‘Fake news over Aleppo is geen monopolie van populistisch rechts’

De tragedie van Aleppo is ontaard in een open mediaoorlog. We verdwalen in het doolhof van ideologische voorkeuren en zien daardoor de mensen niet meer, die door deze ideologische strijd verpletterd worden, schrijft journalist Pieter Stockmans van MO*. Fake news blijkt overigens niet het monopolie van populistisch rechts te zijn.

In Rusland circuleert het idee dat de dader van de moordaanslag op de Russische ambassadeur in Turkije geradicaliseerd was door “westerse anti-Rusland propaganda”. De Russische propagandamachine draait nochtans zelf op volle toeren. Zowel extreemrechts als sommige stromingen binnen radicaal links nemen die propaganda over.

De mediaoorlog keert zich sterker dan ooit tegen de media zelf. Langs rechts vliegt de beschuldiging “Lügenpresse”, langs links komt het label “MSM” (mainstream media). Dit gaat verder dan gefundeerde kritiek geven op de berichtgeving. Dit is een doelgerichte aanval op het vertrouwen van de burger in media en journalisten.

In elke oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer, maar het cynisme waarmee valse informatie aan alle kanten van het conflict wordt verspreid, is misschien wel zonder voorgaande. Meer dan ooit tevoren zijn we blootgesteld aan de meest gruwelijke beelden door Russische en Syrische bombardementen, en martelingen tot de dood in Syrische gevangenissen, en toch slaagt propaganda erin om ons te doen twijfelen aan “wat er echt gebeurt”.

Dat komt doordat propaganda en informatie nu razendsnel rondgaan op sociale media en enorm veel verwarring creëren.

De propagandaoorlog wordt ook uitgevochten tussen twee groepen binnen de traditioneel linkse beweging die door de oorlog in Syrië diametraal tegenover elkaar kwamen te staan: aan de ene kant de anti-imperialisten met hun kritiek op het westerse buitenlandbeleid; aan de andere kant de mensenrechtenverdedigers met hun kritiek op Arabische dictators.

Volgens de eersten zijn de tweeden naïef en spelen ze het Westen in de kaart omdat ze door hun kritiek op de dictators niet meer zouden zien dat het Westen die dictators enkel weg wil om de westerse invloedssfeer uit te breiden.

De anti-imperialisten zien alles wat er gebeurt in het Midden-Oosten door de bril van de geopolitiek, alsof het westerse buitenlandbeleid altijd het resultaat is van een lang op voorhand uitgedacht plan of een imperialistische samenzwering. Ook de mensenrechtenverdedigers moeten oppassen dat ze niet vervallen in simplismen, dat ze zich niet laten verblinden door de gruwel van de dictator en dat ze de realiteit in al zijn complexiteit blijven vertellen.

Meer dan één waarheid

Verschillende mensen hebben me gevraagd wat ik vind van het stuk van Robert Fisk, There is more than one truth to tell in the heartbreaking story of Aleppo.

Robert Fisk: There is more than one truth to tell in the terrible story of Aleppo https://t.co/Ta1cGB9MUs

— The Independent (@Independent) December 14, 2016

Zowel radicaal links als extreemrechts delen zijn stuk massaal. Beide politieke stromingen, die elkaar rond Syrië goed kunnen vinden, verwijzen ook vaak naar Russia Today als een geloofwaardige nieuwsbron over Syrië.

Fisk, een absolute autoriteit met decennialange ervaring in het Midden-Oosten, heeft goede contacten binnen het Syrische leger sinds hij verslag uitbracht over de Libanese burgeroorlog in de jaren ’80. De laatste jaren ging hij regelmatig naar Syrië, steevast met een visum van de Syrische regering. Het is begrijpelijk dat Fisk dat wil kunnen blijven doen, maar als lezer moeten we ons bewust zijn dat dit zijn woorden kan beïnvloeden.

Net zoals we moeten beseffen dat ook de woorden van de reporters die verslag uitbrengen van in rebellengebied gekleurd kunnen zijn omdat ze daar ook alleen maar aanwezig kunnen zijn bij gratie van die rebellengroepen.

