Fipronil in België: van dag tot dag

Zoveel dagen woedt de storm over fipronil in eieren, zoveel verklaringen kwamen er al vanuit de Belgische en Nederlandse dienst voor voedselveiligheid. Nu het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) haar werking van de afgelopen maanden openbaar heeft gemaakt, is perfect te zien wat wanneer geweten was (en hoe dat gecommuniceerd werd). Een overzicht.

Wat er gebeurt: Martin van de B. en Mathijs IJ. beginnen met Chickfriend om de strijd tegen bloedluis aan te gaan. Het middel dat ze daarvoor gebruiken is zo effectief dat sommige boeren al meteen onraad ruiken, zo blijkt uit reacties op pluimveeweb.nl.

Wat het FAVV doet: Niets, dit was niet geweten.

Wat het FAVV communiceert: Niets, logischerwijs.

Wat er gebeurt: De eerste tip over fipronil in eieren kwam al in november 2016 binnen op de Nederandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Toen bleek dat er geen direct gevaar was voor de volksgezondheid, het milieu of dierenwelzijn werd besloten dat er geen onmiddellijk optreden nodig was. Er werd niets ondernomen.

Wat het FAVV doet: Niets, want het agentschap wist niet van het probleem.

Wat het FAVV communiceert: Niets, logischerwijs.

Wat er gebeurt: Doordat een eiverwerkend bedrijf uit Sint-Niklaas voor zijn autocontrole verandert van laboratorium en het nieuwe labo een ander protocol hanteert, wordt er toevallig ontdekt dat die eieren een niet-conforme dosis fipronil bevatten. De besmette eieren komen van één legbedrijf.

Wat het FAVV doet: Het agentschap werd nog nooit eerder geconfronteerd met fipronil in eieren en bespreekt dus intern wat de risico’s voor de consument kunnen zijn. Daarnaast wordt een bedrijfsbezoek voorbereid aan het legbedrijf van waar de eieren kwamen.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: De inspecteurs van het FAVV houden een controle in het bewuste legbedrijf en constateren dat de verdachte monsters afkomstig zijn uit één stal.

Wat het FAVV doet: Alle aanwezige eieren worden in beslag genomen en klanten van het bedrijf worden verwittigd geen eieren van het bedrijf meer te gebruiken. Onder die klanten zijn nog meer verwerkers, een pakstation en ook enkele lokale kopers zoals slagers en bakkers. Tenslotte start het FAVV een diepgaand onderzoek naar de bron van de besmetting.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Laboratoriumresultaten wijzen in de richting van twee mogelijke bronnen: ofwel komt de fipronil uit het voeder, ofwel komt het uit het product Dega-16. Dat werd gebruikt voor de behandeling van bloedluizen door een Nederlands servicebedrijf, dat Chickfriend heet.

Wat het FAVV doet: Het agentschap vraagt het getroffen legbedrijf om de juiste samenstelling van Dega-16 op te vragen bij het Chickfriend.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Er worden meer eieren gecontroleerd, ook oudere exemplaren (productiedata tussen 29 april en 31 mei) die nog bij afnemers van het legbedrijf lagen. Monsters worden genomen in de drie andere stallen dan die waar de verdachte monsters uit kwamen. De laatsten zijn allemaal conform. Sommige monsters die als dubbelproef genomen werden bij de afnemer waar de aanwezigheid van fipronil werd ontdekt, komen daarentegen positief terug, al overschrijden ze de Europese veiligheidswaarde niet.

Wat het FAVV doet: Er wordt een onderzoek gestart naar waarom de resultaten van het legbedrijf en die van de afnemer niet overeenkomen.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Er wordt vastgesteld dat de verschillende laboratoria op een verschillende wijze hebben gewerkt, wat de discrepantie verklaart tussen de monsters genomen op het legbedrijf en de monsters genomen bij diens klant. Het mysterie dat voor een week vertraging zorgde, is opgelost.

Wat het FAVV doet: Twee stallen binnen het legbedrijf die niet betrokken zijn, worden vrijgegeven. De eieren uit de betrokken stal die gelegd werden tussen 9 mei en 13 juni worden vernietigd. De productie vanaf 14 juni wordt vrijgegeven. Op dit moment weet niemand al of de oorzaak bij het voeder, dan wel iets anders ligt.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Het FAVV ziet een link met Nederland.

