Filosoof Jeroen Lemaire: ‘De homo sapiens zal op termijn een cyborg worden’

Als filosofiestudent was Jeroen Lemaire al gefascineerd door de impact van technologie op mens en maatschappij. In 2010 stampte hij In The Pocket uit de grond, intussen een uit de kluiten gewassen kmo die klanten klaarstoomt voor een toekomst waarin artificiële intelligentie (AI), het internet der dingen, augmented of virtual reality en brain interfaces even normaal zijn als een kater op maandag.

Welke opzienbarende innovaties staan ons op de korte termijn te wachten?

Jeroen Lemaire: De uitrol van een 5G-netwerk. Daar wordt nu al veel over gepraat, maar meestal om de verkeerde redenen. Of ze nu door Huawei dan wel een andere fabrikant wordt geïnstalleerd, de 5G-technologie zal onze wereld grondig veranderen. Het internet der dingen? Het grootschalige gebruik van drones? Games die in de cloud draaien zonder ergerlijke latency of vertraging? Zonder 5G komt er niets van in huis. Op de iets langere termijn verwacht ik heel veel van blockchaintechnologie.

Twee jaar geleden werden we doodgemept met berichten over de blockchainrevolutie. Sindsdien is het opvallend stil. Is blockchain geen hype?

Zuckerbergs Libra kan het internationale betaalverkeer grondig hertekenen.

Lemaire: Nee, maar blockchain zit in een cyclus die we kennen van AI. Ook daar zag je de voorbije dertig jaar de periodes van overspannen verwachtingen en ontnuchtering elkaar opvolgen. Blockchain is inderdaad in een hype beland, onder meer door de overdreven heisa rond Bitcoin en andere cryptomunten. Dat neemt niet weg dat die technologie wel degelijk de belofte van een revolutie inhoudt. Denk maar aan de plannen van Facebook om in 2020 een eigen cryptomunt te lanceren. Bitcoin is misschien overroepen, maar Zuckerbergs Libra kan het internationale betaalverkeer grondig hertekenen.

We spreken altijd van blockchain, maar het is accurater het te hebben over distributed ledger, een technologie waarbij data niet door een centrale instantie of server worden beheerd, maar door een gesynchroniseerd peer-to-peernetwerk, verspreid over de hele wereld.

Waarin schuilt de vooruitgang?

Lemaire: Gedistribueerde opslag betekent ook gedistribueerd vertrouwen. Die eigenschap, embedded trust, biedt niet alleen solide garanties voor de privacy. Als je centrale beheerders kunt elimineren, ligt de weg open voor compleet nieuwe toepassingen. In alle vertrouwen een huis kopen zonder tussenkomst van een notaris? Auteursrechten innen en verdelen zonder instanties zoals Sabam? Met blockchain wordt dat mogelijk. Er zijn al toepassingen op de markt, vooral in de logistiek en de financiële wereld. Maar de grote doorbraak verwacht ik pas binnen tien tot vijftien jaar. Fundamentele innovaties vergen tijd. Het internet was ook al meer dan tien jaar oud vooraleer de echt innovatieve toepassingen ten tonele verschenen: denk maar aan e-mail, Wikipedia of Facebook. Ook met de smartphone heeft het een hele tijd geduurd voor allerlei start-ups met killer apps konden uitpakken. De huidige blockchaintoepassingen zijn weinig meer dan een vernieuwende laag boven op een bestaand gebruik. Het wordt pas interessant wanneer ontwikkelaars omgekeerd redeneren en de wereld vanuit een blockchainperspectief benaderen. Zelf kijk ik erg uit naar de doorbraak van Self Sovereign Identity.

Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

Lemaire: SSI is een blockchaintoepassing die een paradigmashift in onze omgang met het internet zal teweegbrengen. Als je nu naar een website surft, sta je onwillekeurig al je gegevens af aan de beheerder van die site. Oké, er zijn intussen wel beperkingen zoals door de Europese AVG- of GDPR-verordening. Maar de basisregel is dat Facebook of Google al je data onbeperkt mag gebruiken. SSI draait die logica om: de internetgebruiker behoudt de regie over zijn privacy. Alles blijft privé, de gebruiker bepaalt zelf wat hij wil delen en met wie. Tim Berners-Lee, een van de vaders van het internet, is erg begaan met data ownership. Zijn nieuwe bedrijf Solid is een van de pioniers in SSI.

We liggen in Europa te slapen, deze revolutie dreigt ons te overrompelen.

Er worden miljarden geïnvesteerd in zelfrijdende auto’s, zowel door klassieke constructeurs als door techgiganten in Silicon Valley. Wordt de zelfrijdende auto een klapper?

