België steunt een nieuwe pijplijn die Europa in tweeën splijt. De reden? Lobbywerk van de Belgische gemeenten. Dat blijkt uit onderzoek van Knack.
Wat hebben de nieuwe Europese Commissievoorzitter, Russisch gas en de Belgische gemeenten met elkaar te maken? Ze spelen alle drie een cruciale rol in de omstreden aanleg van een nieuwe gasverbinding tussen Rusland en Duitsland. De 1.200 kilometer lange pijplijn Nord Stream 2 loopt via de Oostzee en de Baltische Zee tot in het Noord-Duitse dorpje Lubmin. Wanneer ze tegen het einde van dit jaar operationeel is, moet de verbinding ongeveer 26 miljoen Europese gezinnen bevoorraden met Russisch gas.
Begin februari dreigde het ganse Nord Stream-project voorgoed in de prullenbak te belanden. De EU-lidstaten bogen zich toen over een voorstel voor richtlijn vanwege de Europese Commissie. Maar dankzij onder meer de tegenstem van België, was het project gered.
Waarom? Eerst en vooral wilde België erop toezien dat de Europese Commissie geen bevoegdheden van het nationale niveau kon opeisen. Daarnaast wil ons land zijn energiebevoorrading veilig stellen nu de Nederlandse regering heeft besloten geen gas meer te winnen in het noorden van het land.
Maar dé hoofdreden voor de Belgische steun aan het Nord Stream 2-project schuilt in de financiën van de Belgische gemeenten. ‘Er spelen inderdaad economische belangen’, zegt een Europese bron die nauw betrokken is hij het dossier. Zo is er een direct verband tussen een van Europa’s belangrijkste geopolitieke issues en de gemeentekas van pakweg Merksplas.
Protest
Eerst het grotere plaatje. Al van bij het begin zorgt Nord Stream 2 voor fel protest. De pijplijn schaadt de politieke en economische belangen van de Oost- en Centraal-Europese lidstaten. Momenteel stroomt het gros van het Russische gas via de Oost-Europese landen het continent binnen. De transitlanden, waaronder Oekraïne en Polen, verdienen op die manier een aanzienlijke stuiver. Ruim veertig procent van het Russische gas, bestemd voor de Europese Unie, passeert langs Oekraïne. Voor het transport ontvangt Kiev elk jaar een kleine drie miljard euro – goed voor drie procent van het bruto binnenlands product. Het gas dat via Nord Stream 2 Europa binnenkomt, zal echter niet langer door Oost-Europa vloeien. Oekraïne bijvoorbeeld verliest op die manier heel wat inkomsten.
Fluxys heeft vanzelfsprekend haar belangen overgemaakt aan de Belgische regering.
Daarmee krijgt de aanleg van de pijplijn meteen een geopolitiek cachet. In het verleden heeft Rusland Oekraïne meermaals voor problemen geplaatst met gas als voornaamste wapen. De afgelopen vijftien jaar draaide Moskou de gaskraan naar het Westen vier keer (gedeeltelijk) dicht. Volgens het Kremlin zou Kiev telkens de rekeningen niet hebben betaald.
Nu dreigt een ander probleem: het contract over gasleveringen tussen het Russische staatsbedrijf Gazprom en de Oekraïense overheid loopt in 2020 af. De aanleg van Nord Stream 2 verzwakt de onderhandelingspositie van Oekraïne voor een hernieuwd en gunstig contract. Wanneer West-Europa minder afhankelijk wordt van Oekraïne als doorvoerland, vreest Kiev dat het op minder steun kan rekenen.
Ook in Zuid-Europa zorgt de aanleg voor wrevel. In 2014 verwees de Europese Unie de plannen voor de zogenaamde South Stream naar de prullenmand. Die pijplijn moest Russisch gas via de Zwarte Zee en Bulgarije naar de rest van de Unie transporteren. Maar na de Russische annexatie van de Krim – een conflict dat in wezen onveranderd is gebleven – bepaalde de Europese Commissie dat de aanleg in strijd was met de Europese regels. Daardoor liepen onder meer Bulgarije, Italië, Hongarije en Oostenrijk inkomsten mis.
Ten slotte is er ook nog Amerikaans president Donald Trump, die net als zijn voorganger Barack Obama een fervent tegenstander is van het nieuwe project. Volgens Trump laten Duitsland en co. zich voor de kar van Rusland spannen en dreigt de Unie een vazalstaat van Moskou te worden. De werkelijkheid is genuanceerder. Trump wil vooral dat de Europese Unie meer Amerikaans vloeibaar gas afneemt dan vandaag het geval is.
