Factcheck: Kans ‘uiterst klein’ dat ontsmettingsgel brandwonden veroorzaakt

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

‘Zorg dat de handgel die je smeert, volledig opgedroogd is voor je zaken aanraakt die statisch geladen zijn!’ luidt de waarschuwing in een vaak gedeeld Facebook-bericht. Een brandweerman zou brandwonden hebben opgelopen aan zijn handen nadat onvoldoende opgedroogde alcoholgel vuur vatte. Volgens specialisten is die kans ‘uiterst klein’.

In bovenstaand Facebook-bericht van 30 april 2020, dat meer dan 91.000 mensen bereikte, wordt beweerd dat een brandweerman brandwonden zou hebben opgelopen nadat zijn handen in contact waren gekomen met statische elektriciteit, terwijl de handgel die hij had gesmeerd nog niet voldoende was opgedroogd. Bij het bericht staat een foto van een hand met tweedegraadsbrandwonden.

Het bericht zou volgens de auteur afkomstig zijn van ‘Brandweer ZVBW’. Die afkorting staat voor Brandweerzone Vlaams-Brabant West. Op de Facebook-pagina van die brandweerzone vinden we het bericht niet terug. In een mail laat woordvoerder Alain Habils weten dat het bewuste bericht kort op hun Facebook-pagina heeft gestaan, maar dat ze het snel weer verwijderden. ‘Het gerapporteerde incident hebben wij zelf niet onder onze rangen gekend,’ schrijft hij. Het was de preventieadviseur van Campus Vesta (provinciaal opleidingscentrum brandweer en dringende geneeskundige hulp Antwerpen) die de informatie naar andere preventieadviseurs had gestuurd. ‘Die bronnen zijn per definitie betrouwbaar, doch hier rees snel twijfel omdat we geen details hadden over de bron en de locatie van de feiten.’

John Botte, preventieadviseur van Campus Vesta, zegt aan de telefoon dat het bericht afkomstig was van Brandweerzone Rivierenland, wat Eddy Van Havere, preventieadviseur van die brandweerzone, bevestigt. Het bericht beschrijft volgens Van Havere een ongeluk dat een van zijn collega’s, een vrijwillige brandweerman, is overkomen op het werk, in een Antwerps bedrijf. De man had zijn handen ontsmet met alcoholgel en kort daarna, nog voor zijn handen droog waren, een oppervlak aangeraakt waar statische elektriciteit op zat. Door de combinatie van de dampen van de alcoholgel en de statische elektriciteit zou een bijna onzichtbare vlam zijn ontstaan op zijn handen, met eerste- en tweedegraadsbrandwonden als gevolg.

‘Ik ontving een Engelstalig bericht van het bedrijf waar de brandweerman werkt’, vertelt preventieadviseur Van Havere aan de telefoon. ‘Daarin werd het incident beschreven en werd de rest van het personeel, ook in buitenlandse filialen, gewaarschuwd. Op basis van dat bericht heb ik een veiligheidswaarschuwing opgesteld en verspreid binnen de brandweer, om onze korpsen te wijzen op een mogelijk risico. Ook al weten we dat de kans dat dit gebeurt erg klein is.’

We kunnen de door Van Havere aangemaakte veiligheidswaarschuwing en het originele bericht van het bedrijf inkijken, op voorwaarde dat we dat bericht niet publiceren. We stellen vast dat de foto bij de Facebook-post dezelfde is als de foto die in die berichten werd gebruikt.

Water en zeep

Woordvoerder Lieven Zwaenepoel van apothekersbond APB acht het hoogst onwaarschijnlijk dat dergelijke brandwonden zouden ontstaan door een combinatie van statische elektriciteit en natte handen na het gebruik van een handgel. ‘Volgens de standaardformule van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bevatten handdesinfectiemiddelen op alcoholbasis tussen 70 en 85% alcohol. Met die concentraties is zo’n gel inderdaad brandbaar. Maar alcohol reageert normaal gezien niet op statische elektriciteit, omdat die in principe een verwaarloosbaar klein en onschadelijk vermogen heeft.’

‘Belangrijk is in ieder geval wat wij al wekenlang herhalen: de handen wassen met water en zeep is even goed of zelfs beter dan ze ontsmetten met alcoholgel. Het gebruik van alcoholgel raden wij enkel aan in die situaties waar het niet mogelijk is om de handen te wassen, alleen al omdat alcoholgel een aanslag vormt op de huid. Zeker bij veelvuldig gebruik kan de gel leiden tot uitdroging, huidirritatie en kloven.’

Zeldzaam

Dokter Karel Claes werkt als plastisch chirurg in het Brandwondencentrum van UZ Gent. ‘Noch ikzelf, noch ons diensthoofd professor Stan Monstrey, hebben ooit gehoord van een dergelijke casus. Ook op onze spoedgevallendienst kunnen ze zich geen vergelijkbaar incident herinneren. Terwijl er wellicht nooit zoveel alcoholgel is gebruikt als in de voorbije twee maanden. Ook in China, waar heel veel mensen al vier maanden intensief alcoholgel gebruiken, zijn geen gevallen gerapporteerd die wijzen op een verband tussen statische elektriciteit en opgelopen brandwonden na het gebruik van handgel.’

Claes: ‘Ook uit de literatuur blijkt dat de kans dat een vonk ontstaat door de combinatie van alcoholgel en statische elektriciteit, uiterst klein is. Dat werd bijvoorbeeld al onderzocht bij het verversen van beddengoed, waarbij vaak statische elektriciteit ontstaat. Maar in theorie is het ontstaan van een vlam niet onmogelijk. Al zijn daarvoor drie factoren nodig: brandstof (de alcohol), een ontstaansmechanisme (statische elektriciteit of elektrische stroom), maar ook een hogere concentratie aan zuurstof. De kans dat die drie factoren samen aanwezig zijn op één plaats, is bitter klein. De brandweerman waarover het in het bericht gaat, heeft dus waarschijnlijk heel veel pech gehad.’