Maar de laatste tijd blijft Fisk’s plaat een beetje hangen. Hij, en Patrick Cockburn die ook schrijft voor The Independent, beschuldigen de westerse media omdat die vertrouwen op de gekleurde bronnen van in rebellengebied. Ze reppen met geen woord over de even gekleurde bronnen van in regeringsgebied. Cockburn zegt dat westerse journalisten vehikels zijn van politiek gekleurde informatie, zonder erbij te zeggen dat Syrische en Russische journalisten dat zelf nog veel meer zijn.

Het lijkt alsof Fisk in zijn stuk “onthult” dat Al-Qaeda onder de Syrische rebellen aanwezig is. Dat is nochtans al lang geweten. Dat Al-Qaeda in staat is tot wreedheden en misdaden is sinds 9/11 ook algemeen geweten.

In Aleppo handelen twee groepen op basis van sektarisch-religieuze haat en wraak. De eerste groep: de tientallen sjiitische pro-Assad milities, gesteund door Iran, die al jaren belust zijn op wraak. De afgelopen vijf jaar werden sjiieten uit Libanon (Hezbollah), Irak, Iran en zelfs Afghanistan volgepompt met apocalyptische religieuze verhalen, propaganda en angst voor de soennitische rebellen, waaronder Al-Qaeda.

Hoe zij naar Oost-Aleppo kijken, is vergelijkbaar met hoe vele Israëli’s naar Gaza kijken: als een “vijandige entiteit” waarin iedereen terrorist is. Het wordt veel makkelijker om burgerwijken te bestoken en wraakacties tegen burgers te ondernemen. Zo is de propaganda van de Syrische regering tegenover Oost-Aleppo vergelijkbaar met de Israëlische propaganda tegenover Gaza.

Selectieve verontwaardiging

Vreemd dat sommigen uit radicaal linkse hoek in één beweging roepen dat het Israëlische leger oorlogsmisdaden begaat én dat het Syrische leger zich verdedigt tegen terroristen.

De Canadese journaliste Eva Bartlett wringt zich in deze bochten. Haar toespraak “bij de VN” werd massaal gedeeld als “de waarheid die iedereen nu moet lezen”. Perfect gecoördineerd volgens de beproefde Trumpiaanse tactiek: ondermijn het vertrouwen in de “MSM”, een smalend bedoelde afkorting die zelfs Russia Today gebruikt voor mainstream media, alsof ze zelf niet gewoon een andere mainstream zijn.

“Journalist Eva Bartlett DESTROYS Mainstream Journalist Over Syria, Aleppo https://t.co/g7Sm7Y4BQJ“

— Activist Post (@ActivistPost) December 19, 2016

Niemand die deze video deelt vindt het blijkbaar vreemd dat een “journaliste” zich leent aan een persconferentie georganiseerd door de Syrische missie bij de VN, de vertegenwoordigers van een regime dat meer doden op zijn geweten heeft dan IS, na bombardementen op burgers die veel vernietigender zijn dan de terecht bekritiseerde Amerikaanse shock and awe bombardementen op Bagdad in 2003, na grootschalige martel- en moordpraktijken in Syrische gevangenissen. Veel gruwelijkere misdaden dan het door Bartlett zo bekritiseerde Israël. Maar Syrië verzet zich volgens haar tegen westers imperialisme en dat maakt blijkbaar veel goed.

Sommige mensen zijn blijkbaar niet in staat om gelijktijdig het cynische buitenlandbeleid van het Westen én de wreedheden van de zogenaamde vijanden van het Westen te bekritiseren. Vreemd dat radicaal links enkel de Amerikaanse veto’s voor Israël bekritiseert als westers imperialisme, terwijl ze de Russische veto’s voor Syrië uitleggen als een verzet tegen westers imperialisme. In realiteit zijn zowel de Russische als Amerikaanse veto’s een uiting van imperialisme en belangenpolitiek in het Midden-Oosten.

Zoek de vijf verschillen

De tweede groep in Aleppo die handelt vanuit sektarische haat en wraak, is Al-Qaeda. Dit wordt vandaag te weinig uitgelegd aan de bevolking: een deel van de rebellen in Oost-Aleppo was onze vijand in Afghanistan, Irak en Jemen.

Er wordt minder bericht over de misdaden van Al-Qaeda tegen burgers van Oost-Aleppo omdat “wij” daar aan de kant van Al-Qaeda staan, dan over de misdaden van IS tegen burgers in het Iraakse Mosoel, omdat “wij” daar vechten tegen IS.

