Jonge generatie feministes op de barricaden in Albanië: ‘Als vrouw word je hier dubbel getroffen’

Voor het eerst in de geschiedenis van het patriarchale Albanië is een jonge generatie feministes opgestaan. ‘We zijn een all-inclusive beweging die vooral vecht voor de rechten van vrouwen, maar ook voor die van zigeuners, studenten, werknemers en LGTBQI-mensen.’ En dat is nodig, zo blijkt.

‘Vrouw en activist zijn in Albanië is vechten tegen het onrecht in je leven.’ Aan het woord is Liri Kuçi: jong, Albanees en volbloed feministe. Op 15 september stapte ze samen met enkel honderden vrouwen én mannen door de straten van de Albanese hoofdstad Tirana in een protestmars tegen femicide of vrouwenmoord. Recent was Sabrina, een jonge vrouw van 23 uit Fier, een stad in het zuiden van Albanië, thuis op brutale wijze vermoord door haar ex-man. De betogers eisten gerechtigheid voor Sabrina en – algemener – dat vrouwen door de diverse overheden van het land beter beschermd worden tegen mannelijk geweld.

Laboratorium

De voorbije dertig jaar evolueerde Albanië in een ijltempo van een extreme communistische dictatuur (van 1945 tot 1985 onder Enver Hoxha en na diens dood in 1985 tot 1991 onder Ramiz Alia) naar een ongebreidelde neoliberale democratie. Dat maakt van het land een interessant laboratorium voor allerlei hedendaagse maatschappelijke ontwikkelingen, van migratie of identiteitsconstructie tot gender en de rol van vrouwen in de maatschappij. Vooral over dat laatste valt veel te zeggen, want de Albanese samenleving is van oudsher erg patriarchaal georganiseerd: mannen zijn kostwinnaar en familiehoofd, vrouwen zorgen en zwijgen. Gelijkheid tussen mannen en vrouwen is er dan ook niet of nauwelijks aan de orde.

Maar dat is buiten een jonge generatie Albanese feministes gerekend, die vrouwenrechten en gelijkheid claimen op straat, via sociale media en de eigen nieuwskanalen. Entenela Ndrevataj (26) en Liri Kuçi (27) zijn beiden werkzaam als journalist in de Albanese hoofdstad Tirana. Entenela schrijft voor Citizens Channel en Liri is medeoprichtster van het feministische magazine shota.al. Ze zijn allebei ook lid van het Feminist Collective, maar hun activisme gaat over veel meer dan vrouwenrechten alleen.

All-inclusive

‘We vechten vooral voor de rechten van vrouwen, maar ook voor die van zigeuners, studenten, werknemers en LGTBQI-mensen, steekt Entenela van wal. Ons activisme is all-inclusive en we zijn een onafhankelijke grassrootsbeweging. Net zo goed protesteren we tegen de neoliberale hervormingen van de regering in het onderwijs. Of we voeren actie voor het milieu of voor het behoud van historische gebouwen.’

Lees verder onder de foto.

Op 24 april van dit jaar werd de socialist Edi Rama voor een derde ambtstermijn als premier herkozen. Maar Entenela en Liri hebben hun bedenkingen bij het socialisme van Rama.

Liri Kuçi: ‘Edi Rama is een socialist, maar ideologisch is hij dat allesbehalve. Hij voert volop neoliberale hervormingen door in ons land. We verwachten uit die hoek geen structurele veranderingen. We moeten voor onszelf zorgen. Nochtans zijn vrouwenkwesties een onderwerp waarmee Rama zeer voorzichtig omspringt. Hij verkondigt graag dat zijn halve regering uit vrouwen bestaat, maar dat zijn z’n marionetten. Ze worden letterlijk geïnstrumentaliseerd. Als vrouw aan de macht ben je niet noodzakelijk feministisch.’

‘Het neoliberalisme toont zich van zijn lelijkste kant in arme landen zoals het onze. Daarom is het zaak om goed georganiseerd te zijn. Daarom is ons feminisme ook intersectioneel: de ongelijkheid in de Albanese samenleving is structureel. Als je vecht voor gelijke rechten voor vrouwen, dan vecht je ook tegen de uitbuiting van arbeiders of tegen de klimaatopwarming. Onze strijd gaat ook over economie, kapitalisme, neoliberalisme. Alles is verbonden met elkaar en deel van dezelfde strijd. Als vrouw in Albanië word je bovendien dubbel getroffen.’

