Factcheck: geen bewijs dat het gebruik van Ivermectine in Afrikaanse landen leidt tot minder coronadoden

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een afbeelding die online wordt verspreid insinueert dat Afrikaanse landen waar mensen Ivermectine nemen minder coronadoden kennen. Er is echter geen bewezen verband tussen het gebruik van Ivermectine en een lager aantal coronadoden.

Op 9 augustus 2021 post een Belgische man een afbeelding van een Afrikaanse landkaart, opgedeeld in blauw en oker.

De blauwgekleurde landen zouden landen zijn waar Ivermectine wordt gebruikt, de okerkleurige waar het geneesmiddel niet gebruikt wordt. Onder de kaart zien we twee grafieken, eveneens in oker en blauw. In de blauwe ivermectinelanden zouden er veel minder coronadoden gevallen zijn dan in de okerkleurige niet-ivermectinelanden. ‘Nee jong, die pillen helpen ni’, schrijft de man er ironisch bij. De afbeelding en het bijschrift insinueren dat Ivermectine een beschermend effect zou hebben tegen (ernstige symptomen van) het coronavirus.

De post wordt niet veel gezien, maar als we de kaart op Google Afbeeldingen invoegen en ‘Africa Daily Deaths/100K’ in de Facebookzoekbalk intikken, zien we dat de kaart zowel op Facebook als Twitter ruim verspreid wordt.

Op Twitter deelt onder meer Robert Malone, Amerikaans viroloog en immunoloog die populair is in antivaxkringen, de prent. ‘Wel, wat een vreemd toeval…’ luidt het in zijn tweet, die 20.600 keer leuk gevonden wordt en ruim 12.000 keer geretweet.

Dat Ivermectine zou helpen tegen coronabesmettingen is een bewering die al geruime tijd de ronde doet. Knack schreef er eind juli dit stuk over. Conclusie was toen dat het nog niet afdoende bewezen was dat Ivermectine effectief tegen coronabesmettingen beschermt.

Maar de wetenschap staat niet stil, inzichten evolueren voortdurend. De vraag is hier: Is er inderdaad een verband tussen het gebruik van ivermectine en het lage aantal coronaslachtoffers in sommige Afrikaanse landen?

1) Bron van de afbeelding

We zoeken eerst uit waar de afbeelding vandaan komt. De bron van de afbeelding, het anonieme twitteraccount birb_k, staat vermeld in de rechterbovenhoek van de afbeelding. We zoeken het account op.

6.725 mensen volgen het account. De tweet zelf wordt 785 keer geliket en 515 geretweet.

In de tweet zijn Richard Urso, Pierre Kory en Simone Gold getagged. Urso en Gold maken deel uit van de organisatie America’s Frontline doctors. Die organisatie promoot actief het gebruik van ivermectine. Kory maakt op zijn beurt deel uit van Front Line COVID-19 Critical Care Alliance, een organisatie die onder meer het gebruik van ivermectine promoot. De organisatie diende in maart 2020 een overzichtsartikel in bij het wetenschappelijke tijdschrift Frontiers in Pharmacology, dat moest aantonen dat de inname van Ivermectine zou helpen tegen het coronavirus. Frontiers besliste het artikel terug te trekken, lezen we in het vakblad The Scientist. ‘De redactie (van Frontiers, nvdr) was van oordeel dat het ongefundeerde beweringen bevatte en in strijd was met het redactioneel beleid van het tijdschrift.’

Tegen die achtergrond van de auteurs, opnieuw naar de social media post nu. Die maakt deel uit van een langer Twitterdraadje. Daarin stelt de auteur dat hij de landkaart en grafieken aangemaakt heeft aan de hand van een studie die op 26 maart 2021 op de website medRxiv werd gepubliceerd. Die website is een ‘preprint server’ voor gezondheidswetenschappen, verbonden aan het Amerikaanse Cold Spring Harbor Laboratory, een private onderzoeks- en onderwijsinstelling. Op een preprint server kunnen artsen en onderzoekers studies en wetenschappelijke publicaties plaatsen. Sommige daarvan zijn nog niet door vakgenoten beoordeeld (peer reviewed).

