Factcheck: nee, duidingsprogramma Nieuwsuur toonde geen nepvideo van Zelensky

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een Twitterbericht zou een video van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die in het Nederlandse duidingsprogramma Nieuwsuur werd getoond, vals zijn. We zouden in beeld een vrouw zien die op het moment van de opname al overleden was. Dat klopt niet. De verwarring ontstond wellicht door een foutief bericht van het Russische staatsmedium RT.

Op 13 maart zendt het Nederlandse duidingsmagazine Nieuwsuur een reportage uit over het bezoek van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky aan een militair ziekenhuis in Kiev (vanaf 26:15, hier gearchiveerd).

De echtheid van de reportage van minder dan een minuut wordt online in twijfel getrokken. In een Twitterbericht van 14 maart (hier gearchiveerd) lezen we: ‘Vanavond zag ik in Nieuwsuur een item waarin Zelensky gewonde militairen vandaag in het ziekenhuis bezocht. Maar dit is oud, de vrouwelijke militair is op 24 februari al omgekomen, de man is een notoire leugenaar!’ De tweet wordt meer dan 400 keer gedeeld, onder meer door de Nederlandse politicus Thierry Baudet, partijvoorzitter van het Forum voor Democratie.

De tweet linkt naar een artikel van het Engelstalige Oekraïense medium The Kyiv Independent over het postume eerbetoon aan sergeant Inna Deroesova door Zelensky. De vrouw in de videoreportage zou dus al dood zijn geweest toen de beelden werden opgenomen. Een screenshot uit de video en een screenshot van de Facebookpagina van Deroesova dienen als bewijs.

We onderzoeken de oorsprong van de video (1), het screenshot van Facebook (2) en kijken of er een verband is tussen beide (3). Ten slotte bekijken we hoe het bericht in het Nederlandse taalgebied begon te circuleren (4).

1) Oorsprong video

De reportage in Nieuwsuur toont beelden die zijn overgenomen van de officiële Telegramaccount van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky (hier gearchiveerd, zie uitsnijding). We zien onder andere dezelfde patiënt een selfie maken met de president.

Het beeldverslag in Nieuwsuur duurt 45 seconden en toont beelden uit het verslag van Zelensky op Telegram dat 3 minuten en 9 seconden duurt.

2) Oorsprong screenshot

Het screenshot van het Facebookprofiel blijkt echt. We vinden het snel terug door de naam Inna Deroesova te zoeken in Facebook.

Wanneer we het screenshot bij de tweet (links) vergelijken met het gevonden Facebookprofiel van Inna Deroesova (rechts) blijkt dat overeen te komen.

We zien dus inderdaad het Facebookprofiel van Inna Deroesova (hier gearchiveerd). Volgens The Guardian was zij een van de gesneuvelden tijdens de artillerieaanval op Okhtyrka op 24 februari, de eerste dag van de Russische invasie in Oekraïne. Als militair verpleegster kreeg ze postuum de titel ‘Held van Oekraïne’.

3) Dezelfde vrouw?

De hamvraag is of we dezelfde vrouw zien. Als de video een reeds overleden persoon toont, dan zijn de beelden mogelijk op voorhand opgenomen.

De Spaanse factcheckers van Maldita onderzochten de identiteit van de vrouw in de video. Op een foto van Zelensky’s bezoek aan het militair hospitaal, gepubliceerd op de website van de president, valt de naam van de vrouw te lezen op haar uniform: Ostasjenko.

Op de website van het Oekraïense ministerie van Defensie valt te lezen dat Tetjana Ostasjenko de eerste vrouwelijke commandant is in het Oekraïense leger.

Uit beeldanalyse met de gezichtsherkenningsoftware Azure blijkt bovendien dat de de dame in de video (rechts) met 92% zekerheid dezelfde persoon is als die op de site van het Oekraïense ministerie van Defensie (links).

Een foto van de overleden Inna Deroesova die werd verspreid door The New Voice of Ukraine (links) doorstaat die vergelijking niet. Volgens de software is er maar 13% kans dat het hier over de dame in de video (rechts) gaat.

Kortom, we zien in de video de commandant Tetjana Ostasjenko en niet de overleden militaire verpleegster Inna Deroesova. Dat vormt dus geen reden om aan de echtheid van de beelden van 13 maart te twijfelen. Factcheckers van Reuters, PolitiFact en het Oekraïense StopFake kwamen intussen tot dezelfde conclusie.

4) De bron

Terug naar het Twitterbericht. Volgens de Nederlandse man die het bericht de wereld instuurde, keek hij naar Nieuwsuur en linkte hij het fragment aan een artikel in The Kyiv Independent over Deroesova.

Dat lijkt straf, want de vrouw in kwestie is slechts vier seconden in beeld bij Nieuwsuur en het Engelstalige korte artikel bevat geen foto van de vrouw.

Dezelfde beeldcollage als in de Nederlandstalige tweet werd op 13 maart ook gepost door het Russische propagandakanaal RT, het vroegere Russia Today (hier gearchiveerd). Dat gebeurde dus nog voor de uitzending van Nieuwsuur. Het Russische bijschrift luidt: ‘Zelensky publiceerde vandaag een video waarin hij naar verluidt een ziekenhuis met gewonde strijders (van het Oekraïense leger, nvdr.) bezocht. Maar de beelden toonden een medicus, Inna Deroesova, die op 26 februari is overleden. Haar dood werd bevestigd door haar familieleden. Vervolgens kende Zelensky haar postuum de titel van Held van Oekraïne toe.’ We weten ondertussen dat de beelden dus niet deze vrouw tonen.

De tweet van RT is momenteel niet meer te bekijken in Europese landen, omdat de account van RT werd opgeschort op basis van een juridische eis.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat niemand de beeldcollage kan kopiëren en opnieuw online kan plaatsen via een andere account. Dat lijkt hier het geval te zijn. Doordat de account van RT geschorst is, viel die bron moeilijker te achterhalen.

In het Nederlandstalige taalgebied werd de verwarring over de video onder andere ook verspreid door NineForNews. Dat medium omschrijft zichzelf als een website die ‘vrij en onafhankelijk’ nieuws brengt, dat ‘doorgaans niet door de MSM (mainstream media, nvdr.) naar buiten wordt gebracht’. Ook coronascepticus Carine Knapen berichtte over de video via haar socialemediakanalen.