Factcheck: nee, deze foto’s bewijzen niet dat chemtrails bestaan

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op Facebook verschijnt een collectie van 31 foto’s die moet bewijzen dat ‘chemtrails’ echt bestaan. Dat doet ze niet. Alle foto’s kennen een andere oorsprong en werden uit hun context getrokken. De chemtrailtheorie is een samenzweringstheorie die al meermaals door internationale wetenschappers is weerlegd.

Op de Facebookgroep ‘Chemtrails Benelux’ deelt een man op 26 juli een verzameling van 31 foto’s die als bewijs voor het bestaan van chemtrails moeten dienen. De chemtrailtheorie is een klassieker onder de samenzweringstheorieën. Het woord chemtrail – een samentrekking van ‘chemical’ (chemisch) en ’trail’ (spoor) – staat voor de witte sporen die op heldere dagen te zien zijn als vliegtuigen voorbij vliegen. Deze ‘chemtrails’ zouden volgens de theorie giftige walmen zijn die vanuit de vliegtuigen over de bevolking zouden worden geloosd. Knack schreef al eerder over het fenomeen. Het bestaan van chemtrails werd al door verschillende internationale wetenschappers weerlegd.

We zien foto’s van Angela Merkel, vliegtuigen die condenssporen achterlaten en badges met #teamchemtrail erop. De post wordt duizend keer gedeeld en door 52.600 mensen gezien. De groep zelf telt 8.900 leden.

Er staat geen bijschrift bij de foto’s, maar in de commentaren leggen sommigen automatisch het verband met chemtrails.

De collectie foto’s circuleert al langer online. Onder meer factcheckers van het Amerikaanse Lead Stories, het Georgische Myth Detector, het Duitse Correctiv en persagentschap Reuters onderzochten een deel van de foto’s. We gaan op zoek naar de origine van de foto’s en naar duiding.

We hebben de afbeeldingen opgedeeld in zes categorieën: beelden van condensatiesporen, van Angela Merkel, van blauwe en zwarte vaten in vliegtuigen, foto’s van piloten met chemtrailbadges, sproeiende vliegtuigen en verstuivingsapparatuur. We behandelen die categorieën achtereenvolgens na elkaar hieronder.

1) Foto’s van condensatiesporen

In de post zien we twee foto’s van zogenaamde ‘chemtrails’, maar in werkelijkheid zien we condensatiesporen.

Als we voor bovenstaande beelden een omgekeerde zoekopdracht via Tineye uitvoeren zien we dat de foto’s respectievelijk al sinds 2013 en 2017 online circuleren. We vinden de foto’s enkel terug in de context van ‘chemtrails’. De verklaring van wat we zien, ligt evenwel elders.

De echte naam voor die witte strepen is ‘contrails’, een samentrekking van ‘condensation (condensatie) en ’trails’ (sporen). Weerman Frank De Boosere legt het fenomeen als volgt uit op zijn website: ‘De warme lucht van de vliegtuigmotoren bevat heel wat waterdamp. In de koude bovenlucht (typisch min 40 graden Celsius) zal de waterdamp condenseren (zie verder, nvdr). De ijskristallen vormen lange strepen aan de hemel: vliegtuigstrepen of contrails.’ Sommige van die strepen blijven langer dan 24 uur te zien.

In een eerdere factcheck van Knack geeft Luc Debontridder, wetenschapper bij de klimatologische dienst van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) dezelfde uitleg: ‘Een vliegtuigspoor bestaat uit veel kleine deeltjes die we condensantiekernen noemen. Die kernen ontstaan door het grote temperatuurverschil tussen de waterdamp die uit het vliegtuig komt en de lucht. Condensatiesporen bestaan net als gewone wolken uit waterdamp. Ze bevatten absoluut geen chemicaliën.’

2) Foto’s van Angela Merkel

Op enkele van de foto’s in de Facebookpost is Duits bondskanselier Angela Merkel te zien. Ze lijkt een rondleiding te krijgen in een vliegtuig, waarin verschillende blauwe vaten staan.

