Zondag zijn er presidentsverkiezingen in Polen. De huidige nationalistische president Andrzej Duda wordt uitgedaagd door de liberale oppositiekandidaat Rafal Trzaskowski. Onze correspondent in Polen Marc Peirs geeft drie redenen waarom elk van beide kemphanen kans maakt op de zege.
Amper twee procent van de stemmen, dat was het abominabele resultaat van de vorige liberale kandidate Malgorzata Kidawa-Blonska in de peilingen in mei. Nauwelijks een maand later staat de nieuwe liberale kandidaat Rafal Trzaskowski stevig tweede in de peilingen. Hij maakt zelfs een goeie kans om de volgende president van Polen te worden, om de volgende drie redenen.
Campagnebeest
Polen had al lang een nieuwe president moeten hebben. Verkiezingsdag was maanden geleden geprikt op 10 mei. Maar de toen volop woedende coronacrisis gaf de verzamelde oppositie een dankbaar argument om uitstel te eisen.
Die eis kreeg gehoor bij de kleine coalitiepartner ‘Overeenstemming’ in de regering van het nationalistische ‘Recht en Rechtvaardigheid (PiS)’. Zonder de steun van Jaroslaw Gowin en zijn ‘Overeenstemming’ zou de regering haar meerderheid verliezen. Dus deed PiS-voorzitter Jaroslaw Kaczynski van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ iets wat hij zelden doet: toegeven.
Omdat het Grondwettelijk Hof de onbestaande verkiezingen nietig verklaarde, kon elke partij die dat wou een nieuwe kandidaat in de race brengen. Voor de liberale ‘Burgercoalitie’ was dat een uitgelezen kans om kandidate Malgorzata Kidawa-Blonska de ezelsstamp te geven.
De vorige liberale kandidaat wist niet hoe lang de ambtstermijn van de president loopt.
Kidawa-Blonska voerde een rampzalige campagne. Ze bracht de kiezers in verwarring door te pleiten voor een boycot van de verkiezingen terwijl ze zelf kandidate bleef. Tijdens een debat bleek dat ze niet wist hoe lang de ambtstermijn van de president loopt: vier jaar, meende ze, terwijl dat vijf jaar is.
De trotse ‘Burgercoalitie’, sinds jaar en dag de concurrent bij uitstek van het conservatief-nationalistische ‘Recht en Rechtvaardigheid’ zakte helemaal weg. Even was er zelfs sprake van een schisma in de partij.
Enter Rafal Trzaskowski. De man is erin geslaagd om de partij bij de eigen haren uit het moeras te trekken. In de peilingen kwam hij, campagnebeest pur sang, snel oprukken. Kandidaten zoals de christelijke celebrityjournalist Szymon Holownia of Wladyslaw Koziniak-Kamysz van de aloude ‘boerenpartij’ PSL werden door Trzaskowski vlotjes ingehaald. Welbespraakt, met een air van sérieux, stevig in debatten wint hij zieltje na zieltje.
Lees verder onder de foto’s
Trzaskowski heeft eerder al bewezen dat hij vernietigend kan uithalen. Bij de lokale verkiezingen van oktober 2018 werd hij met een overtuigende 56 procent burgemeester van Warschau. Hij versloeg toen Patryk Jaki, de jonge wonderboy van ‘Recht en Rechtvaardigheid’. Niemand die eraan twijfelt of Rafal Trzaskowski dat truukje nog eens dunnetjes kan overdoen in zijn duel met president Duda.
Coronabonus
Terwijl politici in België begin maart nog bikkelden over de vraag of evenementen ’tot duizend mensen’ konden doorgaan, ging Polen meteen in ‘nationale lockdown’. De anticoronamaatregelen waren draconisch. Zowat alles ging dicht: vanzelfsprekend de niet-essentiële handelszaken, alle culturele en sportieve instellingen en de landsgrenzen maar ook alle scholen, tot en met de parken, stranden en bossen. Jongeren onder de 18 mochten het huis helemaal niet verlaten tenzij onder begeleiding van een volwassene.
Die harde aanpak loonde. Vandaag betreurt Polen ongeveer 1400 coronadoden op een bevolking van 38 miljoen. Dat is tien keer minder doden dan België met zijn bevolking die bijna vier keer kleiner dan de Poolse is.
De natie schaarde zich in deze barre tijden als één man achter de leider. Duda’s populariteit piekte tot 60 procent. Mocht de verkiezing zoals gepland op 10 mei zijn doorgegaan, dan won Duda in de eerste ronde met de vingers in de neus.
Maar na het uitstel van de verkiezingen smolt de coronabonus. De maatregelen zijn dan wel ingetrokken maar het virus raakt niet echt onder controle. Al weken lang komen er dagelijks om en bij de 300 gevallen van besmetting bij, vooral in de mijnwerkersstreek Silezië.
De sociaaleconomische schade valt nog moeilijk in te schatten. In mei steeg de werkloosheid tot 6 procent. In een maand verloren 150.000 mensen hun job. Het totale aantal werklozen is tot boven het miljoen gestegen. Voor de economische tijger Polen zijn dat ongeziene cijfers.
Persoonlijkheid
Rafal Trzaskowski is geboren en getogen in hoofdstad Warschau. Hij is liberaal, geen christelijke pilaarbijter, kosmopoliet.
Hij staat voor een Polen dat een loyale partner is binnen de Europese Unie, weg van de ramkoers met Brussel die ‘Recht en Rechtvaardigheid’ hanteert. Hij studeerde aan het Europacollege in Natolin en is als politoloog gespecialiseerd in Europese studies.
