Een maand na het begin van de grootschalige oorlog in Oekraïne buigen Alexander De Croo en co. zich over de lastige vraagstukken waarmee de Europese Unie door toedoen van Russisch president Vladimir Poetin geconfronteerd wordt. ‘Willen we werkelijk wachten tot het tot een grootschalige genocide komt?’
Een hele boterham, donderdagavond op de Europese top aan het Schumanplein in Brussel. Na de NAVO- en de G7-toppen, steken de Europese staatshoofden en regeringsleiders er de koppen bij elkaar. Tegen de achtergrond van de Oekraïne-oorlog, wordt het een vergadering voor de geschiedenisboeken.
Zo is Amerikaans president Joe Biden fysiek aanwezig en zal Oekraïens president Volodymyr Zelensky per videoverbinding zijn lidmaatschapswens herhalen.
Vooral de Oost-Europese lidstaten zijn voor dat laatste idee gewonnen, West-Europese landen bepleiten daarentegen een voorzichtige aanpak. Net zoals op de Europese top in Versailles twee weken geleden wordt ook nu een gelijkspel tussen voor- en tegenstanders verwacht.
‘Genocide’
De kopstukken buigen zich over een resem thema’s die onverkort samenhangen met de Oekraïneoorlog. Die kwestie slorpt zoveel aandacht op dat de geplande eurozonetop is uitgesteld. Prioriteit donderdag zijn nieuwe sancties tegen Rusland. De lidstaten hanteren sinds 24 februari een stapsgewijze aanpak om Rusland in toenemende mate te raken waar het pijn doet. En pijn doet het. Volgens inschattingen van onder meer de Russische Centrale Bank zou de jaarlijkse inflatie in 2022 met maar liefst twintig procent toenemen terwijl het bruto binnenlands product (bbp) er met vijftien procentpunt daalt.
De roebel is compleet in elkaar gestuikt, en de Russische beurs hield lang de deuren dicht. Toch weerhouden die economische sancties Poetin er niet van om zijn invasie van Oekraïne te stoppen en steden zoals Marioepol uit te putten.
Vraag is dus of de lidstaten niet nóg zwaarder moeten doorpakken in plaats van te wachten tot Poetin nog meer dan voordien escaleert. ‘Willen we werkelijk wachten tot het tot een grootschalige genocide komt?’, vat een Europese diplomaat het dilemma samen. Maar dat is geen evidente kwestie. Door de wederzijdse afhankelijkheid tussen de Europese lidstaten enerzijds en Rusland anderzijds zijn de Europese kopstukken tegen de achtergrond van de stijgende energieprijzen en de oplopende staatsschulden bezorgd. ‘We mogen onszelf niet zwaarder treffen dan de sancties Vladimir Poetin raken’, zei Duits bondskanselier Olaf Scholz woensdagvoormiddag.
Ook in onder meer Oostenrijk en Hongarije – waar premier Viktor Orbán voor verkiezingen staat – wil men de duimschroeven niet verder aandraaien. Maar nu al staat vast dat Scholz de hete adem van de Amerikaanse president in de nek zal voelen. ‘De manier waarop de discussie donderdagavond zal verlopen, hangt vooral af van de mate waarin Biden de druk op Scholz succesvol kan opvoeren’, zegt de Europese diplomaat.
China
Naast sancties wordt er ook gedebatteerd over het vluchtelingenvraagstuk. Intussen zijn bijna vier miljoen mensen Oekraïne ontvlucht, waarvan het gros in de Oost-Europese lidstaten verblijft. Onder meer Polen vraagt om uitzonderlijke financieringsmiddelen. De Europese Commissie gaat akkoord. Voorzitter Ursula von der Leyen wil met veel geld over de boeg komen, naar voorbeeld van de ReactEU– en SURE-programma’s in de begindagen van de coronapandemie.
Hier en daar duiken er stemmen op om het nog niet uitgegeven geld van het coronaherstelfonds te verschuiven. Maar dat ligt zowel politiek – het gaat vooral om leningen – als juridisch erg moeilijk. Bovendien vragen Polen en Hongarije dat ze de wegens de rechtstatelijke problemen ingehouden coronamiljarden snel krijgen, wat voor het Europees Parlement totaal onaanvaardbaar is.
Ook de rol van China komt aan bod. Reeds vóór de escalatie in Oekraïne stond een EU-China top gepland. Daar wil de Unie Peking ervan overtuigen de Europese strafmaatregelen tegen Rusland niet te ondergraven. Ook China, zo luidt de redenering in Brussel, is behoedzaam voor een wereldwijde economische recessie en wil niet door het Westen als tweede grote schurk worden beschouwd.
Het wordt zoeken naar een evenwicht tussen de stok en de wortel. Wonderen moeten er van China evenwel niet worden verwacht, te meer omdat het land niet te spreken is over het feit dat Taiwan onder de naam ‘Taiwan’ – en niet Taipei zoals China wil – een diplomatiek bureau heeft geopend in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Dat laatste zorgt al sinds de jaarwisseling voor hoogoplopende politieke en economische spanningen tussen beide landen.
Groepsaankopen
Zwaartepunt van de Europese top ligt evenwel op vrijdag. Dan armworstelen De Croo en co. over de peperdure energieprijzen die het Europese continent al van voor de Russische escalatie teisteren. Op lange termijn zijn alle lidstaten het erover eens dat de energieafhankelijkheid van Rusland dringend naar beneden moet. Maar op korte termijn is er veel minder eensgezindheid.
Von der Leyen heeft van Biden extra LNG-leveringen kunnen losweken om de paniekreacties op de markten te sussen. Daarnaast heeft de Commissie de afgelopen maanden een raamwerk opgetuigd die de verlaging van de btw en accijnzen en de ondersteuning van bedrijven moet vergemakkelijken.
Maar dat volstaat niet. Daarom denken de lidstaten erover na om naar het voorbeeld van de coronavaccins groepsaankopen te organiseren – ook wel het Single Buyer System genoemd. Vraag is of iedereen aan die vrijwillige samenwerking zal deelnemen en of die überhaupt een significante impact op de prijzen heeft. Want zolang de elektriciteits- en gasprijzen aan elkaar zijn gekoppeld, zullen die laatsten de eerste bepalen, wat vooral pijnlijk is voor de lidstaten die weinig gas verbruiken. Daarom weerklinkt er voornamelijk vanuit Spanje om de twee van elkaar te scheiden en eventueel een maximumprijs in het leven te roepen – iets wat ook door De Croo wordt bepleit.
Hier duiken er fundamentele ideologische verschillen op. Tot op welke hoogte mag en moet de staat al dan niet ingrijpen zonder het gelijke speelveld tussen de lidstaten te verstoren? Hoe zijn de enorme investeringen in energie, defensie en coronaherstelbeleid verenigbaar met het Europese begrotingskader dat na de financieel-economische crisis werd opgetuigd? En hoe kunnen ook ditmaal de sterkere landen de zwakkere ondersteunen – als ze daar in de eerste plaats al toe bereid zijn? Het zijn discussies die de komende maanden stapsgewijs naar een hoogtepunt zullen evolueren. De geesten zijn momenteel nog niet rijp voor grote stappen, het water tussen de lidstaten is nog te diep. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel, wiens mandaat donderdag voor 2,5 jaar werd verlengd, mag zich opmaken voor uitdagende weken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
