De crisissen in Wit-Rusland en Afghanistan beroeren de gemoederen. Migratie staat opnieuw in het middelpunt van de belangstelling. Wat doet de Europese Unie?
Dat het ooit nog goedkomt tussen zelfverklaard Wit-Russisch president Aleksandr Loekasjenko en de Europese Unie is weinig waarschijnlijk. Ruim een jaar na de verkiezingen en het begin van de protesten in het land staan de relaties tussen Minsk en Brussel op een absoluut dieptepunt. Op cynische wijze reageert Loekasjenko op de Europese sancties die hem en zijn omgeving treffen. Het staatsbedrijf Belarusian Airlines pikt mensen met hoop op een beter leven op, onder meer in Bagdad. In ruil voor een aanzienlijk bedrag krijgen de mensen een enkeltje naar Wit-Rusland met de belofte dat ze tot aan de grenzen van de Europese Unie worden gebracht en daar met open armen zullen worden ontvangen.
Loekasjenko haalde de mosterd elders. Eind februari 2020 opende Turks president Recep Tayyip Erdogan de grens met Griekenland om de druk op de Europese Unie omtrent Syrië en het migratieakkoord uit 2016 op te drijven. Ook Marokko besloot na een diplomatiek incident eerder dit jaar om de doorgang voor eigen onderdanen naar de Spaanse enclaves Ceuta en Mellila niet langer tegen te houden.
Migratie is Chefsache. Bij het Turks-Griekse incident gingen de drie (!) voorzitters van de Europese instellingen (Raad, Commissie en Parlement) persoonlijk hun steun betuigen aan de Griekse regering. Ook bij de Spaans-Marokkaanse impasse was commissievoorzitter Ursula von der Leyen er als de kippen bij om haar solidariteit te betuigen. Raadvoorzitter Charles Michel bezocht de grens met Wit-Rusland reeds, parlementsvoorzitter David Sassoli gaat binnen enkele weken.
Bootmigranten
Sinds de migratiecrisis beseffen nationale regeringen dat de buitengrenzen van de Unie door de Schengenzone ook de grenzen van het eigen land zijn. Maar om migratie op een Europees niveau te managen is het beleid momenteel te weinig geharmoniseerd.
Sinds september vorig jaar probeert de Europese Commissie de lidstaten tot gemeenschappelijke afspraken aan te zetten. Volgens de letter van de wet kunnen ze dat met gekwalificeerde meerderheid, maar de mislukte spreidingsplannen in 2015 tonen dat iedereen maar beter op de kar zit. Om dat alles mogelijk maken gaat bevoegd eurocommissaris Ylva Johansson doelbewust stap voor stap te werk met haar alomvattende asiel- en migratievoorstel. Voorlopig met bescheiden succes. Op die manier werd de Blue Card voor hoogopgeleide migranten goedgekeurd en het Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken (EASO) tot een volwaardige Europees Agentschap opgewaardeerd – twee dossiers die lang geblokkeerd waren.
Wat Loekasjenko doet, is ronduit onaanvaardbaar. Hij zet letterlijk menselijk vlees in als aanvalswapen.
Hoewel het aantal irreguliere aankomsten in de Europese Unie op zijn laagste peil staat sinds 2015, blijft migratie voor de lidstaten en de Unie een erg heikele en moeilijk beheersbare politieke kwestie. Voor de zoveelste keer de afgelopen vijf jaar heeft de Italiaanse regering andere Europese lidstaten gevraagd om bootmigranten die ronddobberen op de Middellandse Zee te verdelen. Onder meer staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) heeft te kennen gegeven dat België niet zal deelnemen aan spontane opvanginitiatieven. De regering-De Croo wil daarentegen dat er snel een overkoepelende Europese oplossing over opvang en verdeling komt – iets waar de lidstaten na een uitgebreide reeks voorstellen van de Commissie nog steeds over tobben.
De tijd dringt. De nijpende situatie in Wit-Rusland toont waarom. Volgens de meest recente cijfers zijn er dit jaar 4.110 asielzoekers op een irreguliere manier vanuit Wit-Rusland naar Litouwen de grens overgestoken. Het gaat voornamelijk om mensen uit Irak, Congo-Brazzaville, Kameroen, Syrië en Iran. Litouwen heeft intussen een grenshek opgetrokken en zijn asielwet aangepast. Die maatregelen laten migranten enkel nog toe om zich op geijkte plaatsen aan te melden. Vluchtelingenorganisaties maken zich zorgen over eventuele pushbacks, maar Vilnius benadrukt dat iedereen asiel kan aanvragen zolang dat op de juiste plaatsen gebeurt. Het belooft een delicate evenwichtsoefening te worden tussen effectieve grensbewaking en respect voor internationaal recht.