We voeren een omgekeerde zoekopdracht uit via Yandex en Google Afbeeldingen. Uit de resultaten blijkt dat de foto’s van Merkel op 20 mei 2014 op de website van de Duitse Bundesregierung en de site van de Bundeskanzlerin werden gepost. De beelden werden genomen op de ILA International Airshow, een luchtvaartbeurs, die plaatsvond van 20 tot en met 25 mei 2014 in de Duitse hoofdstad Berlijn. Tijdens de airshow bezocht Merkel samen met de toenmalige Turkse minister van Verkeer Lütfi Elvan de nieuwe Airbus A350. De beelden zijn authentiek maar werden uit hun context getrokken en in een nieuw gecreëerde geplaatst – de suggestieve collage van 31 beelden zonder commentaar.

3) Blauwe en zwarte vaten

Op de foto’s met Merkel zien we in het vliegtuigruim grote blauwe vaten staan. Dergelijke vaten, die soms ook zwart zijn, zien we op verschillende foto’s van de post terug. Chemtrailbelievers gaan ervan uit dat die vaten gevuld zijn met chemicaliën, maar in de vaten zit water, leert onze research.

We voegen bovenstaande foto’s van vaten uit de Facebookpost in op Google Afbeeldingen, Tineye en Yandex. De meeste zoeksuggesties leiden ons naar chemtrailwebsites. Als we de tweede foto ingeven op Tineye komen we terecht op de website Metabunk, die zich bezighoudt met het ontkrachten van samenzweringstheorieën. Volgens Metabunk zijn de vaten ‘barrel ballast’, vatenballast.

We googelen ‘barrel ballast test flight’ en komen terecht bij een artikel van het Amerikaanse technologiemagazine Wired dat verder ingaat op het gebruik van vatenballast. Tijdens testvluchten worden met water gevulde vaten in vliegtuigen geplaatst om menselijk gewicht na te bootsen. Sommige van die vaten zijn verbonden met buizen zodat het water zich van tank naar tank kan verplaatsen. Zo wordt er menselijke beweging nagebootst.

De suggestie in de Facebookpost dat de vaten in bovenstaande foto’s iets anders zouden bevatten dan water, wordt gewekt door de foto hieronder.

We zien rode letters op beeld. ‘Schläuche zu den Spruh vorrichtungen” (slangen naar de sproeitoestellen) en ‘Biohazard’ (Biologisch gevaar), lezen we. Op één van de tanks prijkt het pictogram en symbool voor biologisch gevaar. Die blijkt gephotoshopt.

De originele versie van het beeld vinden we evenwel terug op de site Airliners. Zonder die letters, en zonder het pictogram.

Werd de foto getrukeerd? We voeren een beeldanalyse uit met de beeldverificitatietool van

Deutsche Welle, maar dat levert weinig tastbaars op. We leggen de resultaten voor aan Jurgen Dedeckere, opleidingshoofd multimedia en creatieve technologie aan de Erasmushogeschool Brussel. Die bevestigt dat te veel compressie het onmogelijk maakt om te achterhalen of een beeld werd gemanipuleerd of niet. ‘Dat is bij deze foto het geval’, zegt hij. ‘Uit deze afbeelding kan zelfs met gespecialiseerde software niets meer afgeleid worden dat op beeldmanipulatie duidt. Dat komt omdat telkens als een afbeelding op een website gedeeld of aangepast wordt er opnieuw een compressie wordt aangebracht.’

Uit de data waarop de foto’s werden gepost kunnen we wel het één en ander afleiden. De foto zonder biologisch gevaar pictogram werd volgens de geannoteerde info Airliners op 19 juni 2011 in Parijs genomen, en op diezelfde site op 24 juni 2011 gepost. Volgens de beschrijving zien we de binnenkant van een Boeing 747-8JK. ‘De vaten zijn voor het evenwicht gevuld met water,’ leest het bijschrift.

De oudste versie van het beeld mét rode letters die we online terugvinden, dateert van 8 juni 2015.

Die is jonger de originele versie uit 2011, wat doet vermoeden dat de foto werd getrukeerd.

4) Piloten met chemtrailbadge

Zes andere foto’s in de post tonen piloten die uitpakken met badges waarop ‘#Teamchemtrail’ en #Sprayandpray te lezen valt.

Als we de foto’s googelen komen we enkel terecht op chemtrailwebsites. Als foto’s vaak gerepost worden is het moeilijker om via zoeksites als Google Afbeeldingen en Yandex het origineel te vinden. In dit geval gaan de foto’s al jarenlang rond op internet en is de ‘vervuiling’ groter.

