Factcheck: nee, Europese studie naar 5G bewijst geen schadelijke effecten

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op Facebook circuleert een afbeelding die stelt dat ‘de wetenschap schadelijke effecten van 5G bewijst’. De metastudie die wordt aangehaald gaat echter over radiofrequente straling op een lagere frequentie dan 5G. Bovendien haalt die studie verschillende onderzoeken aan die methodologisch haperen.

Op 29 juli plaatst de Facebookpagina ‘Stichting EHS, gezondheidsklachten door straling’ onderstaande afbeelding op Facebook (EHS staat voor elektrohypersensitiviteit, nvdr.). Volgens het bericht ‘bewijst de wetenschap schadelijke effecten van 5G’, de nieuwste en snelste versie van mobiele netwerken. Zo zou 5G een ‘duidelijke invloed hebben op de mannelijke vruchtbaarheid’, ‘nadelige effecten hebben op de ontwikkeling van embryo’s, foetussen en pasgeborenen’ en zou het ‘waarschijnlijk kankerverwekkend zijn’. Om dat te staven wordt verwezen naar een Italiaanse studie in opdracht van het Europees Parlement. De afbeelding wordt 89 keer gedeeld en 9300 mensen zien ze op hun tijdlijn passeren.

In het tekstbericht bij de afbeelding vinden we links naar de aangehaalde studie. Die studie met als titel ‘5G Health Impact’ blijkt inderdaad te downloaden op de site van het Europees Parlement.

De studie bevat geen eigen onderzoek, maar is een zogenaamde metastudie die andere wetenschappelijke onderzoeken samenvat. Ze werd geschreven door Fiorella Belpoggi, hoofdonderzoeker aan het Ramazzini Instituut in Bologna op vraag van een panel gelinkt aan het Europees Parlement dat nadenkt over de toekomst van wetenschap en technologie.

Komen de claims in de afbeelding op Facebook overeen met de conclusies van deze metastudie?

In de samenvatting van de studie lezen we bij conclusies dat de studie inderdaad uitspraken doet over kankerverwekkende straling (1), over de invloed op fertiliteit en over de invloed op embryo’s, foetussen en ongeborenen (2). Telkens staat er echter dat er geen adequate studies werden gedaan op hogere frequenties.

Het zijn net die frequenties (boven 6 gigahertz) die gebruikt zullen worden voor 5G, zo lezen we op een informatiepagina van het Europees Parlement. De bandbreedte voor 5G onder de 6 gigahertz (GHz) is te vol.

Op dezelfde pagina wordt ook de overzichtsstudie van Belpoggi expliciet aangehaald. Daar wordt gesteld dat de studie aantoont dat er negatieve effecten zouden kunnen zijn voor de frequenties die al gebruikt worden voor 2G, 3G en 4G, maar dat frequenties boven 6 gighertz nog niet voldoende onderzocht zijn om conclusies te trekken.

Onderzoekers pleiten ervoor om meer onderzoek te doen naar de frequenties voor 5G, maar over sluitende conclusies hierover lezen we niets in de studie van Belpoggi of in de tekst van het Europees Parlement.

Dat de ‘schadelijke effecten van 5G bewezen zijn’ valt dus niet af te leiden uit de studie van Belpoggi. Die studie stelt zelf dat er onvoldoende onderzoek gedaan is naar de frequenties waarop 5G zal werken.

Is de overzichtsstudie valabel?

Maar zijn de aangehaalde negatieve effecten wel bewezen voor 2G, 3G en 4G? We leggen de overzichtsstudie van Belpoggi voor aan andere wetenschappers van Sciensano en de UGent, onder wie postdoctoraal onderzoeker* Els De Waegeneer, gespecialiseerd in gezondheidseffecten van elektromagnetische stralingen. We overlopen de drie vermeende nadelige effecten uit de afbeelding op Facebook.

1) Effect van radiofrequente straling op mannelijke en vrouwelijke vruchtbaarheid?

Het rapport van Belpoggi haalt studies aan waarvan je de methodologie kritisch moet bekijken, zo oordeelt de groep van experten. ‘Zo is er vaak sprake van zelfrapportage. Bovendien worden er in enkele studies verschillende bronnen van blootstelling (bijvoorbeeld GSM-gebruik en straling in de werkomgeving) samen geanalyseerd, wat een correcte conclusie niet mogelijk maakt. Ook is er vaak geen rekening gehouden met elementen in de onderzoekspopulatie die belangrijk kunnen zijn om mogelijke effecten zoals leeftijd, stress en levensstijl van de proefpersonen na te gaan.’

