Fortisgate: ‘Zelfs wie geen barst om Fortis geeft, leest dit boek best’

Justitiewatcher Jan Nolf las Fortisgate, het nieuwe boek van VRT-journalist Wim Van den Eynde. ‘Laat dit boek brave burgers wakker maken, want we staan allemaal ooit, voor iéts, voor dat loket waar een rechter zit. We verdienen die dag beter behandeld te worden dan Fortis.’

Vandaag verschijnt het nieuwste boek van VRT- onderzoeksjournalist Wim Van den Eynde. De auteur van o.m. De Keizer van Oostende en Panorama-reportagemaker van Pax Electrabel beet zich deze keer vast in de Fortissaga. Niet de financiële crisis van de bank, maar de crash van de Fortisprocedure binnen justitie die meteen de regering-Leterme ten val bracht en daarna ook een schare topmagistraten.

Dit boek is uniek omdat het binnendringt in het heiligste der heiligen van justitie: het geheim van het ‘beraad’ van rechters, hun denken en doen tussen de pleidooien en de uitspraak.

In zijn voorwoord schrijft Rik Van Cauwelaert dat dit een boek is ‘dat moést geschreven worden’. Inderdaad moést. Als justitie om waarheidsvinding gaat, kunnen veel onderzoeken een punt zuigen aan de diepgang waarmee dit ‘schoolvoorbeeld van onderzoeksjournalistiek‘ de stoute vragen durft te stellen: de vragen die pijn doen.

De tijdslijn van het Fortisarrest uitgetekend, mail per mail, sms per sms

De tijdslijn van de magistratenoorlog tussen de Fortisrechters start op 19 november 2008, wanneer advocaat Modrikamen hoger beroep aantekent tegen de beschikking in kort geding van Francine De Tandt – toenmalig voorzitter van de Brusselse rechtbank van koophandel. De Tandt had de opschorting afgewezen van twee beslissingen: de verkoop van Fortis aan Nederland én aan de Belgische overheid, evenals de overeenkomst met overnemer BNP Paribas.

Aan de hand van mail- en sms-verkeer van ’s morgens vroeg tot middernacht brengt Van den Eynde de besluitvorming tussen de drie magistraten van de 18^de kamer van het Brusselse hof van beroep in kaart tot op de – vervroegde – dag van de uitspraak 12 december.

Het beste geheim dat zij alle drie blijkbaar bewaard hebben, is niet dat van hun wettelijk ‘beraad’ maar van het (wettelijk verboden) overleg dat ze alle drie achter de rug van elkaar om gevoerd hebben met buitenstaanders.

De eerste tussen de drie rechters afgesproken vaarrichting (om Modrikamen opnieuw ongelijk te geven, zoals in eerste aanleg) zal eerst discreet bijgestuurd worden door voorzitter Blondeel. Schuurmans zal te laat door hebben dat haar kapitein echter al altijd een heel andere haven voor ogen had. Wanneer ze protesteert tegen de “changement de cap“, blijkt het twee tegen een. Mail per mail achter haar rug om wordt Schurmans buiten spel gezet, terwijl Blondeel de juridische raad die hij zelf buitenkamers inwon in de wind slaat.

Zelfs wie geen barst om Fortis geeft, leest dit boek best om er aan herinnerd te worden dat rechters geen grote, open geesten, maar kleine mensen kunnen zijn, opgesloten in een eigen tunneldenken.

De stevige intellectuele strijd om het gelijk die het ‘beraad’ wel degelijk mag zijn, ontaardt hier, zelfs tot in fysieke aanvaringen.

De dolste dag uit de geschiedenis van de Belgische rechtspraak

Hoe radicaal toenmalig Kamervoorzitter Blondeel zijn agenda wil doordrukken, beschrijft Van den Eynde in het chaotisch verloop van de dag van de uitspraak. Twaalf december 2008 wordt inderdaad ‘een van de meest dolle dagen uit de geschiedenis van de Belgische justitie‘.

Het boek lijkt nu al wel een film voor de lezer: die winterdag van halfacht ’s morgens in het bureau van Guy Delvoie (eerste voorzitter van het Brussels hof van beroep), over de middag in de dienstwagen van de procureur-generaal naar Boechout, en om vijf uur in de namiddag bij cassatievoorzitter Ghislain Londers. De eindeloos lijkende doemdag eindigt om twintig over zes wanneer het Fortis-arrest in ‘openbare zitting‘ wordt uitgesproken, ’t is te zeggen, met onafgewerkte passages haastig gemaild van achter gesloten deuren.