Dat is ook het geval met de studie waar de grafiek naar verwijst. Onderaan de pagina’s staat duidelijk vermeld dat het onderzoek niet werd peer reviewed.

De paper, getiteld ‘Why COVID-19 is not so spread in Africa: How does Ivermectin affect it?’ (‘Waarom COVID-19 niet zo verspreid is in Afrika: Welke invloed heeft Ivermecitine?’), werd op 26 maart 2021 gepubliceerd. Het artikel werd geschreven door Hisaya Tanioka, Sayaka Tanioka en Kimitaka Kaga, drie Japanese wetenschappers. De twee Tanioka’s lijken te werken in Tanioka Clinic, een privaat ziekenhuis gespecialiseerd in dermatologie in de Japanse hoofdstad Tokyo. Kaga is emeritus-professor aan de Universiteit van Tokyo.

In de studie, die een statistische analyse is, leggen de wetenschappers een verband tussen het gebruik van Ivermectine en het lage aantal coronadoden in bepaalde Afrikaanse landen. Dat valt te lezen in de conclusie van de paper.

Om de landen waar Ivermectine wordt gebruikt te identificeren, gebruiken ze data van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Voor de overlijdenscijfers in de verschillende landen baseren ze zich op data van de Johns Hopkins University.

2) Band tussen Ivermectine en Afrika

Ivermectine is een ontwormingsmiddel dat gebruikt wordt als antiparasitair middel bij paarden en andere zoogdieren. Het middel kan ook door mensen ingenomen worden en wordt ingezet in de bestrijding van de huid- en oogziekte onchocerciase, ook ‘rivierblindheid’ genoemd. De ziekte veroorzaakt hevige jeuk en huidveranderingen. In extreme gevallen kan blindheid optreden. Onchocerciase wordt door de rondworm onchocerca volvulus veroorzaakt, die verspreid wordt door zogenaamde ‘kriebelmuggen’. Die insecten vertoeven graag in de buurt van snelstromende rivieren. Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie leeft 99 procent van de mensen besmet met onchocerciase in 31 Afrikaanse landen. De ziekte komt ook voor in enkele Latijns-Amerikaanse landen en Jemen.

De distributie van ivermectine maakt sinds 1989 prominent deel uit van de WHO-strategie om de ziekte uit te roeien. Sinds 1995 organiseert de WHO binnen het ??African Programme for Onchocerciasis Control zogenaamde ‘CDTI’-programma’s, community-directed treatment with ivermectine (gemeenschapsgerichte behandeling met ivermectine), waarbij ivermectine lokaal verdeeld wordt. De organisatie raadt aan om onchocerciase minstens op jaarlijkse basis met ivermectine te behandelen, en dat voor tien tot vijftien jaar.

De Japanse studie is niet de eerste studie die een link legt tussen het lage aantal coronadoden en het gebruik van ivermectine. Ook een Colombiaanse studie, gepubliceerd in december 2020, insinueert een link, hoewel er in de conclusie op wordt gewezen dat nog meer onderzoek nodig is.

We nemen contact op met emeritus-professor infectieziektes Robert Colebunders, emeritus aan de Universiteit van Antwerpen en initiatiefnemer van het International Citizen Project COVID-19, dat de invloed van de pandemie in lage- en middeninkomenslanden onderzoekt. Colebunders, die de wetenschappelijke literatuur omtrent Ivermectine en corona op de voet volgt en zelf ook een overzichtsstudie uitvoerde, is het een mythe dat Ivermectine zou helpen tegen corona. ‘Verschillende factoren kunnen bijdragen aan de lagere coronamortaliteit in Midden-Afrika. Karakteristiek voor dat deel van Afrika is dat er veel parasitaire aandoeningen circuleren. Dat heeft een invloed op het immuunsysteem zodanig dat het mogelijk is dat mensen zich beter kunnen verdedigen tegen het coronavirus. Ze vertonen ook minder ontstekingsverschijnselen waardoor het ziekteverloop minder ernstig is.’ Dat antwoord formuleerde Colebunders ook in een reactie op de Colombiaanse studie.