Wat het FAVV doet: De opsporingsdienst bereidt een dossier voor om de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) om informatie te vragen over het servicebedrijf Chickfriend en de voederproducent. Dat dossier wordt verzonden op maandag 19 juni.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: De producent van Dega-16, het middel dat gebruikt wordt voor de behandeling van bloedluis, wordt gecontroleerd.

Wat het FAVV doet: Er worden verschillende stalen genomen van verschillende producten.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Na een herinnering aan de NVWA op 26 juni krijgt het FAVV dan wat toch informatie over controles bij de Nederlandse voederleverancier van het Belgische legbedrijf waar de contaminatie eerst werd vastgesteld. In geen van de daar gebeurde controles sinds 2013 werden onregelmatigheden opgemerkt. De NVWA heeft geen enkele informatie over het servicebedrijf dat Dega-16 gebruikte, Chickfriend.

Wat het FAVV doet: Er komt een formele vraag aan de Nederland dienst voor voedselveiligheid om een lijst van alle Belgische klanten van Chickfriend.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: De Nederlandse voedselveiligheidsdienst heeft nog steeds niet geantwoord op de vragen rond Chickfriend.

Wat het FAVV doet: Een officiële vraag wordt gestuurd via Europa. Ondertussen gaan de controles van aanleveringsbedrijven verder. Voor het eerst wordt er ook een ander legbedrijf gecontroleerd. Dat was op dit moment nog niet verdacht, maar bleek later ook wel niet-conforme eieren te produceren.

Wat het FAVV communiceert: Niets

Wat er gebeurt: Twee meldingen vanuit Nederland brengen het onderzoek in een stroomversnelling terecht. Zo werd er half maart op de luchthaven van Schiphol een postpakket met fipronil tegengehouden dat op naam van de verdeler van Dega-16 stond. Daarbij heeft de NVWA ook eindelijk Chickfriend gecontroleerd en naar aanleiding daarvan werd een strafrechtelijk onderzoek geopend. Dat houdt in dat de NVWA geen informatie meer ter beschikking mag stellen aan het FAVV en alle uitwisseling voortaan via een Europees onderzoeksbevel moet gebeuren.

Wat het FAVV doet: Er worden monsters genomen van Dega-16. Ook de zaakvoerder van een Belgisch servicebedrijf wordt verhoord en er wordt een beperkte lijst verzameld met legbedrijven waarbij dat bedrijf bloedluisbehandelingen verzorgde.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Ook de eieren van het tweede legbedrijf, die de kippen had laten behandelen tegen bloedluis, blijken niet conform. Een huiszoeking bij Poultry-Vision in Weelde, een bedrijf dat reinigingsmiddelen levert aan pluimveebedrijven, wordt aangevraagd, maar omwille van een beperkte beschikbaarheid van lokale en federale politie lopen die vertraging op.

Wat het FAVV doet: De eieren van het tweede legbedrijf worden uit de handel gehaald. Het FAVV begint met het doorspitten van de duizenden documenten die in beslag werden genomen tijdens de huiszoeking bij Poultry-Vision, de verdeler van Dega-16 in Weelde. Deze verwerking zal duren tot 6 augustus.

Wat het FAVV communiceert: Uit de eerste resultaten van het onderzoek blijkt dat Dega-16 ook aan andere landen dan enkel België en Nederland werd geleverd, dus stelt de dienst op 20 juli via een algemeen informatiebericht alle Europese lidstaten op de hoogte.

Wat er gebeurt: Pas op 22 juli communiceert de NVWA het probleem rond fipronil aan de bevolking en pas op die dag verschijnen de eerste berichten over fipronil in eieren in de (Nederlandse) media. Zeven pluimveebedrijven worden geblokkeerd en de eieren van vier bedrijven worden teruggeroepen uit de handel, maar de dienst benadrukt dat er geen gevaar is voor de volksgezondheid.

Wat het FAVV doet: De verwerking en analyse van de in beslag genomen documenten gaat verder.

Wat het FAVV communiceert: Niets

Wat er gebeurt: De resultaten van de monsters uit de zes legbedrijven die behandeld werden door het Belgische servicebedrijf komen binnen. Zes keer zijn de waarden aan fipronil ‘niet conform’, maar wel nog telkens onder de Europees vastgelegde risicowaarde.

Wat het FAVV doet: De eieren en de eiproducten van de betrokken bedrijven worden van de markt gehaald.