Volgens de factcheck van Lead Stories werden de foto’s voor het eerst gepubliceerd op de website Team Chemtrail. De website is ondertussen offline gehaald, maar via webarchive valt een gearchiveerde versie van de website te zien. De website was als mop door enkele piloten opgericht om de draak te steken met samenzweringstheoretici, zo blijkt. Op de about-pagina stelde TeamChemtrail zich met zin voor ironie als volgt voor:

De stoffen badges met #teamchemtrail waren ook online te koop.

De bovenstaande foto, die deel uitmaakt van de resem in de Facebookpost, vinden we via Yandex terug op Metabunk. Een gebruiker post de foto op 24 oktober 2014 en zet erbij dat het om een valse foto gaat (“fake photo”). Het originele beeld komt van de blog ‘The Pioneer Valley’, voegt hij eraan toe. Daar verscheen de foto op 7 september 2008, vroeger dan de foto uit de Facebookpost. We klikken door naar die site en zien hetzelfde beeld, maar de badge ziet er anders uit.

We voeren de foto in op de beeldverificatietool van Deutsche Welle en leggen de resultaten opnieuw voor aan Jurgen Dedeckere. Maar ook deze afbeelding werd te vaak gedeeld en gecomprimeerd. Uit de beeldanalyse kan niets nuttigs worden afgeleid. Aangezien de foto met de andere badge eerder werd gepost dan die met de chemtrailbadge, kunnen we evenwel veronderstellen dat de laatstgenoemde een vervalsing is.

5) Sproeiende vliegtuigen

Aanhangers van de chemtrailtheorie geloven dat vliegtuigen tijdens hun vlucht chemische stoffen verstuiven die zo de bevolking vergiftigen. In de post zien we verschillende foto’s van vliegtuigen die ogenschijnlijk iets rondspuiten.

Op deze foto zijn rode en groene cirkels aangebracht. De rode cirkels duiden ‘engines’ (motoren) aan, de groene ‘nozzles’ (mondstukken). We voeren de foto in via Google en komen terecht op op de website van de Amerikaanse ruimteorganisatie NASA. De foto werd gespiegeld en de aantekeningen zijn later toegevoegd, zo blijkt.

De originele foto werd genomen op 20 september 1974 en toont een Boeing 747 die deelnam aan een studie over ’the trailing wake vortex’. ‘Trailing wake vortex’ staat voor de bewegingen de vliegtuigvleugels tijdens een vlucht maken. Volgens NASA werden er zes rookgeneratoren geïnstalleerd onder de vleugels van het vliegtuig om een visueel beeld te krijgen van deze bewegingen. De testresultaten zouden kunnen leiden tot een kortere afstand tussen landen en opstijgen, wat de druk van het luchtverkeer zou kunnen doen afnemen.

Een andere foto in de Facebookpost toont een man bij het onderstel van een vliegtuig. Op een label valt er ‘blast area, stand clear’ te lezen. We voeren de foto in via Google Afbeeldingen en vinden de foto terug in een tweet van Air Plus News, een account dat hoofdzakelijk tweet over luchtvaart. De foto toont de onderkant van een Boeing 747 supertanker. Het toestel wordt ingezet bij het blussen van grote brandhaarden, zoals bosbranden.

In een artikel van het Amerikaanse luchtvaartmagazine Air Way Mags lezen we dat de productie van het vliegtuig in april dit jaar is stilgelegd.

Bovenstaande foto, ook onderdeel van de Facebookpost, vinden we terug op de fotowebsite airliners.net. We zien een boeing 777-21H van de luchtvaartmaatschappij Emirates. De foto werd genomen in Cyprus in september 2004 en gepost op 24 november 2004. Als bijschrift lezen we dat het vliegtuig op weg was van Frankfurt naar Dubai. De contrails op de foto zijn impressionant. ‘Fantastische timing en cadrage!’ ‘Indrukwekkendste chemtrails die ik ooit zag!’, klinkt het in de commentaren onder de foto.

Ook deze foto in de Facebookpost kan doen uitschijnen dat een vliegtuig iets onfris verstuift. We voeren de foto in via Google Afbeeldingen en Yandex. Via Google vinden de foto terug op Wikimedia Commons. Wat blijkt? Het beeld werd in 2009 online gezet en toont een C-130 die een pesticide tegen muggen verstuift over de Amerikaanse stad Grand Forks in de staat North Dakota. Dat gebeurt wel vaker in de Verenigde Staten.

