‘Geef gratis geld aan duurzame steden’

‘Duurzame steden zijn in de huidige onzekere tijden de laboratoria van hoop voor een betere toekomst. Zij schrijven een nieuw toekomstverhaal voor Europa’, schrijft Dirk Holemans van Oikos.

Sinds de financiële crisis woedt de discussie hoe de economie in Europa terug op de sporen te krijgen. Hierbij doet de Europese Centrale Bank (ECB) verwoede pogingen om door het creëren van extra geld- de zogenaamde kwantitatieve versoepeling – de boel terug op gang te krijgen. Alleen lukt dat niet omdat de financiële instellingen waar het geld van de ECB terecht komt, de banken, hun maatschappelijke rol niet meer opnemen.

De theorie is dat de banken met dit extra geld zorgen voor goedkope leningen voor bedrijven en gezinnen. Wat de economie terug op gang trekt. De praktijk is dat de banken het geld grotendeels oppotten. En zo zitten we al een tijdje in een doodlopend straatje, waarbij de ECB volgens de Europese Verdragen weinig anders mag doen. Hoewel ze ook wel de marges opzoekt van wat mag en kan, door nu bijvoorbeeld ook obligaties van privéondernemingen op te kopen.

Bijzondere situaties nopen tot bijzondere oplossingen. En geven ruimte aan innovatieve ideeën. Zo is er de discussie over helikoptergeld, verwijzend naar de metafoor van Milton Friedman waarbij er boven een stad bankbiljetten worden gedropt. De basisidee is eenvoudig: als de centrale bank gratis geld creëert om de economie aan te zwengelen, kan ze dat best rechtstreeks aan de burgers bezorgen. Door bijvoorbeeld op iedereen zijn bankrekening duizend euro te storten. Een gek idee? In eigen land zijn de economen Paul De Grauwe en Koen Schoors alleszins voorstander.

Het idee zit ook in de open brief die 33 eminente economen vorige week stuurden naar de Britse regering. De ironie van de Brexit is dat het Brits monetair beleid nieuwe wegen kan bewandelen nu het loskomt van de bepalingen van de Europese Verdragen. De groep economen pleit ook voor nieuwe monetaire instrumenten die toelaten dat er geld komt voor investeringen voor publieke infrastructuur zonder dat de schuldgraad van de overheid stijgt.

Over beide ideeën valt wat te zeggen, bij beide kan je kanttekeningen plaatsen. Helikoptergeld is een verfrissend idee. Het is ook rechtvaardiger dat, als er gratis geld wordt gecreëerd, burgers dit rechtstreeks krijgen dan dat het terecht zou komen bij de banken die de financiële crisis veroorzaakten. Dit extra geld uit de hemel zwengelt dan voor een korte periode de consumptie aan. Maar welk nut heeft het om de versleten economische motor uit de 20^ste eeuw terug te proberen opstarten? Als we met zijn allen meer wegwerpproducten uit China kopen, is er structureel niets veranderd. En uitzondering gemaakt voor de mensen in armoede, consumeren we al niet genoeg? Om onze kinderen een toekomst te geven moeten we niet méér consumeren, maar wel doordacht investeren in de infrastructuren van morgen.

Klimaatneutrale toekomst

Zo komen we bij het tweede verfrissende voorstel uit de open brief: zorg dat overheden kunnen investeren zonder dat ze zich nog meer in de schulden moeten steken. Ook hier past een kanttekening: we hebben geen nieuwe zogenaamde travaux inutiles nodig – de nutteloze bouwwerken die vroeger in België opgetrokken werden. Zoals de nooit gebruikte brug gebouwd in de weide voor de weg die nooit werd aangelegd. Als regeringen het extra geld ondoordacht gebruiken om infrastructuur van de 20^ste eeuw, een economie gebaseerd op fossiele brandstoffen, uit te breiden – denk aan autosnelwegen en luchthavens – zijn we er opnieuw aan voor de moeite.

Dat leidt tot het volgende concrete voorstel: geef het gratis geld aan duurzame steden. In heel Europa zijn er steden die resoluut de kaart trekken van een koolstoflichte economie in het kader van een klimaatneutrale toekomst. Zij hebben concrete plannen voor slimme energienetten en energiebedrijven waar ze samen met burgers gaan voor honderd procent hernieuwbare energie, voor duurzame voedselsystemen, vernieuwend onderwijs gericht op de stijgende diversiteit, voor performante mobiliteit gebaseerd op uitstekend openbaar vervoer en een veilig fietsnetwerk.

Nieuwe vorm van vooruitgang

Als zij hun investeringen versneld kunnen doen, creëren we ook meer jobs op de plekken met de meeste werkloosheid in elk land. De criteria voor toekenning van dit helikoptergeld mogen best streng zijn. Het moet gaan over een nieuwe vorm van vooruitgang: de uitbouw van een economie en samenleving die menselijke ontwikkeling losweekt van de klassieke economische groei, die meer levenskwaliteit combineert met een kleinere ecologische voetafdruk.

Het zijn de duurzame steden die in de huidige onzekere tijden de laboratoria van hoop zijn voor een betere toekomst. Zij schrijven een nieuw toekomstverhaal voor Europa. Waar kan de Europese bank beter haar geld aan geven?

(Dirk Holemans is coördinator van Oikos, denktank voor sociaal-ecologische verandering, en hoofdredacteur van het gelijknamige tijdschrift. In september verschijnt zijn nieuw boek ‘Vrijheid & Zekerheid. Naar een sociaal-ecologische samenleving’ (EPO).)