FinCEN Files onthullen hoe banken 2000 miljard dollar verdacht geld de wereld rondstuurden

Banken hebben meer dan 2000 miljard dollar aan verdachte transacties de wereld rondgestuurd. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). Het is gebaseerd op een lek van ruim 2100 witwasmeldingen die voornamelijk tussen 2011 en 2017 zijn ingediend bij de Amerikaanse antiwitwascel FinCEN.

Na LuxLeaks, SwissLeaks, de Panama Papers en de Paradise Papers pakt het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) uit met een nieuw groot financieel onderzoek: de FinCEN Files. Het toont hoe banken wereldwijd er niet in slagen om witwassen van crimineel geld te stoppen.

Oplichters en frauders, corrupte ambtenaren en politici, drugstrafikanten en andere criminelen kunnen niets aanvangen met hun illegale opbrengsten als ze die niet kunnen witwassen. Net daarom is de strijd tegen witwassen een cruciale stap in de aanpak van criminaliteit wereldwijd. Banken zijn daarbij de poortwachters. Ze zijn dan ook verplicht om bij hun overheid transacties te melden wanneer ze ‘weten, vermoeden of redelijke gronden hebben’ dat die verband houden met witwassen of terrorismefinanciering.

Ruim 2100 van de witwasmeldingen (‘Suspicious Activity Reports’ (SAR’s) in het jargon) die banken hebben ingediend bij de Amerikaanse antiwitwascel FinCEN kwamen in handen van het Amerikaanse nieuwswebsite BuzzFeed. Die deelde de geheime rapporten met de ICIJ en 108 partnermedia in 88 landen. Gedurende 16 maanden bogen meer dan 400 onderzoeksjournalisten uit de hele wereld zich over de gelekte documenten. In België werkten Knack, De Tijd en Le Soir aan het onderzoek mee.

Postbusvennootschappen op de Britse Maagdeneilanden

365 van de ruim 2100 gelekte Amerikaanse witwasmeldingen bevatten een verwijzing naar België. Vaak is de link met België erg vaag. Dan meldt een bank bijvoorbeeld honderden verdachte overschrijvingen, en staat een Belgische bank opgelijst tussen een van de vele banken waar de transacties vertrokken of toekwamen. Maar in een aantal gevallen is de link met België heel duidelijk en expliciet. Die cases hebben we verder in detail onderzocht, en getoetst aan hun maatschappelijke relevantie. De komende week berichten Knack, De Tijd en Le Soir over de Belgische bevindingen.

De vier Belgische grootbanken ING, KBC, Belfius en BNP Paribas Fortis komen allemaal voor in de FinCEN Files omdat rekeningen van hen zijn gebruikt voor verdachte geldstromen, die variëren van enkele duizenden euro’s tot ettelijke miljoenen euro’s. In één geval is vanaf een Belgische bankrekening zelfs in één keer een half miljard dollar overgeschreven. De rekening in kwestie stond op naam van een postbusvennootschap op de Britse Maagdeneilanden, die door andere Amerikaanse banken als verdacht werd beschouwd omdat het helemaal niet duidelijk was wie erachter schuilging en van waar het geld kwam.

Dat is een rode draad doorheen veel FinCEN-verhalen: het gebruik van anonieme offshores of postbusvennootschappen om de identiteit van de échte eigenaars te verhullen. In één op de vijf gelekte documenten duiken klanten op met een adres in de Britse Maagdeneilanden.

Lees verder onder de video

Amerikaanse presidentsverkiezingen

FinCEN is de afkorting van Financial Crimes Enforcement Network, de financiële inlichtingendienst van het Amerikaanse ministerie van Financiën. De dienst telt zo’n 270 medewerkers en krijgt jaarlijks wel 2 miljoen witwasmeldingen binnen in de vorm van Suspicious Activity Reports (SAR’s). Voor alle duidelijkheid: witwasmeldingen an sich vormen nog geen bewijs van een misdrijf.

Tussen 2011 en 2017 ontving FinCEN 12 miljoen SAR’s. De ruim 2100 gelekte rapporten vormen met andere woorden maar een piepkleine fractie van het geheel – minder dan 0,02 procent. En toch bedragen de gerapporteerde transacties uit die rapporten, die gaan over de periode van 1999-2017, opgeteld maar liefst 2000 miljard dollar.

Het gros van de gelekte witwasmeldingen is ingediend door een handvol grote banken: Deutsche Bank, Bank of New York Mellon, Standard Chartered Bank, JP Morgan Chase, Barclays en HSBC. BuzzFeed geeft geen commentaar over de bron van het lek. Het stelt wel dat een deel van de gelekte documenten afkomstig zijn uit Amerikaanse parlementaire onderzoeken naar mogelijke Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016.