De aangehaalde nadelige effecten van radiofrequente straling op vruchtbaarheid, in het rapport van Belpoggi, zouden het gevolg zijn van de opwarming van lichaamscellen. In de dagelijkse realiteit speelt dit echter niet, stellen de Vlaamse wetenschappers: ‘De blootstellingsniveaus in de samenleving worden beperkt door de stralingslimieten, die ervoor zorgen dat er geen nadelige gezondheidseffecten optreden.’

Het effect op de mannelijke vruchtbaarheid blijkt een complex verhaal, maar de lichaamstemperatuur kan een invloed hebben: ‘Zo is er reeds een duidelijke, tijdelijke afname in de productie van zaadcellen wanneer de temperatuur van de teelballen tot een drempelwaarde van 2 graden Celsius stijgt bij normale activiteiten als zitten. Er is echter geen evidentie om te stellen dat dergelijke effecten de gezondheid schaden. De drempelwaarde wordt gerespecteerd in de geldende richtlijnen over de blootstelling van het menselijk lichaam aan straling.’

2) Effect van radiofrequente straling op de ontwikkeling van embryo’s, foetussen en pasgeborenen?

Ook op dit vlak tonen de Vlaamse wetenschappers zich kritisch over de methodologie van de aangehaalde studies: ‘Er is veel zelfrapportage van blootstelling, de blootstellingsniveaus zijn niet duidelijk en/of andere beïnvloedende factoren, zoals stress en blootstelling aan lood tijdens de zwangerschap, komen onvoldoende aan bod.’

3) Is radiofrequente straling kankerverwekkend?

De Vlaams experten stellen dat er ‘onvoldoende bewijs is om een oorzakelijk verband tussen blootstelling aan radiofrequente straling en kanker te ondersteunen’. Het rapport baseert bepaalde conclusies over het verband tussen straling en de ontwikkeling van tumoren op studies waarvan de methodologie internationaal veel kritiek krijgt.

Het opvallendste voorbeeld van een gebrekkige methodologie is een studie van de auteur van het rapport zelf (Belpoggi), met name het onderzoek van Falcioni e.a. (2018). Bij de evaluatie van de mogelijke kankerverwekkende effecten van blootstelling aan radiofrequente straling, stellen de onderzoekers dat er een verhoogd risico is op hersen- en harttumoren bij ratten. Op basis hiervan vragen ze dat het toonaangevende International Agency for Resarch on Cancer (IARC) radiofrequente straling indeelt als potentieel kankerverwekkend voor mensen. De conclusies van deze studies stoelen echter op een aanpak die op verschillende vlakken hapert, zoals aangetoond door Garofalo e. a. (2020).

In dat onderzoek van Garofalo e.a. lezen we: ‘De gegevens en de statistische analyse deden in de wetenschappelijke gemeenschap twijfels rijzen over de deugdelijkheid van een dergelijke conclusie (ICNIRP, 2020). Aan die bezorgdheid voegen wij nog een reeks statistische tekortkomingen toe. Hiervoor deden we een heranalyse van de beschikbare gegevens. Er is geen bewijs voor de toegenomen frequentie van tumoren.’

Tweede opinie

We vroegen ook aan de Nederlandse professor epidemiologie van de gezondheidseffecten van elektromagnetische velden Hans Kromhout (Universiteit Utrecht) om de overzichtsstudie tegen het licht te houden.

Kromhout: ‘De titel van het rapport dekt niet de lading, want zoals de Nederlandse Gezondheidsraad concludeerde zijn er nauwelijks tot geen studies op basis waarvan evaluaties zijn te maken van de gezondheidseffecten van de nieuwe frequenties die gebruikt zullen gaan worden voor 5G. Het rapport is eigenlijk niets anders dan een evaluatie van frequenties in gebruik voor 2G, 3G en 4G met een mijn inziens niet erg kritische evaluatie van meer recente studies.’

Hij verwijst ook naar de conclusie van het rapport dat hij en collega’s maakten voor de Nederlandse Gezondheidsraad, waarin ze stellen: ‘Volgens de commissie kan niet worden uitgesloten dat het voorkomen van kanker, verminderde vruchtbaarheid bij mannen, slechte zwangerschapsuitkomsten en geboorteafwijkingen in verband kunnen worden gebracht met blootstelling aan radiofrequente elektromagnetische velden. De commissie acht het verband tussen blootstelling en deze en andere ziekten of aandoeningen noch bewezen noch waarschijnlijk.’