Maar de bezetting van de Iraakse stad Mosoel door IS is niet helemaal hetzelfde als de bezetting van Oost-Aleppo door Al-Qaeda. Fisk wijst erop dat het Westen tegen IS vecht in Mosoel; en dat Assad en Rusland tegen Al-Qaeda vechten in Aleppo. Zijn punt lijkt aan te sluiten bij het narratief van de Syrische regering: dat Assad en Rusland in Oost-Aleppo vechten tegen terroristen, net zoals het Westen in Mosoel vecht tegen terroristen. Assad wringt zich in bochten om zich op die manier aan de kant van “de goeden” te scharen.

Deze vergelijking van Fisk, het narratief van de war on terror, wordt nu overal gebruikt in radicaal-linkse en extreemrechtse kringen. Maar er is wél een groot verschil tussen Mosoel en Oost-Aleppo. IS controleert Mosoel helemaal alleen en is de uitloper van fouten van de Amerikaanse bezettingsmacht in Irak. Al-Qaeda in Syrië controleert Oost-Aleppo verre van alleen, maar is slechts deel van een complex geheel van al dan niet islamistische en andere jihadistische rebellengroepen, waaronder groepen gesteund door de VS en Saoedi-Arabië.

Of we dat nu leuk vinden of niet, Al-Qaeda werkt in de feiten samen met Syrische rebellengroepen die deel zijn van de opstand tegen Assad. IS niet. Neen, de oorlog in Syrië is niet de zoveelste oorlog tegen de terroristen van IS en Al-Qaeda. Ja, er zijn daar ook nog mensen die tot vandaag hopen op vrijheid, democratie, vrije verkiezingen, einde aan corruptie en onderdrukking. Dat verlangen, dat hoogtij vierde toen het conflict begon als een vreedzame opstand over alle etnisch-religieuze scheidslijnen heen, zit nog ergens diep verweven in de onwaarschijnlijke mix in Aleppo, maar het zit zeker niet bij IS in Mosoel.

Eenzijdig het narratief van de strijd tegen terreur verspreiden, wist dat verlangen uit de geschiedenisboeken. De Syrische regering voert een strijd tegen alle oppositie tegen hun regime, eerder dan alleen tegen terroristen. Vreemd dat groepen die de uitwassen van de Amerikaanse war on terror zwaar bekritiseerden, nu in eerder zachte bewoordingen spreken over de “strijd tegen terreur” die de Syrische regering zou voeren.

Vreemde bondgenoten

De Amerikaanse president Barack Obama heeft er met zijn twijfelende non-strategie zelf voor gezorgd dat de oppositie zwak en gefragmenteerd is, tegenover een Syrische regering die met haar bondgenoten (voorlopig nog) een verenigd front vormt. Dat is een totaal geopolitiek falen, eerder dan een doelgerichte Amerikaanse strategie. De Russische president Poetin ziet ook wel dat zijn vijanden verdeeld zijn. Hij grijpt zijn kansen. Dat is een andere realiteit dan het Koude Oorlog-verhaal van de strijd tegen Amerikaans imperialisme en kapitalisme.

De Syrische staat werd bezet door een clan die de rijkdom van het land steelt en de meerderheid van de bevolking onderdrukt hield. De strijd daartegen, de Syrische opstand van in het begin, zou een linkse strijd kunnen zijn. Maar het is opvallend dat radicaal links al van in het begin meer geïnteresseerd was in de grote politiek en hun grote ideologieën, dan in de strijd van basisbewegingen tegen dictatuur.

Ook extreemrechts verspreidt hetzelfde narratief van Assad en Rusland. Zij zijn dan weer geobsedeerd door het feit dat Assad zogezegd een seculiere leider is die moedig standhoudt tegen islamisten. Het Assad-regime is niet seculier. Integendeel, Syrië kent een sektarisch regime dat religie gebruikt om mensen tegen elkaar op te zetten en een deel van de bevolking onder hun controle te houden.

En dan komen we tot de vreemde vaststelling: haat voor de VS en haat voor de islam verenigen radicaal links en extreemrechts achter Assad en Rusland.

‘De waarheid over de oorlog…’

Waar ik moe van word, is dat sommigen zichzelf profileren alsof zij “de waarheid in pacht hebben”, alsof zij de “leugens van de mainstream media” ontmaskeren, alsof zij zeldzame kritische denkers zijn, dapper genoeg om de sluier van propaganda en eenheidsdenken op te lichten, alsof zij onthullen wat er “echt” aan de hand is. Als je titels leest als “wat de media je niet vertellen”, of “de waarheid over…”, kan je ervan op aan dat het meestal zélf om propaganda gaat.

