Factcheck: Oekraïense soldaten in busje met logo Rode Kruis is niet noodzakelijk een oorlogsmisdaad

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken ‘gebruikt het Oekraïense leger ambulances’ om gewapende soldaten te vervoeren. Het misbruik van de neutrale status van hulpverleners wordt als oorlogsmisdaad beschouwd. De video die als bewijs moet dienen, is een fragment uit een langere reportage van nieuwszender Al Jazeera. Die lange versie bevat meerdere aanwijzingen dat het om een humanitaire evacuatie gaat die door Oekraïense soldaten werd begeleid. Dat is wel toegestaan volgens het oorlogsrecht.

Op 31 maart plaatst het ministerie van Buitenlandse Zaken van Rusland een video van 21 seconden op Twitter (hier gearchiveerd). De beelden lijken afkomstig van de Arabische nieuwszender Al Jazeera en we zien gewapende mannen uit een busje met een rood kruis stappen.

Het Engelse bijschrift bij de video luidt: ‘Dat oeps-moment waarop de waarheid naar buiten komt… zelfs op de MSM (afkorting voor mainstreammedia, nvdr.). Live. De onverwachte onthulling van “onschuldige patiënten” met geweren liet zien hoe het Oekraïense leger ambulances gebruikt. Diezelfde modus operandi houdt in dat burgers worden uitgebuit als menselijk schild.’

De tweet wordt meer dan 2000 keer gedeeld en de video wordt meer dan 110.000 keer bekeken.

Gewapende mannen komen dus uit een busje met het logo van het Rode Kruis. Het Internationale Rode Kruis heeft een neutrale status en neemt die ook in de oorlog in Oekraïne op. Tijdens oorlogen geldt het oorlogsrecht en wordt die neutrale status zo juridisch vastgelegd. Het gebruik van het erkende embleem Rode Kruis is geregeld door de Conventies van Genève. Wordt dat hier misbruikt? Zien we hier een recente oorlogsmisdaad van het Oekraïense leger?

Knack onderzocht de video samen met journalisten Ben Heubl van de Zwitserse tv-zender SRF en Kalim Ahmed en Archit Mehta van het Indiase nieuwsmedium Alt News. Hieronder tonen we wat we konden achterhalen.

Waar?

We zien in de video niet alleen het witte busje met rood kruis waaruit gewapende mannen komen, maar ook iets wat lijkt op een ambulance (blauw kader).

We nemen daarvan een screenshot en laden die op in de Russische zoekmachine Yandex, zo komen we uit bij soortgelijke voertuigen.

Als we één van die afbeeldingen (geel kader) vergelijken met de wagen in onze video dan zien we hetzelfde opschrift: ‘ambulance’ in het Oekraïens (groene kaders). Ook andere visuele elementen komen overeen.

Zo zien we hetzelfde logo in de video (1) als op de foto die we vonden (2). Wanneer we met dit logo zoeken in Yandex (3), dan blijkt dat het wapenschild van Kiev met de aartsengel Michaël.

We zien dus een ambulance in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Met die info zoeken we de exacte locatie via satellietbeelden en Google Streetview. Wanneer we in Google Streetview de Generaal Naumov-straat in het westen van Kiev (rechts) vergelijken met de video (links) komen visuele elementen van het gebouw in de achtergrond (gekleurde kaders) overeen. De video werd opgenomen achter ‘school 230‘ in west-Kiev.

Wanneer?

We vinden verschillende versies van de video op Twitter, YouTube en Facebook. De oudste versie die we online vinden, dateert van 30 maart (rood kader).

Wanneer we het Arabische opschrift op de video vertalen met Google Lens, dan lezen we dat het gaat over de ‘het einde van de eerste dag van de Russisch-Oekraïense onderhandelingen in Istanboel’. De eerste dag van die onderhandelingen was op dinsdag 29 maart. Vermits de video de vorm heeft van een live stand-up, werd de video wellicht die dag opgenomen.

Ooggetuige?

Via een artikel van de Georgische factcheckers van MythDetector vinden de de originele beelden zoals ze werden uitgezonden op de nieuwszender Al Jazeera. Ze werden opgeladen op hun site op 3 april, zo blijkt uit metadata.

De reporter in beeld zou Mahmoud Zaibak zijn. Uit beeldanalyse met de gezichtsherkenningsoftware Azure blijkt dat zijn profielfoto op Twitter (rechts) met 79% zekerheid dezelfde persoon is als de reporter in de video (links).

We nemen contact met hem op via e-mail, LinkedIn en Twitter, maar we kregen tot op heden geen reactie op onze vragen.

Wie?

We zoeken intussen verder met de info die online beschikbaar is.

In beeld zien we vijf mensen uit het busje met het rode kruis stappen. Alles wijst erop dat het om Oekraïense militairen gaat. Ze zijn volledig in camouflagekledij, ze dragen blauwe armbanden (kenmerkend voor de Oekraïense strijdkrachten, blauw kader) en de Oekraïense vlag is zichtbaar op een uniform (geel kader).

Dat het hier om Russische infiltranten zou gaan, is hoogst onwaarschijnlijk. De video werd opgenomen in Kiev, dus achter de frontlijn aan Oekraïense kant. Verschillende journalisten waren aanwezig. Als in Kiev plots Russische soldaten, vermomd als Oekraïners, zouden opduiken dan zou hierover zijn bericht. In de video reageert ook niemand verrast op hun aanwezigheid.

