FinCEN Files: Belgische banken melden 74.000 verdachte transacties

Tussen 2010 en 2019 hebben Belgische banken 74.273 verdachte transacties gemeld aan de antiwitwascel. Maar volgens hun toezichthouder moeten ze meer doen om witwassen te voorkomen. ‘We zien nog dagelijks op het terrein significante tekortkomingen’, zegt de Nationale Bank.

In het nieuwe onderzoeksproject FinCEN Files staan meldingen aan de Amerikaanse antiwitwascel centraal. De geheime rapporten geven een unieke inkijk in verdachte geldstromen wereldwijd. Maar hoe verloopt in België de strijd tegen witwassen?

‘Waakzaam zijn is nog belangrijker dan melden’

Ook in België zijn banken verplicht om transacties te melden aan onze overheid wanneer ze ‘weten, vermoeden of redelijke gronden hebben’ dat geldmiddelen of verrichtingen verband houden met witwassen of terrorismefinanciering. Denk aan atypische verrichtingen, grote bedragen in ronde cijfers, of transacties van of naar mensen of bedrijven vermeld op internationale sanctielijsten.

Die meldingen moeten banken (maar ook andere spelers zoals notarissen, advocaten en diamanthandelaars) doen bij de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI), de Belgische antiwitwascel. De dienst, die kantoor houdt aan de kleine ring rond Brussel, telt een zestigtal medewerkers. Zij analyseren alle informatie die binnenkomt. Dat gebeurt deels automatisch, door de info te toetsen aan hun eigen databank en die van de politie. Daarnaast bestuderen ze ook de kenmerken, de typologie van elk dossier.

‘Tussen 2010 en 2019 hebben banken 74.273 meldingen gedaan’, zegt Kris Meskens, secretaris-generaal van de CFI. De strijd tegen witwassen noemt hij ‘redelijk succesvol’. ‘Het gaat om méér dan alleen maar meldingen doen. Banken moeten waakzaam zijn, preventief vragen stellen aan klanten, en bepaalde transacties niet toelaten. Misschien is dat nog belangrijker dan de meldingen an sich.’

Cruciaal is vooral dat banken perfect moeten weten met wie ze in zee gaan, of het nu een klant is die een rekening wil openen of een buitenlandse bank waarmee ze gaan samenwerken.

Banken willen meer feedback

Binnen de financiële wereld vangen we geluiden op dat Belgische grootbanken wat op hun honger blijven zitten: ze geven veel aan bij de antiwitwascel, ‘om zelf in orde te zijn’, maar hebben de indruk dat er haast nooit wat mee gebeurt. Ze klagen ook over een gebrek aan feedback van de antiwitwascel.

Kris Meskens toont begrip: ‘Elke zes maanden geven we banken feedback over de geseponeerde dossiers. Door de aard van het beestje kunnen we niet spreken over dossiers die we aan het parket doorspelen. Maar de kritiek is deels terecht: we moeten een manier vinden om nog meer te delen met onze melders.’

In zijn witwasonderzoeken ontwaart de CFI een aantal nieuwe trends. Meskens: ‘Als we kijken naar de onderliggende misdrijven, dan hebben we veel dossiers rond drugs en georganiseerde misdaad. Daarnaast zijn er de zaken rond sociale fraude en Braziliaanse netwerken – die de laatste jaren zelfs nog toenemen. Als het gaat over modus operandi, dan zien we een toename van professionele witwassers, en een evolutie richting nieuwe betaalsystemen. Denk aan virtuele munten of payment service providers. Het landschap beweegt heel snel.’

300 miljoen euro boetes en verbeurdverklaringen

Wanneer de antiwitwascel oordeelt dat er ernstige aanwijzingen zijn van witwassen, speelt hij die dossiers door aan de Belgische parketten. Meskens: ‘Tussen 2010 en 2019 hebben we 11.422 dossiers aan de parketten gemeld. Zeer vaak gaat het om dossiers die zijn opgestart na een melding door een bank, maar het kan ook gaan om informatie afkomstig van andere melders.’