Dat is de voortdurende redactionele lijn van de Syrische en Russische staatstelevisie, Russia Today, en iedereen die hun berichten geloofwaardig vindt gewoon omdat ze tegen het Westen ingaan. Die berichten worden gretig gedeeld op sociale media door mensen die denken dat ze de westerse propaganda kunnen ontmaskeren door met andere propaganda te schermen.

Deze houding past tegenwoordig goed in het verzet tegen de “elite”, een tactiek die ook Donald Trump toepast. En die zelfs in ons land wordt toegepast door bepaalde regeringspartijen die het vertrouwen in onze instituten, zoals de media en de rechterlijke macht, ondermijnen. Dat is riskant. Er is een verschil tussen enerzijds kritiek geven op de berichtgeving in andere media door je eigen werk te presenteren aan de lezer, en anderzijds doelbewust het vertrouwen in de andere media te ondermijnen door hen voortdurend aan te vallen op hun geloofwaardigheid, wereldvreemdheid, politieke correctheid, enzovoort.

Het is bovendien een zwaktebod. Je eigen verhaal moet maar sterk genoeg zijn. Dan hoef je niet de geloofwaardigheid van de andere te ondermijnen om de lezer te bereiken. Ik wil niet meer voortdurend uithalen naar de andere media, ik wil niet meer meedoen aan de polarisatie die cynisme als een gif in onze samenleving verspreidt, aan het ondermijnen van het vertrouwen van de burger.

Het is perfect mogelijk om de gruwelen door alle partijen bij een conflict te belichten volgens de evenredigheid van die gruwelen in het conflict, én tegelijkertijd de geopolitiek en de belangen van het Westen uit te leggen, die meestal niet humanitair zijn.

En nu?

Dit is geen overwinning voor Assad. Een overwinning van Assad is trouwens voor altijd onmogelijk geworden, want het zou impliceren dat het deel van de Syrische bevolking dat de opstand steunt, zou aanvaarden om opnieuw onder het bestuur van Assad te leven. Wat niet zal gebeuren. Het verzet tegen Assad zal nu van gedaante veranderen. Misschien zullen we IS in het kwadraat zien verschijnen. Rebellen zullen zich hergroeperen op het platteland rond Aleppo en van daaruit een guerrillaoorlog beginnen, misschien met autobommen in het “herenigde” Aleppo.

De groene bussen die burgers uit Oost-Aleppo evacueren rijden met goedkeuring van de Syrische regering, niet naar West-Aleppo, maar naar Idlib. Dat betekent dat deze mensen liever in een andere stad leven, in plaats van in een ander deel van hun eigen stad. Dat ze in die andere stad onder controle van de rebellen doelwit blijven in vernietigende bombardementen door het Syrische en Russische leger. Ze willen niet leven onder controle van Assad.

Assad vindt dat goed, want zijn doel is bereikt: geen religieus-etnische, maar een politieke zuivering. Een bevolkingstransfer, met medewerking van het Internationale Rode Kruis, van burgers die de oppositie steunen, weg uit Aleppo. Zodat hij vanaf nu Aleppo kan beginnen heropbouwen als een trots baken van zijn regime waarin hij iedereen die in de stad blijft, kan voorstellen als aanhangers van zijn regime. Dat deed hij eerder al in Homs. Zo wordt de bewering “dat de hele bevolking Assad steunt” een self-fulfilling prophecy. In Syrië kiest de leider zijn bevolking, in plaats van de bevolking zijn leider. Het is begrijpelijk dat sommige mensen dat spel niet willen meespelen.

Het is ronduit gevaarlijk dat rebellen en burgers nu verzameld worden in de volgende stad, het volgende bolwerk van de oppositie, of de “terroristen”. De volgende vijandige entiteit waarvan de inwoners uitgeroeid of verder verplaatst kunnen worden. Of een vijandige entiteit die kan blijven bestaan als een eiland waar Assad naar kan verwijzen als eeuwige vijand waartegen hij Syrië beschermt. De volgende massaslachting kijkt nu al om de hoek. En ze heet Idlib.