6) Verstuivingsapparatuur

Een zesde en laatste reeks beelden uit de Facebookpost zijn foto’s van verstuivingsapparatuur. Door wat ze suggereren, creëren ze in de post mee het narratief van de chemtrailtheorie. Maar de originele context van de beelden leert dat ze daar op geen enkele manier een bewijs van zijn.

Het Duitse factcheckcollectief Correctiv achterhaalde de origine van bovenstaande foto die ook deel uitmaakt van de Facebookpost. Op de Duitse website Chemtrail Fragen, die zich bezighoudt met het weerleggen van de chemtrailtheorie, zien we dezelfde foto. Op de foto is een modulair luchtspraysysteem te zien dat in een C-130 Hercules werd geïnstalleerd. Het verstuivingssysteem wordt gebruikt om muggen te besproeien. In een brochure van Lockheed Martin vinden we uitleg over het sprayingsysteem van het vliegtuig.

De C-130 kan zowel insecticiden, herbiciden, pesticiden, ontsmettingsmiddelen als oplosmiddel voor olievlekken verstuiven. Het vliegtuig kan ook ingezet worden tegen grote brandhaarden.

Ook bovenstaande foto uit de Facebookpost geven we in op Google Afbeeldingen. Tussen de vele suggesties naar chemtrailwebsites vinden we ook een link naar de website Chemtrail Fragen, een artikel op de website van de Spaanse krant El Confidencial en een post op de fotosite Flickr. Op Chemtrail Fragen en El Confidencial lezen we dat we een communicatie-antenne zien van het gevechtsvliegtuig E-6 Mercury. De foto werd op 13 november 2010 voor het eerst gepost op Flickr. We zien geen verstuiver maar een antenne, lezen we ook daar (“VLF/LF Trailing Wire Antenna“).

En wat met bovenstaande tekening uit de Facebookpost? Via Tineye vinden we die terug in een Amerikaanse patentaanvraag. De tekening toont een ontwerp van een blussysteem voor vliegtuigen die gebruikt worden ‘voor het verspreiden van chemicaliën die bosbranden tegengaan.’ Het patent werd in 2004 aangevraagd en in 2008 goedgekeurd.

De originele post waaruit de bovenstaande foto uit het Facebookbericht komt, vinden we via Google Afbeeldingen dan weer terug op de fotosite Alamy. Het vliegtuigmodel is opnieuw een C-130 Hercules. Het vliegtuig zou vertrekken vanuit de Amerikaanse stad Charlotte in North Carolina en werd ingezet om bosbranden te bestrijden, lezen we. De foto werd genomen op 23 juni 2008.

En deze? Als we bovenstaande foto uit de Facebookpost googelen komen we terecht op de website ‘Wildfire Today‘. Net als op de foto hiervoor zien we een C-130 die is uitgerust met – hier op de voorgrond – een “brandbestrijdingssysteem”, zo lezen we.

Bovenstaande foto uit de Facebookpost vinden we niet via Yandex, Google Afbeeldingen of Tineye. De Duitse collega’s van Correctiv vonden de foto op een gearchiveerde pagina van de Amerikaanse krant Southeast Missourian. De foto werd gepost op 1 juli 2011 en toont de binnenkant van een Douglas DC-4 ‘Oil Bomber’. Op een andere gearchiveerde pagina van de krant lezen we dat het toestel in 1943 werd gebouwd en als cargovliegtuig voor het Amerikaans leger diende. Ondertussen werd de DC-4 omgebouwd tot een ‘sproeivliegtuig’ dat zal ingezet worden in de bestrijding van olievlekken, vandaar de bijnaam ‘oil bomber’. Op de foto zien we vier tanks met elk een capaciteit van 3000 liter voor oliebestrijdende vloeistof. Op de voorgrond zien we twee pompen die de sproeistof met hoge druk via de twee zwarte slangen naar buiten spuiten.

Bovenstaand beeld vinden we wel via Google Afbeeldingen terug, op Airliners.net, een website voor luchtvaartfotografie. We zien de binnenkant van een Vickers VC10 K3. De foto werd op 22 september 2013 op de site gepost. De witte buis die we zien is een brandstoftank, lezen we op Airliners.net.

Ook de laatste foto uit de Facebookpost geven we in bij Google Afbeeldingen. We komen terecht op het luchtvaartforum Key.Areo, waar de foto op 23 oktober 2021 werd gepost. We zien het vliegtuig IL-78, die met losse brandstoftanks gevuld wordt.