Factcheck: dalende zeespiegel nabij Stockholm ontkracht klimaatopwarming niet

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media circuleert een grafiek die de daling van de zeespiegel ter hoogte van de Zweedse hoofdstad Stockholm aantoont. De grafiek zaait twijfel over de wereldwijde stijging van het zeeniveau als gevolg van de klimaatopwarming. De specifieke Zweedse situatie valt echter te verklaren. Het land stijgt daar namelijk óók. En zelfs sneller dan de zeespiegel.

Op 10 april plaatst een Vlaming een grafiek op Facebook met daarbij de tekst ‘Hoezo stijging van de zeespiegel door de opwarming van de aarde? ’t Zeeniveau daalt al jaren…’. De grafiek zou de trend van de relatieve zeespiegel tonen voor de kust van Stockholm, de hoofdstad van Zweden. 1600 mensen zien het Facebookbericht op hun tijdlijn passeren.

In de commentaren onder de post wordt gesteld dat ‘het klimaatmodel niet klopt’ en dat er ‘gefraudeerd wordt bij de berichtgeving van de MSM’ (mainstreammedia, nvdr.).

Als we de grafiek van naderbij bekijken vallen een aantal zaken op. De gegevens voor de grafiek zouden afkomstig zijn van het PSMSL (rood kader). Dat blijkt te staan voor Permanent Service for Mean Sea Level (PSMSL), een wetenschappelijk organisatie in Liverpool die data over de zeespiegel verzamelt.

Wat echter ook opvalt, is de slechte kwaliteit van de afbeelding. Het doet vermoeden dat iemand een computerscherm heeft gefotografeerd. Rond de grafiek zit ook een rand (gele pijlen), zoals we die ook zien rond foto’s bij Twitterberichten. We vermoeden dus dat we een foto zien van een tweet en niet van de originele grafiek.

We laden de grafiek op bij Google Afbeeldingen. Daaruit blijkt dat deze grafiek inderdaad op Twitter rondgaat.

Al deze tweets blijken afkomstig van Ferdinand Meeus. Hij postte deze grafiek minstens 10 keer sinds 2020, meestal met een verwijzing naar de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg. De grafiek bereikte via Ferdinand Meeus alleen al tienduizenden mensen.

Deze tweet verscheen een dag voor het bericht op Facebook en was dus wellicht de bron om te concluderen dat ‘het zeeniveau al jaren daalt’.

We zoeken antwoorden op drie vragen. 1) Bewijst de grafiek ‘dat het zeeniveau al jaren daalt’ nabij Stockholm? 2) Als dat zo is, waarom dan? 3) Doet dit twijfelen aan de klimaatopwarming?

1) Bewijst de grafiek dat het zeeniveau al jaren daalt nabij Stockholm?

De grafiek gaat over het relatieve zeeniveau van Stockholm, maar op Facebook wordt de grafiek aangehaald als bewijs dat het algemene zeeniveau al jaren daalt (”t Zeeniveau daalt al jaren’).

Op de site van het PSMSL zien we dat de situatie in Scandinavië uitzonderlijk is. Onderstaande kaart toont de stijging van de relatieve zeespiegel tussen 1900 en 2018. Alleen in Scandinavië en bij één meetpunt in Canada zien we een daling (blauwe pijlen), overal elders stijgt de zeespiegel (rode pijlen) of blijft hij min of meer gelijk (witte pijlen).

Belangrijk om op te merken is dat het in de grafiek en op deze kaart telkens gaat over het relatieve zeeniveau, dat is het zeeniveau zoals je dat aan een kust kunt waarnemen. Glacioloog en klimaatexpert Philippe Huybrechts (VUB) legt uit: ‘Het relatieve zeeniveau is het verschil tussen het peil van het water en het peil van het land. Als het land niet verandert, dan is het relatief zeeniveau gelijk aan het echte zeeniveau op die plaats.’

‘Klimatologen hebben het echter meestal over het het Global Mean Sea Level (GMSL), dat is het absolute zeeniveau gemiddeld over heel de aarde. In de periode van 1900 tot 2018 stijgt dat gemiddeld met 1,4 mm per jaar. Maar door de klimaatopwarming gaat dat steeds sneller. De laatste jaren (2006-2018) stijgt het wereldwijde zeeniveau met 3,7 mm per jaar.’

De grafiek op sociale media bewijst dus niet dat ‘het zeeniveau daalt’. Ze toont alleen een dalende trend voor het relatieve zeeniveau in Stockholm.

2) Waarom daalt het relatieve zeeniveau in Zweden?

De originele grafiek stelt dat we door de meetresultaten in Stockholm met 95% zekerheid kunnen stellen dat de relatieve zeespiegel daar daalt met 3,7 millimeter per jaar. Hoe kan de relatieve zeespiegel zo sterk dalen als het zeeniveau wereldwijd stijgt?