Wat het FAVV communiceert: De minister van landbouw wordt telefonisch op de hoogte gesteld van het probleem. Op 25 juli laat het FAVV weten dat het de verhandeling van eieren van een aantal Vlaamse pluimveebedrijven heeft gestopt.

Wat er gebeurt: Alle pluimveebedrijven waar mogelijk een behandeling tegen bloedluizen is gebeurd, worden gecontroleerd.

Wat het FAVV doet: Via verhoren probeert het FAVV zicht te krijgen op de manieren waarop de pluimveehouders bloedluizen bestrijden.

Wat het FAVV communiceert: Voor het eerst verspreidt het FAVV een informatiebericht aan de bevolking. De boodschap is geruststellend: ‘Op basis van de uitgevoerde risicoanalyse werd tot op heden geen gevaar voor de volksgezondheid vastgesteld. Dit is echter geen reden om niet op te treden: het product mag niet aanwezig zijn in eieren.’

Over de landsgrens waarschuwt de NVWA dan weer consumenten om eieren met bepaalde eieren niet te eten, omdat daar een zodanig hoge concentratie fipronil inzit dat het een acuut gezondheidsgevaar oplevert.

Wat er gebeurt: Ook in Duitsland groeit de onrust. De Duitse Organisatie voor controle op dieren zegt namelijk dat het product Dega-16 ook in vier Duitse pluimveebedrijven gebruikt werd. Bijna een miljoen eieren wordt teruggeroepen.

Wat het FAVV doet: De handel in eieren waarbij een besmetting vermoed wordt, is door het FAVV gestopt. Alle betrokken bedrijven waar mogelijk een besmetting met fipronil is, zijn geblokkeerd.

Wat het FAVV communiceert: Steeds meer mensen worden ongerust, maar het agentschap blijft kalm. ‘De eerste resultaten van de analyses op de met fipronil besmette eieren zijn geruststellend voor de volksgezondheid. De Europese drempelwaarden zijn niet overschreden’, zo zegt Katrien Stragier, de woordvoerder van het FAVV.

Wat er gebeurt: De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzoekt in welke voedingsmiddelen eieren zijn gebruikt waar mogelijk fipronil inzit

Wat het FAVV doet: Het onderzoek is volop bezig: gegevens worden verder uitgeplozen en pluimveebedrijven worden verder gescreend.

Wat het FAVV communiceert: Het agentschap benadrukt dat de hoeveelheden fipronil in Belgische eieren niet onveilig zijn.

Wat er gebeurt: Groen eist meer transparantie over de problematiek en over de mogelijke gezondheidsrisico’s van het consumeren van eieren.

Wat het FAVV doet: Het onderzoek loopt.

Wat het FAVV communiceert: Het FAVV laat weten dat het onderzoek nog volop aan de gang is en dat het belangrijk is om dit onderzoek alle kansen op succes te geven en dus geen informatie te verstrekken die dat op de helling kan zetten.

Wat er gebeurt: Er komt aan het licht dat Nederlandse eieren waarin fipronil zit ook naar Zweden werden geëxporteerd. Daarnaast blijkt die dag dat Chickfriend, dat aan de basis ligt van de besmetting met het luizenbestrijdingsmiddel fipronil, eigenlijk niet vergund was om ongedierte te bestrijden. Bovendien kocht het bedrijf wellicht bewust middelen met het verboden fipronil.

Wat het FAVV doet: Het onderzoek loopt.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Ook in Frankrijk wordt er een boerderij geblokkeerd omdat er mogelijk fipronil in de eieren zou zitten. Nog eens veertien Nederlandse pluimveebedrijven worden geblokkeerd. Zij kwamen niet voor in de administratie van Chickfriend, maar hadden er wel zaken mee gedaan.

Wat het FAVV doet: Het onderzoek loopt.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: De politieke druk neemt toe. Groen roept minister van Landbouw Dennis Ducarme (MR) op om de Kamercommissie Economie en Landbouw versneld bij elkaar te roepen en duidelijkheid te verschaffen aan het parlement en de bevolking. De oppositiepartij vraagt ook een versterking van de controles op producten die bestemd zijn voor industriële verwerking. De PS wil naast Ducarme ook diens voorganger Willy Borsus aan de tand voelen.

Wat het FAVV doet: Het onderzoek loopt.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: Autoriteiten melden dat er ook besmette eieren werden uitgevoerd naar Groot-Brittannië en Frankrijk.