‘Volgens onze cijfers zijn van al die doorstuurde dossiers zo’n 6600 dossiers nog in behandeling en zijn zo’n 4000 dossiers op parketniveau geseponeerd. We hebben weet van zo’n 630 vonnissen in die periode – mogelijk ook over dossiers die door de CFI zijn gemeld voor 2010. In totaal werd voor meer dan 300 miljoen euro aan boetes en verbeurdverklaringen opgelegd.’

Zeggen die cijfers ook iets over het succes van de strijd tegen witwassen? Kun je 74.000 meldingen afzetten tegen 630 vonnissen? Leidt 99 procent van de meldingen tot niets? ‘Cijfers zeggen niet alles’, waarschuwt Meskens. ‘Alles begint met de vermoedens van een bank. Wij als CFI richten ons vervolgens op ernstige aanwijzingen. En het parket moet bewijzen aandragen. Dat zijn drie verschillende stappen. Witwassen bewijzen is heel moeilijk. Komt daarbij dat de namen uit elk dossier dat we melden aan de parketten in een politiedatabank belanden. Ook als er géén veroordeling volgt. Tien jaar lang zal de naam bij het parket bekend blijven. Dat mag je niet onderschatten.’

‘Bijkomende speurders altijd welkom’

Politie en parket starten witwasonderzoeken niet enkel op basis van meldingen door de CFI. Ze kunnen ook op basis van klachten of andere informatie een onderzoek lanceren.

Bij de Belgische parketten werken een zestigtal magistraten gespecialiseerd in economische en financiële misdaad (Ecofin). Die krijgen hulp van dertig ambtenaren gedetacheerd door Financiën. De Ecofin-secties van de parketten tellen bovendien een tiental juristen.

Langs de kant van de politie werken er binnen de Algemene directie gerechtelijke politie 510 gespecialiseerde onderzoekers Ecofin.

‘Tot nu toe hebben we geen specifiek signaal gekregen dat wijst op een ernstig capaciteitsprobleem voor witwasonderzoeken, die per definitie zeer vaak lang kunnen duren en complex kunnen zijn’, zegt een woordvoerder van de Federale Politie. ‘Niettemin zou een verhoging van het aantal medewerkers in het economische en financiële domein welkom zijn. Het zou ook nuttig zijn dat we experts zouden kunnen aanwerven – zoals bedrijfsrevisoren, juristen of boekhouders – door hun een loon aan te bieden dat kan concurreren met dat van de privésector. Dat is momenteel niet het geval.’

Goede contacten met FinCEN

De antiwitwascel deelt zijn informatie niet alleen met parketten, maar ook met zusterdiensten in andere landen. Zoals de Amerikaanse FinCEN. Meskens: ‘Met onze Amerikaanse collega’s hebben we regelmatig contact. FinCEN is géén zwarte doos voor ons. Het is een van de drijvende krachten achter de Egmontgroep, een informeel samenwerkingsverband van financiële inlichtingendiensten (genoemd naar het Egmontpaleis in Brussel waar de groepering in 1995 voor het eerst samenkwam, nvdr).’

‘FinCEn heeft ook een afgevaardigde bij Europol, die ik al een paar keer heb ontmoet. En we wisselen regelmatig informatie uit. Vanaf het moment dat FinCEN een band met België ziet, geeft het die informatie door aan ons. Vorig jaar gebeurde dat 833 keer. Omgekeerd vertrekt er ook info van ons naar de VS, 19 keer in 2019.’

‘Geen gezonde situatie’

Sinds 2019 heeft de antiwitwascel vijf keer formeel de Nationale Bank van België (NBB) ingelicht over inbreuken op de antiwitwaswetgeving door banken. De NBB is dan ook een cruciale speler in de strijd tegen witwassen. Als toezichthouder moet ze erover waken dat de Belgische banken en andere financiële spelers (in totaal 231) hun antiwitwasverplichtingen nakomen. Hebben ze al hun klanten voldoende gedocumenteerd en gemonitord? Hebben ze verdachte transacties tijdig gemeld aan de antiwitwascel? Die vragen kan enkel de NBB beantwoorden.

