

Compernol: (lacht) Ik heb nooit onder stoelen of banken gestoken dat het niet onze hoofdopdracht is om op straat te patrouilleren. Let op: ik vind wél dat we het moeten doen als dat gevraagd wordt. Wij blijven een instrument van de politiek.

Maar u voelt zich wel misbruikt?

Compernol: Het is een zekere vorm van misbruik, al zou ik het zelf niet zo sterk formuleren. Het fundamentele probleem is dat er geen sluitende exitstrategie is. Zodra de politiek de stap zet om militairen op straat te posteren, is het heel moeilijk om ze weer weg te nemen. De aanslagen waren de trigger om ze te ontplooien, maar er is geen trigger om ze terug te trekken.

Volgens die redenering staan ze er over twintig jaar nog.

Compernol: Het is heel moeilijk om de militairen terug te trekken. Niemand kan uitsluiten dat er vroeg of laat toch nog iets gebeurt. We zijn onlangs naar dreigingsniveau twee gegaan. Dat had een aanleiding kunnen zijn om de militairen weer in andere opdrachten in te zetten, maar volgens de analyse van de veiligheidsdiensten – die ik niet in twijfel trek – lopen bepaalde instellingen nog altijd gevaar. En dus blijven de militairen daar staan.

Hebt u nog geprotesteerd bij de laatste verlenging?

Compernol: (grijnst) Mijn standpunten zijn ondertussen genoegzaam bekend. Aan de andere kant ontken ik niet dat die hele ontplooiing een geweldige pr-campagne is. Het geeft Defensie een onbetaalbare zichtbaarheid.

Defensie heeft een immens personeelsprobleem. De komende tien jaar gaat de helft van uw personeel met pensioen.

Compernol: (knikt) 75 procent van mijn tijd gaat naar de uitdagingen op personeelsvlak. We moeten ons bestand afbouwen van 30.000 naar 25.000 manschappen, en toch dezelfde gevechtscapaciteit behouden. Sommige taken besteden we uit. Daarnaast kijken we na hoe we het beroep van militair aantrekkelijker kunnen maken.

Hoe wilt u dat doen?

Compernol: Het belangrijkste daarin is de juiste work-life balance. Elke militair is op elk moment inzetbaar. De vraag is: kunnen we leven met een militair die op een bepaald moment in zijn loopbaan aangeeft dat hij een tijdje niet op buitenlandse missie wil? Is het werkbaar om bepaalde militairen te laten telewerken, zodat ze niet elke dag honderd kilometer hoeven te rijden tot het hoofdkwartier in Evere?

Klopt het dat veel militairen afknappen op het feit dat ze tegenwoordig op straat moeten patrouilleren?

Compernol: Ik kan het hen niet kwalijk nemen. Niemand gaat in het leger om een hele dag in hartje Brussel te patrouilleren. Wie zin heeft om alle dagen voor de ambtswoning van de premier te gaan staan, raad ik een carrière bij Securitas of bij de politie aan. U zult beter betaald worden, en u hoeft ’s avonds niet terug naar de kazerne.

Defensie slaagt er ook niet in om zijn personeel aan zich te binden. Een op de drie rekruten stapt binnen de eerste drie jaar ontgoocheld op.

Compernol: We zijn niet de enigen die dat probleem hebben. Ook het Amerikaanse leger verliest een kwart van zijn rekruten in de eerste jaren. Het is een enorme uitdaging om hen te behouden. Ook daar spelen de budgettaire beperkingen van de voorbije jaren. We konden bijvoorbeeld te weinig investeren in onze infrastructuur. Wie in sommige kazernes een douche wil nemen, heeft de keuze: twee douches hebben alleen koud water, een derde heeft geen water, en de overige twee hebben soms eens warm water. Dat is geen aangename werkomgeving. We zijn dit jaar begonnen met initiatieven om onze infrastructuur geleidelijk aan op orde te krijgen. Zulke toestanden zullen dus binnenkort tot het verleden behoren.

Gelukkig trekt u steeds meer reservisten aan. Zowel Knack-columnist Jonathan Holslag als N-VA-woordvoerder Joachim Pohlmann volgt een militaire training.

Compernol: (glundert) Een schitterende zaak. Ik heb ze allebei al verwelkomd. Het is een goede zaak dat zulke persoonlijkheden daartoe bereid zijn.

Meneer Holslag gaat u blijkbaar adviseren.

Compernol: Oh, maar elke stafofficier is een adviseur. Maar het is natuurlijk wel interessant om iemand zoals Holslag te kunnen bellen. Hij is een onbetwiste autoriteit op zijn gebied. Hij brengt een expertise waarvan we dankbaar gebruik maken.

Wat stelt een reservistenopleiding voor?

Compernol: Ze krijgen een basisopleiding, waarbij je enkele basisprincipes meekrijgt. Hoe moet een militair zich kleden? Wat zijn de vereisten voor de discipline? Aan welke reglementen hoort een militair zich te houden? En er is natuurlijk de gevechtstraining. Ook Jonathan Holslag moet in staat zijn om in noodgevallen een wapen ter hand te nemen en te vuren.

Maar momenteel zitten de heren waarschijnlijk schoenen te poetsen of aardappelen te schillen?

Compernol: (lacht) U kijkt te veel naar FC De Kampioenen. Een reservistenopleiding is een stuk ernstiger dan u zou denken. We bouwen aan een gespecialiseerde reserve: juristen, journalisten, logistiek personeel. Maar we willen wel degelijk ook reservisten inzetten in operaties.