Wat het FAVV doet: Voor het eerst komt het agentschap met cijfers over de graad van besmetting. In 21 bedrijven is fipronil in zeer lage concentraties van maximum 0,092 mg/kg vastgesteld. 51 bedrijven blijven geblokkeerd, 6 bedrijven zijn sinds zondag vrijgegeven.

Wat het FAVV communiceert: Het agentschap benadruk dat de vastgestelde waarden ruim onder de EU-grenswaarden liggen. Diezelfde dag laat toxicoloog Jan Tytgat echter van zich horen met de boodschap dat er verschillende drempelwaarden gebruikt worden. Zo zou de maximumwaarde waaraan het FAVV zich houdt, gebaseerd zijn op een volwassene van 80 kg die dagelijks twee eieren eet. Een omelet van twee eieren voor iemand van 60 kg is dus al een ander verhaal.

Wat er gebeurt: Bijkomende testen onthullen dat de Europese waarden in een aantal eieren toch overschreden zouden zijn. De NVWA begint met het testen van kippenvlees op de aanwezigheid van fipronil.

Wat het FAVV doet: De andere Europese lidstaten worden op de hoogte gesteld van de hogere aangetroffen waarden.

Wat het FAVV communiceert: Nu deelt het FAVV ook enkele eiercodes van eieren die de consument moet terugbrengen naar de winkel. Er wordt ook een gratis telefoonnummer (0800/13.550) gelanceerd waarop consumenten terecht kunnen met vragen.

Wat er gebeurt: Het FAVV verdedigt haar werking en communicatiestrategie van de afgelopen maanden.

Wat het FAVV doet: Het agentschap maakt een chronologie openbaar van alle acties die het de voorbije maanden heeft ondernomen.

Wat het FAVV communiceert: ‘Het FAVV heeft altijd duidelijk proberen communiceren.’

De dienst zag geen nood om te communiceren tot 16 juli omdat ze ‘het nodige gedaan had om de verdere contaminatie van de voedselketen vanaf het betrokken bedrijf te voorkomen en de bij de analyses aangetroffen gehaltes ver onder de Europees vastgelegde risicowaarde waren, zodat er geen onmiddellijk risico uitging van eieren die bij de consument waren terechtgekomen’.

In een latere fase, toen tijdens een huiszoeking ontdekt werd dat fipronil gebruikt werd als bestrijdingsmiddel, mocht het FAVV niet communiceren door het gerechtelijk onderzoek dat liep, behalve over de volksgezondheid.

De Nederlandse voedselwaakhond foodwatch haalt over de landsgrenzen venijnig uit naar de NVWA. Met omschrijvingen als ’tandeloze waakhond’ roept de organisatie op om de Nederlandse Voedsel- Warenautoriteit weg te halen van het ministerie van Economische Zaken, omdat nu telkens de economische belangen vooropgesteld zouden worden.

Wat er gebeurt: Verschillende huiszoekingen zijn aan de gang in België en Nederland. Een van de bedrijven waar de politie binnenvalt, is actief in de vleeskippensector, niet in de legkippensector. Het is nog onduidelijk of het om een vergissing gaat of niet.

Martin van de B. en Mathijs IJ., de bestuurders van het Nederlandse bedrijf Chickfriend, worden opgepakt in het kader van het strafrechtelijk onderzoek.

Wat het FAVV doet: Het onderzoek loopt.

Wat het FAVV communiceert: Niets.

Wat er gebeurt: De fipronilcrisis heeft nu al zeventien landen bereikt. Naast vijftien EU-landen hebben ook Zwitserland en Hongkong eieren uit de in België, Nederland, Duitsland en Frankrijk geblokkeerde bedrijven ontvangen. Een vergadering op hoog niveau staat gepland, maar wel pas eind september.

Daarnaast wordt ook fipronil aangetroffen in een vat krachtvoer. De besmettingsbron is dus niet enkel meer producten om bloedluis te bestrijden. Het gaat om het product Copper Boost, dat wordt aangeprezen op de website van het Belgische bedrijf Poultry Vision.

Wat het FAVV doet: Bepaalde producten zijn in beslag genomen om te onderzoeken of er fipronil in zit. De analyses zijn bezig.

Wat het FAVV communiceert: Resultaten van de analyses worden volgende week verwacht.