De eerste nationale actiedag van de klimaatactiegroep Extinction Rebellion in Brussel leidde tot honderden arrestaties, net zoals in onze buurlanden: de activisten betogen zonder toestemming. De aanpak van onze politie stond wel in schril contrast met die in Londen of Amsterdam.
‘Koekje, agent?’
Even twijfelt de agent, maar dan neemt hij de huisgebakken chocolate chip cookie dankbaar aan. Hij staat hier tenslotte ook al lang.
‘Bedankt’, zegt de vrouw met koekjesmand nog. ‘Jullie doen goed werk. We staan hier ook voor jullie, en voor jullie kinderen.’
Naarmate de avond valt wordt het Kumbayagehalte er niet minder op voor de poorten van Downing Street, waar de ambtswoning van premier Boris Johnson ligt. ‘ Oh police, let’s go down, down in the river to pray‘, klinkt het gospelgewijs uit honderden kelen.
Het is dinsdag 8 oktober, dag twee van wat een twee weken lange bezetting van de Londense regeringswijk Westminster moet worden. Je kunt geen twee straten lopen zonder op facties van Extinction Rebellion (XR) te botsen. Ze blokkeren wegen, bruggen, ministeries en het parlement. Twee stormbuien eerder op de dag konden hen niet verjagen. De herhaaldelijke waarschuwingen van de politie – ‘vertrek alstublieft of je wordt gearresteerd’ – evenmin.
Activisten liggen aan elkaar vastgeketend op de grond, hun armen per twee in buizen gewrongen. Ze hebben het de agenten niet makkelijk gemaakt. Met slijpschijven en een engelengeduld proberen de ordehandhavers de manifestanten los te zagen. Die krijgen maskers ter bescherming. ‘Ga achteruit,’ klinkt het, ‘we zijn hier met gevaarlijk materiaal bezig. We willen niet dat er iemand gewond raakt.’
De arrestaties verlopen identiek: vier agenten tillen de betoger aan armen en benen op. Die laat zich met brede glimlach wegvoeren, aangevuurd door applaus en gejoel van de menigte. Zij zijn de martelaars.
Een 57-jarige man wacht met de knieën tegen de borst getrokken tot het zijn beurt is. Hij heeft het koud. Enkele meters verderop kijkt zijn vrouw bezorgd toe. ‘Deze regering doet niets tegen de klimaatramp. Ik ben bezorgd om de toekomst van mijn kleinkinderen. Ik heb nooit eerder zo openlijk naar een arrestatie gesolliciteerd, maar ik weet niet wat ik anders nog moet. Dit voelt als de laatste kaart die ik kan trekken.’ Hij is eraan voor de moeite. De agenten dirigeren de menigte achteruit, de man blijft samen met een gepensioneerd koppel voor de poorten van Downing Street zitten.
Alleen al in de eerste vier dagen van de protesten worden meer dan duizend mensen gearresteerd. Tenten en bevoorrading van activisten worden consequent weggehaald. Maar verhalen van geweld zijn er nauwelijks.
Ook Simon Lietar is naar Londen afgezakt. Hij is verpleegkundige en heeft een jaar tijdskrediet genomen om een Gentse XR-cel op te richten. ‘We zijn naar hier gekomen om te leren. Zaterdag houden we onze eerste nationale actiedag in Brussel, we gaan de tuinen van het koninklijk paleis bezetten.’ Hij maakt zich geen zorgen om de politie. ‘Ik heb al veel betogingen gedaan, we hebben nooit problemen gehad.’
Traumatisch
Lietar lacht groen wanneer hij een week later aan die uitspraak herinnerd wordt. ‘Ik was inderdaad uit Londen teruggekeerd met het idee: zo werkt het dus. Alles liep daar gesmeerd. Op wat in Brussel gebeurd is, was niemand voorbereid.’
Naar het Londense voorbeeld hadden de activisten verschillende strategische punten op en rond het Koningsplein ingenomen. ‘Tot onze verbazing zagen we plots overal oproerpolitie. We konden geen kant meer uit’, zegt Els Galle, een 27-jarige vroedvrouw. ‘Ik probeerde enkele minderjarige meisjes gerust te stellen. Het was hun eerste betoging, ze waren heel nerveus. Net dan kregen we pepperspray vol in ons gezicht. We hoorden de agenten met hun wapenstokken op hun schilden slaan. Heel angstaanjagend is dat als je niets meer ziet. Ik begon blind te lopen, en werd dan in de rug door het waterkanon neergehaald.’