Noodsteun
Brussel probeert op de Wit-Russische impasse te reageren. De Commissie keurde recent 37 miljoen euro aan noodsteun goed. Via het European Civil Protection Mechanism voorzien vijftien lidstaten en Noorwegen – België doet wegens de recente watersnoodramp niet mee – een heleboel hulpmiddelen zoals containers, verwarming en bedden. Het Europese grens- en kustbewakingsagentschap Frontex, Europol en het EASO zijn stuk voor stuk aanwezig in het land. Volgende week komen de nationale ministers van Binnenlandse Zaken van alle lidstaten bij elkaar.
De nood is hoog. De migratiebeweging is het afgelopen weekend verschoven naar buurlanden Polen en Letland. Het voorbije weekend kwamen er in Polen 350 mensen uit Wit-Rusland aan, in Letland tussen de 200 en 300 – vele malen meer dan de voorbije maanden.
Dat baart zorgen. In een brief die de Belgische regering afgelopen maandag samen met acht andere lidstaten aan de Commissie bezorgde, vragen ze om snelle actie. ‘Het lijdt geen twijfel dat als de Europese Unie er niet in slaagt collectief te reageren op deze nieuwe tactiek van derde landen, het probleem niet alleen zal blijven bestaan, maar zelfs kan toenemen’, klinkt het in de brief die Knack kon inkijken. Daarom vragen de negen de Commissie om ‘de diplomatieke inspanningen op te voeren en gebruik te maken van andere beschikbare instrumenten, ook ten aanzien van landen van herkomst en doorreis van irreguliere migranten.’
De Amerikaanse regering heeft dinsdag nog beslist om de sancties tegen het Wit-Russische regime uit te breiden. Mahdi geeft te kennen dat hij ook op Europees niveau bijkomende stappen wil. ‘Wat Loekasjenko doet, is ronduit onaanvaardbaar. Hij zet letterlijk menselijk vlees in als aanvalswapen. We mogen ons door zulke verwerpelijke tactieken niet laten chanteren’, aldus de staatssecretaris.
Afghanistan
Hoewel dat niet op de agenda staat, kunnen de ministers zich tijdens de vergadering in één klap buigen over Afghanistan. De laatste dagen hebben de taliban de controle over maar liefst negen provinciehoofdsteden kunnen bemachtigen. Zorgwekkend: dat gebeurt vooral in het noorden van het land, daar waar de taliban in het verleden op aanzienlijk verzet stootten. Volgens de Global Peace Index van de Verenigde Naties is Afghanistan momenteel het ‘gevaarlijkste land’ ter wereld, de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) stelt dat er sinds het recente taliban-offensief 240.000 ontheemden in het land zijn bijgekomen. Of de situatie ook volledig escaleert, zal afhangen van hetgeen de moedjahedien de komende weken zullen doen.
Tegen die achtergrond hebben de Afghaanse autoriteiten de zogenaamde Gemeenschappelijke Verklaring over Migratiesamenwerking met de Europese Unie opgeschort. Volgens hen is er momenteel te weinig administratieve capaciteit om uitwijzingen terug te nemen. Hoewel het voorlopig afwachten blijft of er werkelijk een grote migratiebeweging naar het Westen zal ontstaan, is Mahdi ongerust. In een tweede brief die Knack kon bemachtigen maande hij samen met vijf collega’s de Europese Commissie aan om de druk op de Afghaanse autoriteiten omtrent gedwongen terugkeer te verhogen. De Luxemburgse minister van Buitenlandse Zaken Jean Asselborn keurde die brief af en zei aan de Duitse krant Tagesspiegel dat er ‘geen garanties zijn dat de uitgewezen asielzoekers niet in de handen van de taliban kunnen vallen’. Ook vluchtelingenorganisaties reageerden verbolgen op het schrijven van de zes.
Hoewel Mahdi in een reactie zijn standpunt verdedigde, vroeg de ambassadeur van de Europese Unie in de Afghaanse hoofdstad Kaboel om de terugkeer van afgewezen asielzoekers tijdelijk op te schorten. Nederland en Duitsland, die de brief aanvankelijk mee ondertekenden, zijn daar intussen op ingegaan. Finland, Zweden en Noorwegen gingen hen al voor. Na een arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens mag ook Oostenrijk voorlopig geen uitwijzingen naar Afghanistan doorvoeren. Mahdi gaf woensdagnamiddag te kennen dat de beslissing in België bij het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) ligt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