‘Als je bijvoorbeeld als vrouw werkt in een schoenenfabriek’, gaat Entenela verder, ‘verdien je niet alleen weinig, maar je loopt ook nog eens het risico op ongewenst gedrag vanwege je baas.’

Entenela Ndrevataj en Liri Kuçi behoren tot de eerste generatie Albanese vrouwen die zich expliciet feministisch noemt. Hun voorgangsters bestempelden zich liever als vrouwenrechtenactivistes, omdat het feminisme volgens hen te veel naar mannenhaat rook. Het herinnerde hen ook aan de van hogerhand opgelegde emancipatie ten tijde van het communisme.

Liri Kuçi: Tijdens het regime van Enver Hoxha werden vrouwen zogenaamd geëmancipeerd, maar er veranderde niks fundamenteels. Vrouwen gingen uit werken in de socialistische landbouwcoöperaties (vanaf 1946 werd de Albanese landbouw gecollectiviseerd: voorheen private landbouwbedrijven werden onteigend, samengevoegd en door de gemeenschap in loondienst bewerkt, nvdr). Daarnaast deden ze ook nog alle werk thuis. Ze gingen gebukt onder de zogeheten dubbele werklast, waartegen niets werd ondernomen. Vrouwen hadden ook niets te zeggen over hun eigen lichaam: geboorteregelingen waren taboe. Ook het opvoedingssysteem wijzigde niet. Vrouwen werden geïnstrumentaliseerd en geseksualiseerd, nog altijd.’

Entenela Ndrevataj: ‘Meer samenwerking over de generaties heen zou geweldig zijn, maar dat ligt moeilijk in Albanië. Want mensen verschillen erg van opvattingen: als jij bij deze groep bent, dan doe ik niet mee. Hier heb je vaak een ander protest voor dezelfde zaak op dezelfde dag. Dat is niet alleen voor het feminisme zo, maar voor veel andere zaken. Ook die houding stamt uit de communistische tijd: als je met ons meedoet, ben je een vriend, anders ben je onze vijand. De oudere vrouwenbeweging vindt ons te agressief, te radicaal, te links. Ze willen niets te maken hebben met deze boze communistische feministes. Ze zijn vaak verbonden aan door de overheid gesteunde NGO’s. Dan is het moeilijk om tegen het systeem te zijn als je er zelf deel van uitmaakt. Wij krijgen geen geld, we kunnen vrij spreken omdat niemand tegen ons zegt: “Je bent je baan kwijt als je hierover praat.”‘

De feministische beweging ontstond overigens in Tirana uit de studentenprotesten in 2018 en 2019 tegen de regeringsplannen voor het hervormen van het hoger onderwijs, met onder meer een fikse verhoging van het inschrijvingsgeld. Maar er lag de studenten nog wel meer op de maag.

Liri Kuçi: ‘In Albanië bestaan er ook geen genderstudies aan de universiteiten. Dat is een gemis. De Albanese samenleving kan die anders wel gebruiken, want ze wordt gekenmerkt door een verkrachtingscultuur, door toxische mannelijkheid en de geprivilegieerde opvoeding van jongens. Ons opleidingssysteem is onvolledig en draagt bij aan de oude patriarchale mentaliteit. Dat element bracht ons bij de noodzaak om ons te organiseren en niet bang te zijn om onszelf feministes te noemen.’

Femicide

Een bijzonder heikel thema – en dus hoog op de feministische agenda – is het geweld tegen vrouwen. De betoging in Tirana bracht dat nog eens onder de aandacht. Veel Albanese vrouwen leven in angst voor hun vaders, echtgenoten en zonen. In Albanië is het welhaast normaal dat een meisje eerst het eigendom is van haar vader en later van haar man. Vrouwen zijn immers ‘objecten’; 53 procent van de Albanese vrouwen zegt te lijden onder een of andere vorm van (huiselijk) geweld. Dat wordt vaak ook niet gemeld: uit angst, uit wantrouwen voor de overheden of omdat vrouwen afhankelijk zijn van mannen voor een inkomen en een dak boven hun hoofd.