‘Daarnaast wordt ivermectine enkel in de gebieden die door onchocerciase zijn getroffen verdeeld, niet over het complete grondgebied van de landen. Bovendien wordt Ivermectine één tot twee keer per jaar toegediend en lagen de CDTI-programma’s waarin ivermectine werd verdeeld sinds april 2020 stil, vanwege de coronapandemie. Ze werden pas recent opnieuw opgestart. Het is dus quasi onmogelijk dat ivermectine een invloed heeft op de het aantal coronadoden.’

3) Wetenschappelijk onderzoek Ivermectine en corona

Dat Ivermectine zou helpen tegen een coronabesmetting is een bewering die al langer de ronde doet. In maart 2021 bleek bij testen dat het geneesmiddel een antivirale werking vertoonde als het in een labocontext in hoge dosissen werd losgelaten op het coronavirus. Maar de werking werd niet bevestigd tijdens dubbelblinde gerandomiseerde klinische onderzoeken, waarbij een controlegroep een placebo toegediend krijgt. Momenteel wordt Ivermectine ook getest in het grootschalige PRINCIPLE-onderzoek van de Universiteit van Oxford. Het is wachten op de eerste resultaten.

In juli laatstleden werd een Egyptische studie, die moest bewijzen dat Ivermectine doeltreffend is tegen het coronavirus, teruggetrokken op basis van ethische bezwaren. ‘Als je die Egyptische studie wegneemt uit het literatuuroverzicht, dan wijst geen enkel ander onderzoek op een significant verband,’ zegt Colebunders. ‘Bovendien zijn de meeste studies uitgevoerd op een te kleine onderzoekspopulatie, waardoor we uit de data geen representatieve conclusies kunnen trekken,’ zegt Colebunders.

Dat er momenteel geen voldoende overtuigend wetenschappelijk bewijs is dat ivermectine zou helpen bij het voorkomen of bestrijden van een coronabesmetting, blijkt ook uit internationale adviezen.

Internationale gezondheidsorganisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie en de African Union Center for Disease Control and Prevention (Africa CDC) raden het gebruik van ivermectine af in de strijd tegen het coronavirus. Ook de Amerikaanse Food and Drug Administration en het Europese Geneesmiddelenagentschap raden het gebruik van ivermectine buiten klinische onderzoeken af.

Ondanks die waarschuwingen wordt ivermectine toch nog door veel mensen gebruikt. In de Verenigde Staten is het aantal voorschriften voor mensen 24 keer hoger dan voor de pandemie. Het antigifcentrum van Oregon maakt ook melding van een stijgend aantal telefoontjes in verband met bijwerkingen van de inname van ivermectine. Dat valt te lezen in een recente open brief, geschreven door drie Amerikaanse artsen, die verscheen in het New England Journal of Medicine.

Bronnen

Artikel Knack (28 juli 2021)

Factcheck Knack (11 juni 2021)

Gearchiveerde tweet (27 augustus 2021)

Gearchiveerde tweet Robert Malone (30 augustus 2021)

Onchocerciasis WHO Infosheet (14 juni 2019)

Gearchiveerd Twitteraccount (14 oktober 2021)

Beschrijving Ivermectine FDA

Statement Africa CDC over ivermectine

Tweet Africa WHO (18 mei 2021)

Facebookvideo Africa WHO (19 mei 2021)

Studie The Ivermectin Africa Enigma (30 december 2020)

Artikel Nature (2 augustus 2021)

Artikel The Guardian (15 juli 2021)

Website Tanioka Hospital

Gearchiveerde Facebookpost (4 september 2021)

Gearchiveerde studie medRxiv (26 maart 2021)

Onchocerciasis WHO Infosheet (14 juni 2019)

Gearchiveerde tweet (10 september 2021)

Mailverkeer Robert Colebunders (20 & 21 oktober 2021)

Telefoongesprek Robert Colebunders (21 oktober 2021)

Website International Citizen Project COVID-19

Correspondence New England Journal of Medicine

Website New England Journal of Medicine

Persbericht Rapid Increase in Ivermectin Prescriptions and Reports of Severe Illness Associated with Use of Products Containing Ivermectin to Prevent or Treat COVID-19 (26 augustus 2021)

Advies Ivermectine FDA (9 maart 2021)

Advies Ivermectine EMA (22 maart 2021)

Advies Ivermectine Africa CDC (17 februari 2021)

Advies Ivermectine WHO (31 maart 2021)