Galle en de andere activisten zaten vier uur geboeid en kletsnat op de grond. Galle: ‘Ik vroeg om een man met een hoofdwonde te mogen verzorgen, maar dat werd weggelachen. Net zoals onze vraag om een ambulance te bellen. We moesten naar omstanders schreeuwen. De man raakte bewusteloos, de ambulance kwam pas twintig minuten later.’
Veel nieuwe activisten melden zich uit verontwaardiging.
Zes dagen eerder was Galle op een XR-actie in Amsterdam. ‘In Brussel was de sfeer gemoedelijk, feestelijk zelfs. We debatteerden, er waren gezinnen met jonge kinderen. In Amsterdam was het een échte bezetting. We hebben twaalf uur lang de weg versperd, met de armen in elkaar gevlochten. Maar de politie bleef vriendelijk en correct. Ze zeiden dat wat we deden illegaal is, en dat we gearresteerd zouden worden. Elke gearresteerde kreeg de keuze: vrijwillig opstaan of losgetrokken worden. Ze plooien je pols dubbel om je in bedwang te houden: dat is onaangenaam, maar daar blijft het bij.’
De 435 Brusselse arrestaties verbazen Galle en Lietar niet. ‘Dat is begrijpelijk, want wij gaan niet vrijwillig weg. Maar we zullen ons ook niet verzetten. We aanvaarden dat we gearresteerd kunnen worden’, zegt Lietar. Die strategie is uitgekiend. XR is geweldloos en burgerlijk ongehoorzaam. Volgens academisch onderzoek van de Amerikaanse politologe Erica Chenoweth zijn het actiegroepen met die karakteristieken die historisch het meest succesvol zijn.
‘Ik wil gerust offers maken om een ambitieuzer klimaatbeleid te zien. Maar pepperspray en aan de haren getrokken worden, dat lijkt me toch niet de normale gang van zaken’, zegt Lietar. Hij begrijpt niet wat de politie bezielde. ‘Je zag dat er ook binnen het politiekorps conflict was. Het was geen good cop, bad cop. Sommige agenten gingen duidelijk niet akkoord met het gewelddadige optreden van hun collega’s.’
Was er dan helemaal geen geweld door de betogers? Lietar: ‘Eén man heeft een stoel in de rug van een agent gegooid. Andere betogers hebben hem meteen tot de orde geroepen en zich bij de agent geëxcuseerd. Wie aangevallen wordt, reageert soms instinctief. Maar ik vond het verbazend hoeveel mensen pepperspray van dichtbij in het gezicht kregen, geschopt werden, en toch roerloos bleven zitten.’
Eenmaal in het commissariaat was Galle geschokt door de vernederende houding van de politie. ‘Nog steeds mocht niemand naar het toilet. Velen plasten noodgedwongen in hun broek.’ Eerst werden alle mannen geregistreerd en weggevoerd. Wanneer alleen de vrouwelijke activisten overbleven, kregen die seksistische opmerkingen naar het hoofd geslingerd, zegt de 21-jarige Heide Vercruysse. ‘Ze lachten me uit wanneer ik vroeg daarmee te stoppen. Met hoe minder we overbleven, hoe schaamtelozer ze ons gingen aanstaren en becommentariëren.’
Volgens Lietar was het voor velen een traumatische ervaring. ‘Niet iedereen was klaar voor zo’n politieoptreden. Veel mensen waren er simpelweg uit bezorgdheid voor het klimaat. Sommigen durven nu met moeite de deur uit. Ze worden begeleid door psychologen. Enkele dagen geleden hebben we een herstelbijeenkomst gehouden met de Gentse deelnemers. De federale politie had dat evenement op Facebook gezien en was ook gekomen. Ze wilden toenadering zoeken en vragen beantwoorden, maar veel activisten bevroren meteen wanneer ze hoorden dat er politie aanwezig was.’
De nog jonge Belgische XR-afdelingen mogen dan hun wonden likken, hun doel is met de eerste nationale actiedag meer dan bereikt. Lietar: ‘Ik denk op dit moment niet graag in die termen, maar ik kan niet ontkennen dat we nu massale media-aandacht krijgen. Heel wat activisten van zaterdag zullen niet durven terug te keren, maar tegelijk melden veel nieuwe mensen zich. Uit verontwaardiging.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