Lemaire: Zeker weten. We liggen in Europa te slapen, deze revolutie dreigt ons te overrompelen. Alleen al onze terminologie illustreert de onderschatting. ‘Zelfrijdende auto’ is een anachronisme, het doet denken aan hoe de Engelsen de allereerste auto’s met een ontploffingsmotor als horseless carriages bestempelden. Deze transitie gaat veel breder dan auto’s zonder bestuurder. Autonomous vehicles is de noemer waaronder zich een waaier van nieuwe mobiliteitsvormen zal ontplooien. Zelfsturend, elektrisch, onderling geconnecteerd en gedeeld, dat worden de gemeenschappelijke kenmerken. Privé-autobezit behoort tot het verleden, de toekomst is aan Uberachtige servicebedrijven die mobiliteit op maat verstrekken. Om te pendelen deel je een voertuig met de collega’s. Voor de gezinsvakantie wil je meer comfort en privacy. Naar de Côte d’Azur met de kinderen? Je stapt in, slaapt en eet onderweg, kijkt naar een film, en je arriveert fris als een hoentje in Antibes.

Hoelang moeten we nog wachten op die zegening?

Lemaire: Ik hoorde onlangs de prognose van Waymo, het zusterbedrijf van Google dat zich op nieuwe mobiliteit toelegt. Ze wagen zich niet aan een echte deadline, maar binnen vijftien à dertig jaar worden autonome voertuigen mainstream. De ontwikkeling heeft intussen niveau 4 bereikt: zelfsturende voertuigen functioneren perfect in steden en op expreswegen. In een stad als Phoenix kun je nu al een taxi zonder chauffeur bestellen. Niveau 5 is de laatste en meest uitdagende stap. Een auto moet dan in staat zijn om adequaat te reageren wanneer een kleuter onverwachts de straat op schiet, ook wanneer dat op een bevroren bergpas in een zware sneeuwstorm gebeurt. We kunnen ons maar beter beginnen voor te bereiden, want deze transitie zal onze hele maatschappij hertekenen.

Hoe dan wel?

Autoverzekeringen, de melkkoe van de sector, zullen goeddeels hun bestaansreden verliezen.

Lemaire: De inrichting van onze steden moet helemaal anders. Parkeerplaatsen kunnen worden geschrapt, net als zebrapaden en verkeerslichten. In de plaats daarvan komen er heel veel sensoren. Tegelijkertijd moet de hele weginfrastructuur op de schop. Met de nieuwe technologie zal de gemiddelde snelheid op de autosnelweg drie keer hoger liggen, ondenkbaar met de huidige asfaltstroken. Ook verzekeringsmaatschappijen kunnen zich maar beter schrap zetten. Autoverzekeringen, de melkkoe van de sector, zullen goeddeels hun bestaansreden verliezen.

Wat heeft de digitale transitie nog meer in petto?

Lemaire: Conversational User Interfaces, ook wel bekend als virtuele assistenten. Alexa, Siri, Google Assistant en Cortana zijn nu al present in heel wat woonkamers, meestal in de vorm van slimme speakers. Mijn kinderen vinden er een duivels plezier in om onze Google Assistant tijdens het eten te laten beatboxen. Grappig, maar ik kan er ook echte vragen aan stellen, zoals het vertrekuur van mijn trein, de kortste reisweg naar mijn volgende afspraak of de naam van de eerste keizer van Pruisen. We evolueren pijlsnel naar een wereld waarin we bijna permanent binnen het bereik van een virtuele assistent zullen vertoeven. Nu al zitten die in onze computer, smartphone, auto en slimme speakers ingebouwd. Straks zijn ze alomtegenwoordig en wordt het de gewoonste zaak van de wereld dat je ermee praat. Wat is een virtuele assistent tenslotte anders dan een moderne interface? Praten is veel natuurlijker en praktischer dan tikken op een klavier of swipen over een scherm.

Dat doet ons denken aan Her, de sciencefictionfilm van Spike Jonze waarin Joaquin Phoenix hopeloos verliefd wordt op zijn virtuele assistente, sensueel getoonzet door Scarlett Johansson.

Lemaire: Schitterende en vooral visionaire film. Je ziet Joaquin Phoenix de hele tijd praten tegen een microfoon die in een oortje zit ingebouwd. Apple heeft zo’n ding op de markt gebracht, met veel succes ondanks de forse prijs. Ik zie hoe langer hoe meer mensen die hun slimme oortjes de hele dag in hebben, ook op kantoor. Ze kunnen er muziek mee opvragen, Siri consulteren, chatten of telefoneren. Soms is de toekomst heel dichtbij.

Ziet u buiten de digitale hocus pocus nog meer innovaties?

Lemaire: Heel veel, vooral in de biomedische wetenschappen. Om er een uit te pikken: smartdrugs zullen de mens naar een hoger niveau tillen. In Silicon Valley zijn nootropics nu al een succes. Het gaat vaak om antidepressiva die in een sterk afgezwakte vorm de concentratie kunnen versterken, zonder schadelijke neveneffecten. Ook microdoses lsd zijn populair in de tech community van Californië. Zelf sta ik huiverachtig tegenover overmedicatie. Maar als pillen ons in staat stellen een betere versie van onszelf te worden, zonder schadelijke neveneffecten, dan kan ik dat alleen toejuichen. Ik geloof net als Yuval Noah Harari in het transhumanisme. Op termijn zal de homo sapiens een cyborg worden en met zijn technologie versmelten.