Als burgemeester van Warschau nam hij een verklaring aan tegen discriminatie van LGTB’s. Trzaskowski is, kortom, de man van het moderne, pro-Europese, succesvolle Polen. Behalve in Warschau scoort hij goed in het rijkere, westelijke deel van Polen.
Te kloppen man
Maar dat allemaal niet weg dat huidige president Andrzej Duda in de peilingen nog steeds overtuigend eerste staat. De meest recente peilingen geven hem om en bij de 40 procent in de eerste ronde. Het kan best dat Duda een tweede ambtstermijn krijgt, om de volgende drie redenen.
Sinterklaas
Polen, net zoals andere landen, trekt de portemonnee wijd open om de sociaaleconomische gevolgen van de coronacrisis te milderen. Telkens is het een glunderende president die nieuwe wetten mag ondertekenen en het manna mag uitdelen.
Het basissteunpakket bedraagt maar liefst 47 miljard, dat is een tiende van het Poolse BNP. Het geld gaat naar bedrijven, eenmanszaken, boeren en publieke investeringen. Daar bovenop komt de mogelijkheid voor bedrijven en particulieren om afbetalingen van leningen tot drie maand uit te stellen. Ook Europees geld uit de op stapel staande EU-begroting zal goeddeels dienen om de corona-ellende te verzachten.
Een constante in het coronabeleid is de nadruk op de binnenlandse belangen. Zo is de binnenlandse luchtvaart veel vroeger dan de internationale lijnen hervat.
Ook in toerisme stimuleert ‘Recht en Rechtvaardigheid’ eerst en vooral binnenlandse reizen. Zo kon president Duda aankondigen dat elk Pools kind een cheque van 500 Zloty (120 euro) krijgt voor exclusieve besteding in de binnenlandse horeca. Dergelijke maatregelen vallen uiteraard goed bij een groot deel van het kiespubliek.
Leider
In volle coronacrisis toonde het druk bekeken tv-journaal van de openbare omroep TVP dag na dag een vaderlijke president Duda in legeruniform, de blik vastberaden op de toekomst gericht. De boodschap was duidelijk: deze leider zal ons ongeschonden uit de crisis leiden. Dat wordt bevestigd in een eindeloze stroom voxpops met mensen die Duda een prima president vinden
De openbare omroep is al langer de journalistieke cheerleader voor ‘Recht en Rechtvaardigheid’. Omgekeerd toont het tv-journaal zich activistisch tegenstander van de oppositie. Sinds Trzaskowski kandidaat-president is, wordt hij dagelijks door de mangel gehaald. Nieuwstiteltjes zoals ‘Polen PLUS of Polen MINUS?’ moeten de indruk wekken dat Trzaskowski wil besparen in kindergeld of pensioenen.
Steeds weer worden zijn mislukkingen als burgemeester van Warschau in de verf gezet. Zo maakt het tv-journaal zich vrolijk over de 666 zitbanken die hij in de stad liet plaatsen of over de (inderdaad niet drukbezochte) verkeersluwe voetgangerszone dicht bij het stadhuis.
Die dagelijkse druppels van propaganda komen Duda goed uit maar hij kan ook op eigen houtje hard uithalen. In 2015 versloeg hij tegen alle verwachtingen in de zittende liberale president Komorowski.
Persoonlijkheid (bis)
Andrzej Duda is een kind van het statige Krakau waar hij aan de universiteit rechten studeerde. Hij heeft een patent op een vriendelijke glimlach en oogt als de ideale schoonzoon. Hij is overtuigd katholiek en hij neemt vaak deel aan openbare christelijke plechtigheden.
Duda laat zich, zeker in de huidige kiescampagne, laatdunkend uit over LGTB’s. Hij vindt LGTB ‘een ideologie die schadelijker is dan het communisme.’ De Europese Unie ziet hij vooral als een vehikel voor behartiging van de Poolse belangen.
Duda is, kortom, de man van het klassieke, zelfbewuste Polen dat geen behoefte heeft aan een moreel betweterig vingertje vanuit Brussel. Hij scoort dan ook goed in het armere, conservatiever, christelijker oosten van Polen.
Meer dan lintjes doorknippen
De presidentiële ambtstermijn duurt vijf jaar. De president kan eigen wetsvoorstellen indienen bij de Sejm (Kamer) en Senaat. Omgekeerd kan de president zijn veto stellen tegen wetten die in het parlement zijn goedgekeurd. Dat presidentiële veto weer ongedaan maken, vergt een kloeke 2/3 meerderheid in het parlement.
Voorts speelt de president ook een belangrijke rol in het buitenlandbeleid. Zo was Duda woensdag nog te gast bij zijn Amerikaanse ambtsgenoot Donald Trump.
Maar liefst elf mannen (en niet één vrouw) verzamelden de noodzakelijke 100 duizend handtekeningen om zich kandidaat te stellen. Uitkijken is het naar de stemmen van de christelijke celebrity-journalist Szymon Holownia en de jonge, extreemrechtse Krzystof Bosak.
Maar in feite gaat het om een duel tussen huidig president Duda die voor de nationalistische regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ rijdt en de oppositiekandidaat Rafal Trzaskowski van de liberale ‘Burgercoalitie’.
Haalt zondag niemand 50 procent van de stemmen, dan vechten de twee best geplaatste kandidaten het uit in de tweede ronde op 12 juli.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