‘Dat komt omdat het land in Stockholm met ongeveer 5 millimeter per jaar stijgt’, zegt Huybrechts . ‘Als je daarvan de stijging van het zeeniveau aftrekt van 1,4 millimeter per jaar, kom je uit op de daling 3,7 millimeter per jaar. Ook in Stockholm stijgt het zeeniveau, maar het landniveau stijgt sneller waardoor je een relatieve daling krijgt.’

‘De data uit de grafiek komen voort uit getijdenmetingen: met een peilstok wordt gemeten hoe hoog of laag het water staat bij eb en vloed. Door dat over heel lange tijd te meten kun je een trend zien. Maar die peilstok gaat mee omhoog of omlaag met het land waaraan hij vasthangt, daar moet je rekening mee houden.’

Hoe komt het dat het land 5 millimeter per jaar stijgt in Stockholm? We contacteren Ferdinand Meeus, die de grafiek op Twitter plaatste: ‘In Stockholm is het land langzaam aan het opveren door het verdwijnen van een ijslaag tijdens de laatste ijstijd.’

Dat klopt volgens glacioloog Huybrechts: ‘20.000 jaar geleden lag er over het noorden van de Botnische Golf (het stuk zee tussen Finland en Zweden, nvdr.) een ijskap van 2,5 km dik. Door het gewicht van dat ijs is het land toen gezakt met ongeveer 800 meter. Dat ijs is 10.000 jaar geleden gesmolten. Sindsdien is er een postglaciale uplift: het land dat naar beneden was gedrukt, komt langzaam weer omhoog.’

Hoe kan dat zo lang duren? Huybrechts: ‘Je moet je dat inbeelden als een heel trage schokdemper. Die was ingedrukt door de ijsmassa en komt nu traag weer naar boven. Omdat de aardmantel bestaat uit viskeuze stof, denk aan de stroperigheid van honing, is dat proces een hele trage weerbots. Het land in Scandinavië zal nog ongeveer 200 meter verder stijgen in de komende duizenden jaren.’

Dat omhoogkomen gebeurt overigens niet overal even snel, maar is afhankelijk van hoe dik de ijslaag er vroeger was. Uit een studie blijkt dat die stijging van het landniveau voor Stockholm inderdaad rond de 5 mm per jaar ligt (witte rechthoek op onderstaande kaart).

3) Doet dit twijfelen aan de klimaatopwarming?

Huybrechts gebruikt de grafiek van de relatieve zeespiegeldaling in Stockholm zelf in zijn lessen over de postglaciale uplift. ‘Die grafiek gebruiken om de algemene, wereldwijde stijging van het zeeniveau in twijfel te trekken is echter volstrekte nonsens,’ stelt Huybrechts.

‘De globale zeespiegel stijgt wel degelijk door de opwarming van de aarde die onder meer veroorzaakt wordt door de menselijke uitstoot van broeikasgassen. De oceaan wordt warmer en zet daardoor uit. Die thermische expansie is verantwoordelijk voor 39% van de zeespiegelstijging. Het smelten van gletsjers (17%) en ijskappen (33%) is een andere grote factor. En het opboren van zeer diep grondwater, zoals bijvoorbeeld in Saudi-Arabië, is grotendeels verantwoordelijk voor de overige 11%.’

Meeus linkt op Twitter de grafiek aan de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg. Toch zegt hij aan Knack dat hij de klimaatopwarming niet in twijfel trekt: ‘Er is een opwarming van ongeveer 1°C sinds 1850.’ Meeus volgt daarin het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), zegt hij, maar hij volgt niet wat hij ‘de alarmerende interpretatie van theoretische computermodellen’ noemt.

Toch zaait de grafiek, die Meeus al meermaals postte, twijfel bij veel mensen. Vaak ontbreekt immers de juiste context en de uitleg over de postglaciale uplift. Dat blijkt onder andere uit hoe de grafiek werd overgenomen op Facebook.

Meeus straalt een zekere autoriteit uit als “erkende expert van het IPCC”, wat in zijn twitterbio staat (‘IPCC expert reviewer’). VRT-journalist Amra Dorjbayar toonde in 2019 al aan dat die titel makkelijk te verkrijgen is door een paar mailtjes te sturen naar het IPCC. ‘De titel is op geen enkele manier een bewijs van kennis of expertise over het klimaat’, concludeerde hij. Een ‘IPCC expert reviewer’ is iemand die door het IPCC aanvaard is als ‘vrijwillige vragensteller’. De titel zegt helemaal niks over iemands expertise inzake klimaatwetenschap. Huybrechts is zelf al meer dan twintig jaar lid van het IPCC en kent Meeus niet: ‘Ik ben hem nog nooit tegengekomen.’