Waarom banken tekortschieten

De verantwoordelijkheid van banken in de strijd tegen witwassen is dubbel: ze moeten niet enkel verdachte transacties melden, ze moeten ook voortdurend waakzaam zijn. Ze moeten perfect weten met wie ze in zee gaan, of het nu een klant is die een rekening wil openen, of een buitenlandse bank waarmee ze gaan samenwerken. En ook daarna moeten ze permanent die klanten blijven opvolgen.

De gelekte documenten tonen echter dat banken hebben nagelaten om verdachte transacties te melden, pas veel te laat een melding deden, of dat ze belangrijke witwassignalen over het hoofd zagen. Soms moesten compliance-medewerkers van banken hun toevlucht zoeken tot Google-zoekopdrachten om te achterhalen wie er eigenlijk achter miljoenentransfers schuilging. In andere gevallen rapporteerden banken pas verdachte transacties nadat een klant was vermeld in een kritisch nieuwsartikel – maar het geld was intussen al lang de deur uit.

Uit een analyse van ICIJ blijkt dat in de helft van de ruim 2100 gelekte witwasmeldingen banken géén informatie hadden over minstens één van de bedrijven betrokken in de transacties. In meer dan 680 rapporten vroegen banken bijkomende informatie over die bedrijven, en in meer dan 160 gevallen kregen ze daarop géén antwoord van andere banken. Sommige banken in landen als Zwitserland verwezen naar het bankgeheim als verklaring waarom ze de gevraagde informatie niet overmaakten.

‘Door er niet in te slagen grootschalige verdachte transacties te voorkomen, hebben financiële instellingen hun rol als eerstelijnsverdediging tegen het witwassen van geld opgegeven’, zegt Paul Pelletier, een voormalige hooggeplaatst ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Justitie en parketmagistraat gespecialiseerd in financiële misdrijven. Banken weten volgens hem dat ze ‘werken in een systeem dat grotendeels tandeloos is’.

‘Iedereen doet het slecht’, zegt ook David Lewis, de topman van de Financial Action Task Force (FATF), een partnerschap van landen over de hele wereld dat normen oplegt in de strijd tegen witwassen. Volgens Lewis zijn landen nog te veel bekommerd om op papier goed te scoren en de schijn hoog te houden, maar gebeurt er in de praktijk veel te weinig om de verdachte geldstromen echt te stoppen.

‘Er zullen altijd pogingen zijn om geld wit te wassen’

De gelekte documenten tonen onder meer hoe JP Morgan, de grootste bank in de VS, geld bleef versluizen voor mensen en bedrijven die betrokken waren bij het verduisteren van overheidsgelden in Venezuela, Maleisië en Oekraïne. Dezelfde bank verwerkte gedurende een decennium ook voor 50 miljoen dollar aan betalingen voor Paul Manafort, de intussen veroordeelde ex-campagneleider van Amerikaans president Donald Trump. Dat gebeurde zelfs nog in de maanden nadat hij was opgestapt wegens aantijgingen van witwassen en corruptie. JP Morgan kan niets zeggen over zijn transacties of cliënten, maar stelt dat het een ‘voortrekkersrol’ speelt in de strijd tegen witwaspraktijken en in het ontwikkelen van ‘innovatieve technieken om financiële misdaad te helpen bestrijden’.

Soortgelijke voorbeelden vonden we in de FinCEN Files over tal van andere grote banken in de wereld. Over HSBC, bijvoorbeeld, de grootste bank in Europa. Zelfs nadat HSBC in 2012 1,9 miljard dollar boete had moeten betalen omdat het minstens 881 miljoen dollar van Latijns-Amerikaanse drugskartels had witgewassen, bleef de bank nog geld verschuiven voor Russische witwassers, oplichters en andere schimmige figuren. Dat blijkt uit de gelekte documenten. HSBC geeft geen commentaar over specifieke klanten of verrichtingen, maar stelt dat het ‘een veel veiliger instelling is dan in 2012’.

Nog een andere grootbank, Standard Chartered,voerde dan weer betalingen door voor klanten ondanks mogelijke links met terreurfinanciering. De bank gaat niet in op de concrete case, maar reageert met een algemene verklaring: ‘De realiteit van het wereldwijde financiële systeem is dat er altijd pogingen zullen zijn om geld wit te wassen en sancties te ontduiken. Het is de verantwoordelijkheid van de banken om effectieve screening- en monitoringsystemen op te zetten. We werken nauw samen met de regelgevers en de rechtshandhavingsinstanties om daders voor het gerecht te brengen.’

Maandag, dinsdag, woensdag en zaterdag volgen nieuwe artikels op www.knack.be/fincenfiles.

Lees ook alle internationale onthullingen op www.icij.org.