Vier van deze vijf Oekraïense soldaten zijn zichtbaar bewapend (gele kaders).

Oorlogsmisdaad?

De video op Twitter gepost door het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken duurt slechts 21 seconden en toont niet de hele situatie. De originele reportage duurt 2 minuten en 32 seconden. Belangrijke elementen blijven in de Russische versie buiten beeld.

Zo zien we dat een Oekraïense brandweerman iemand in een rolstoel verplaatst (00:41). We zien ook andere rolstoelen in de achtergrond.

Al Jazeera-reporter Mahmoud Zaibak heeft het over ‘burgers die geëvacueerd worden uit Irpin’. Hij beschrijft dat hij ‘ambulances ziet aankomen’ en dat we ‘Oekraïense strijdkrachten zien die hielpen bij de evacuatie’. Dit wordt buiten beschouwing gelaten in de Russische bron.

Irpin is een voorstad van Kiev waar wekenlang hevig strijd werd geleverd tussen Russische en Oekraïense troepen. Irpin ligt op 8 kilometer van de plek waar de video werd opgenomen. Dat geëvacueerden hier aankomen, is dus plausibel.

Over diezelfde evacuatie uit Irpin publiceert publiceert de Amerikaanse krant The Washington Post op 27 maart een artikel met als titel ‘Oekraïners ontsnappen uit hun enclaves met beangstigende verhalen, en weinig anders’.

Boven dat artikel staat een video met de getuigenis van Lidia Hrytsunyak, een 77-jarige inwoner van Irpin, die haar woonplaats kon ontvluchten via een veilige corridor na weken van Russische beschietingen.

Die video werd opgenomen op dezelfde locatie als de video van Al Jazeera. Dat blijkt als we visuele elementen vergelijken: een raam (rode kaders), de tentopening (groen kaders) en de muur in de achtergrond (blauwe kaders) komen overeen.

In de video van The Washington Post zien we duidelijk een Rode Kruis-vlag wapperen bij de tent.

In de reportage van Al Jazeera zien we de soldaten alleen uit het busje stappen. Waar ze vandaan komen, of ze hebben geholpen met de evacuatie en wat hun exacte taak was op dat moment, valt niet meteen af te leiden. In de reportage van The Washington Post zien we wél dat de militairen actief vluchtelingen helpen (0:05).

Let op de man links in beeld. Wanneer we hem vergelijken met een van de gewapende soldaten uit de video van Al Jazeera blijkt het om dezelfde soldaat te gaan. In de uitsnijding zie je hem in de video van The Washington Post en rechts in de video van Al Jazeera. Zijn muts, baard, wapen en visuele kenmerken van zijn uniform komen overeen.

Al deze elementen wijzen erop dat deze militairen op een of andere manier betrokken waren bij de evacuatie van burgers uit Irpin.

Dat is belangrijke informatie, want of soldaten vervoeren in een busje met rood kruis al dan niet een oorlogsmisdaad is, hangt af van wat die soldaten doen.

Dat vertelt ons luitenant Karel Peeters, juridisch adviseur operationeel recht van het Belgische leger: ‘Het gebruik van het erkende embleem Rode Kruis/Rode Halve Maan/… is geregeld door de Conventies van Genève van 1949 en de Aanvullende Protocollen en is voorbehouden voor de identificatie van sanitaire eenheden. Het is echter toegelaten voor sanitaire eenheden om gewapend te zijn of een gewapende escorte te hebben. Daarbuiten is het gebruik ervan verboden en een schending van de Conventies, maar slechts een oorlogsmisdaad indien dit embleem misbruikt wordt voor het doden of verwonden van de vijand.’

In dit geval lijkt het te gaan over een evacuatie van burgers met de soldaten als gewapende escorte. We vonden geen bewijs dat deze militairen vijanden zouden hebben verwond of gedood terwijl ze gebruikt maakten van het busje met het rode kruis. Er is hier dus geen bewijs van een oorlogsmisdaad.

We leggen ons onderzoek ook voor aan Oleksandr Vlasenko, de perswoordvoerder van het Internationale Rode Kruis (ICRC) in Oekraïne. Hij mailt ons vanuit Kiev: ‘Het busje waaruit de militairen komen, is geen busje van het Internationale Rode Kruis. Ons logo is anders en we hebben niet dit type voertuigen. Het ICRC was ook niet betrokken bij de evacuatie uit Irpin. Dit voertuig kan behoren tot het Oekraïense Rode Kruis of tot vrijwilligers.’ We nemen daarop contact op met het Oekraïense Rode Kruis, maar kregen tot op heden geen reactie.

Vlasenko: ‘Het rode kruis kan gebruikt worden tijdens een conflict bij de medische evacuatie van burgers of militairen. Als het rode kruis niet om die reden werd gebruikt, is dit zeer betreurenswaardig, omdat het ertoe kan leiden dat elke partij in het conflict vraagtekens gaat plaatsen bij het legale gebruik van ons embleem. Dat kan mogelijk leiden tot bedreigingen van het leven van medewerkers van het ICRC en van nationale Rode Kruis-verenigingen tijdens hun werk in de conflictzone.’