De Nationale Bank deelt de financiële instellingen in ons land op volgens risicoprofielen: low, medium low, medium high tot high risk. Maar de Nationale Bank wil niet vrijgeven hoeveel van de banken en andere financiële instellingen in ons land een hoog risico vormen.

Sinds 2011 legde de Sanctiecommissie van de NBB vier administratieve geldboetes aan Belgische banken (telkens tussen de 50.000 en de 350.000 euro), en trof het directiecomité van de Nationale Bank drie minnelijke schikkingen. De namen van de betrokken banken? Die maakte de Sanctiecommissie in de vier gevallen niet publiek. Nochtans is de regel eigenlijk dat namen wél worden bekendgemaakt. Maar een uitzonderingsgrond is wanneer de publicatie van de naam een ‘onevenredig nadeel’ zou berokkenen aan de reputatie van de gesanctioneerde banken.

Een insider van de NBB vindt dat ‘rechtspraak openbaar moet zijn. Maar blijkbaar kiest de meerderheid van de Sanctiecommissie ervoor om in te gaan op de vraag van de advocaten van de bank om de naam niet te publiceren’. De insider vindt de hele sanctieprocedure ‘geen gezonde situatie. Want eerst wordt een zaak onderzocht door het auditoraat van de NBB, maar vervolgens komt ze voor op het directiecomité, dat een schifting doet. De enige zaken die naar de Sanctiecommissie gaan, zijn de gevallen waarbij banken géén minnelijke schikking aanvaarden. Het bizarre aan de procedure is dat het directiecomité als het ware sluis speelt. Het zou veel logischer zijn dat zaken rechtstreeks van het auditoraat naar de Sanctiecommissie gaan. Wie de wet niet naleeft, moet voorkomen. Punt. Vroeg of laat zal ook het parlement wel vaststellen dat dit geen gezonde situatie is.’

‘We zien nog dagelijks significante tekortkomingen’

Voldoen de Belgische banken anno 2020 aan al hun verplichtingen inzake de strijd tegen witwassen en terreurfinanciering? Volgens Geert Sciot, woordvoerder van de Nationale Bank, is een algemene beoordeling over ‘de sector’ niet mogelijk.

‘We kunnen wel zeggen dat de bewustwording van de risico’s in de sector sterk is toegenomen. Dat is een positieve trend, die het gevolg is van de toenemende maatschappelijke verontwaardiging rond de thema’s witwassen en terreurfinanciering, én door de groeiende nationale en internationale aandacht – en middelen – van toezichthouders.’ Ook het risico van reputatieschade speelt mee. ‘Dat leidt ertoe dat financiële instellingen in toenemende mate investeren in anti money laundering compliance en in systemen voor de detectie van atypische verrichtingen, ook via nieuwe technologieën.’ Dat is ook nodig, zegt Sciot. ‘Omdat er toenemende en steeds veranderende risico’s opduiken, die waakzaamheid en voortdurende bijsturingen van de interne systemen vereisen.’

Is de toegenomen bewustwording een geruststellende boodschap? ‘Niet noodzakelijk’, geeft Sciot toe. ‘Want we zien nog dagelijks significante tekortkomingen waaruit blijkt dat, ondanks goede intenties, de concrete realisatie op het terrein ernstige mankementen vertoont. Met alle potentiële reputatieschade voor de betrokken instellingen en voor de sector als geheel tot gevolg.’

‘Banken zijn een van de belangrijkste actoren in de strijd tegen witwassen’, zegt Isabelle Marchand, woordvoerster van Febelfin, de beroepsfederatie van de financiële sector. ‘Hoe dan ook blijft de strijd tegen witwassen bijzonder complex en kunnen er steeds fouten worden gemaakt.’

De FinCEN Files zijn door Buzzfeed gedeeld met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) en partnermedia. In België werkten Knack, De Tijd en Le Soir aan het onderzoek mee.