Als het boek inderdaad ooit verfilmd wordt – wat ik hoop – wil ik de ontsteltenis op het gezicht van de advocaten zien, zij die de hele namiddag buiten de deuren van de zittingszaal hun opwachting deden en protesteren maar door de Kamervoorzitter wandelen worden gezonden. Ik wil ze zien dwalen doorheen het donkere justitiepaleis en aankloppen waar ze nog even licht zien om ter plekke handgeschreven conclusies en een wrakingsverzoek neer te kunnen leggen.

De politiek werd het slachtoffer van justitie, niet omgekeerd

Het tot dan grotendeels geheime justitiecircus van die dag wordt een openbare vertoning wanneer de politiek er zich – dan écht – mee moeit en Ghislain Londers, de eerste voorzitter van het Hof van cassatie, naar parlementsvoorzitter Van Rompuy stapt.

De regering-Leterme valt over iets wat ze niet zag aankomen en niet kon zien aankomen. Het boek Fortisgate sluit die Griekse tragedie af met verrassend open interviews van alle toen betrokken politici en magistraten. Wat Jo Vandeurzen (CD&V) en Ghislain Londers als ex-minister van Justitie en cassatievoorzitter nu ook over elkaar aan Wim Van den Eynde toevertrouwd hebben, getuigt van een troostende grootmenselijkheid.

Maar over een – later verrassend vrijgesproken – collega in het eigen Hof van Cassatie is Londers streng: ‘Hij heeft er me gewoon ingeluisd’. De weggehoonde Schuurmans blijkt een zondebok geweest te zijn. Toch heeft het Gentse hof van beroep het klaargespeeld om uitgerekend enkel hààr schuldig te verklaren. Dat is nochtans niet de richting die het onderzoek van de Gentse raadsheer Henri Heimans – wellicht ’s lands meest verdienstelijk onderzoeksrechter ooit – aanwees. Mooi dat ook hij aan het woord komt in Fortisgate.

Nu eindelijk lessen trekken voor justitie

Ook na de parlementaire onderzoekcommissie onder leiding van Bart Tommelein (Open VLD) zijn de vragen die het boek stelt, er vooral voor justitie zelf.

Niet alleen de bankcrisis van Fortis, maar ook het Fortisdrama binnen justitie waren nooit geziene dobbers. Na de hoogmoed van Lippens volgde immers de hubris van magistraten. Wim Van den Eynde ontmoette een gniffelende kamervoorzitter Blondeel die er met een draak van een arrest op speculeerde dat heel de financiële wereld even zou stilstaan als hij de ‘bevriezing’ van de Fortis-redding beval.

Roekeloos, de titel van het boek van econoom Ivan Van de Cloot, lijkt na dit boek niet enkel op bankiers toepasselijk. Ook justitie kan ontsporen.

Zowel Hendrik Vuye als Christine Schurmans leggen in het slot van het boek de vinger op de wonde. De hiërarchie ontneemt magistraten hun mondigheid en strooit hen uiterlijke plechtstatigheid als troostprijs terug. Dwarsliggers zijn binnen dat machtsdenken geen steunbalken van kritisch onderzoek maar spelbrekers voor de zelfgenoegzamen.

Enkel die autoritaire reflex verklaart dat hier in collegiale vonnissen nog steeds geen ‘minderheidsopinies’ – zoals die van Christine Schurmans – ingebouwd kunnen worden, een techniek die net de sterkte van de Amerikaanse Supreme Court verklaart en justitie ook bij ons vooruit kan helpen.

Laat het lezen van dit boek verplichte lectuur worden voor studenten in de rechten. Maar laat dit boek vooral ook brave burgers wakker maken, want we zijn allemaal titularis van een slapende rekening bij justitie: we staan allemaal ooit, voor iéts, voor dat loket waar een rechter zit. We verdienen die dag beter behandeld te worden dan Fortis.

‘Fortisgate. Een stresstest voor justitie’ van Wim Van den Eynde verscheen bij Uitgeverij Van Halewijck