Entenela Ndrevataj: ‘Dit jaar zijn er tot nu toe 13 gevallen van femicide (Vrouwen die gedood worden door mannen omwille van hun vrouw zijn. Volgens Citizens Channel gaat het om 16 gevallen. Volgens de blogspot StopFeminicide staat de teller in ons land intussen ook op zestien vermoorde vrouwen, nvdr). In Albanië krijgen vrouwen meestal zelf de schuld voor hun dood. Ze zijn zogezegd vermoord omdat ze geld willen van hun man of omdat ze hem bedriegen. Wij reageren daartegen: de schuld voor de dood van deze vrouwen ligt bij hun moordenaar, bij hun man, niet bij de vrouwen zelf.’

Patriarchale samenleving

Voorlopig is de feministische beweging vooral actief in de steden. Op de lange termijn wil ze ook voet aan de grond in de landelijke regio’s, waar de patriarchale samenleving vrouwenlevens nog altijd dicteert. Entenela, die met haar familie vanuit het traditionalistische, rurale noorden van het land naar een voorstad van Tirana verhuisde, weet waarover ze spreekt. Haar zus zit verstrikt in een gewelddadig huwelijk maar kan niet scheiden van haar man omdat ze daarin niet gesteund wordt door haar familie. Beide zussen hebben ook geen eigendomsrecht en dus kunnen ze niet erven. Dat kunnen alleen hun broers. Ook Entenela wordt stevig aangepord om te trouwen: ‘Maar ik ben onafhankelijk dankzij mijn werk, ik beweeg me vrij, er controleert geen man mijn leven. Ik ben vooral bezorgd om mijn zus. Ik ga de confrontatie aan en zwicht niet voor hun druk.’

Lees verder onder de foto.

Liri Kuçi: ‘We willen eerst onze feministische beweging stabiliseren in Tirana. Als we hier sterk genoeg staan, kunnen we ons feminisme op een gezonde manier verspreiden naar meer landelijke gebieden. Recent voerden we actie tegen misbruik van vrouwen in Elbasan (Centraal-Albanië) en in Rrëshen (Noordoost-Albanië). Uit gesprekken met de vrouwen daar blijkt dat ze zich bewust zijn van het feit dat ze zich moeten organiseren. Om de vrouwen in landelijke gebieden te bereiken, hebben we meer media-aandacht nodig. Het gros van onze protesten wordt als onbestaand beschouwd door de mainstream media. Gelukkig hebben we onze eigen kanalen en sociale media. De mainstream media maken deel uit van het regeringsproject. Onze regering blinkt uit in het verzorgen van haar eigen PR (Onlangs is Edi Rama op Facebook met een eigen videokanaal gestart, nvdr.). Ze doet heel erg haar best om zich als een democratische regering te verkopen, maar dat is ze niet. Ze probeert heel erg om onze zaak te isoleren door media op te kopen en publieke diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg te privatiseren.’

Met hun acties en via hun eigen kanalen slaagt het Feminist Collective erin om onder meer femicide, het homohuwelijk en adoptie door LGTBQI-mensen bespreekbaar te maken.

Liri Kuçi: ‘Maar we veranderen onze samenleving niet door met onze ogen te knipperen en te denken dat we morgen wakker worden in betere samenleving. Veranderingen hebben tijd nodig en we moeten geduldig zijn. Wat we tot nu toe bereikt hebben is solidariteit. We willen voor de hele samenleving bewijzen dat een ander soort activisme mogelijk is: door solidariteit en samenwerking.’

En welke verwachtingen koesteren beide feministes ten aanzien van Europa?

Liri Kuçi tegen Entenela Ndrevataj: ‘Antwoord jij maar, jij bent diplomatischer.’

Entenela Ndrevataj: ‘Onze samenleving zou heel graag deel willen uitmaken van de EU. Maar de veranderingen die dat met zich meebrengt kunnen niet zomaar opgelegd worden. Verandering is pas mogelijk als je die echt wil. De EU heeft veel geld in ons land gepompt. Maar als de zaken niet lopen zoals gepland, is dat omdat de veranderingen niet van het volk zelf komen en dus niet aansluiten op wie we zijn. Copy-pasten of zonder meer implementeren werkt niet. Het zou mooi zijn om lid te zijn van EU, maar we zijn er nog niet klaar voor. We moeten eerst werk maken van onszelf, weten wat we willen, beter georganiseerd zijn. De oplossing is niet dat de EU ons redt, maar wel dat wij eerst ons land redden en daarna kunnen we lid worden van de gemeenschap.’