Duitsland zoekt steun
Bondskanselier Angela Merkel heeft een tijdlang beargumenteerd dat het project louter economisch van aard is. De Bondsrepubliek heeft haar redenen: ‘Duitsland wil de nieuwe draaischijf van de Europese Unie worden als het op gas aankomt. Nu er een tweede rechtstreekse gasverbinding vanuit Rusland komt, is Berlijn een stuk minder afhankelijk van de Oost-Europese doorvoer’, zegt professor internationale politiek David Criekemans (Universiteit Antwerpen).
Enige schizofrenie is niet ver weg. Enerzijds hanteert de Unie al vijf jaar sancties tegen Rusland en verbiedt ze een Russische pijplijn in het zuiden. Anderzijds laat Brussel de aanleg van Nord Stream 2 toe. Aan die situatie wil kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie Manfred Weber iets doen. In een poging om bij zijn Oost- en Zuid-Europese collega’s politieke steun te vergaren, beloofde hij het project te blokkeren als hij verkozen wordt.
In maart van dit jaar bereikte de heibel rond Nord Stream 2 een nieuw hoogtepunt. De Europese lidstaten moesten beslissen over de herziening van de Europese Gasrichtlijn. Het hervormingsvoorstel van de Europese Commissie voorzag onder meer dat het beheer van een pijplijn en de doorvoer van het gas niet door hetzelfde niet-Europese land mag gebeuren. Maar omdat het Russische staatsbedrijf Gazprom zowel de pijplijn beheert als het gas bezit, dreigde Nord Stream 2 in het water te vallen.
Om het voorstel van de Europese Commissie goed te keuren, was er een gekwalificeerde meerderheid nodig. Dat is minstens 55 procent van de 28 lidstaten, die bovendien minstens 65 procent van de Europese burgers vertegenwoordigen. Duitsland was omwille van evidente redenen een fervent tegenstander van de hervorming en vond steeds voldoende partners om die te blokkeren. Zowel Frankrijk en Nederland zijn, respectievelijk via Engie en Shell, direct betrokken bij de aanleg van het project en stemden ook tegen de hervorming.
Onze inkomsten uit zulke dividenden zijn best belangrijk voor de gemeente
Vlak voor de stemming keerde Frankrijk zijn kar. Volgens Duitse media wilde Parijs druk uitoefenen om Berlijn op andere gedachten te brengen in een compleet ander Europees dossier rond digitale auteursrechten. Beide landen kwamen tot een compromis. Duitsland zal op zijn eigen grondgebied voor een aanzienlijk deel de controle behouden over Nord Stream 2, waardoor de voltooiing van het project niet langer in het gevaar komt.
Belgische pijplijnen
Nog voor het compromis kon Duitsland steevast op de steun van België rekenen. Hoe komt dat? De financiële belangen van de Belgische gemeenten spelen een cruciale rol. Het lokale niveau is vertegenwoordigd in de intercommunale Publigas, dat als hoofdaandeelhouder zo’n 77 procent van het gastransportbedrijf Fluxys Group in handen heeft (zie figuur 1). Dat laatste bedrijf heeft via de dochterondernemingen Fluxys Europe en Fluxys Deutschland een aanzienlijke investering gedaan in twee projecten die het Russische gas van Nord Stream 2 vanuit Noord-Duitsland moeten verspreiden over de rest van de Europese Unie.
Fluxys Deutschland heeft een participatie van 16,5 procent in de 480 kilometer lange EUGAL-pijplijn. Die verbinding, die parallel loopt met de reeds bestaande OPAL-pijplijn, moet tegen 2020 jaarlijks 55 miljard kubieke meter Russisch gas tot aan de Duits-Tsjechische grens transporteren. Fluxys investeerde 470 miljoen euro in het project, waarvan een deel via externe financiering.
‘We gaan niet dieper in op hoeveel eigen vermogen we in het Eugal-project hebben geïnvesteerd. Op holdingniveau bedraagt dat gemiddeld de helft van de totale investering’, vertelt Pascal De Buck, ceo van Fluxys, aan Knack. ‘Hoe dan ook gaat het om een langetermijnproject dat erg veel zekerheid biedt.’ Jaarlijks wordt op de pijplijn een rentabiliteit op het eigen vermogen (de verhouding tussen de nettowinst en het eigen vermogen waarmee die opbrengst is verkregen, nvdr.) tussen de vijf en de zeven procent verwacht – afhankelijk van de toegelaten inkomsten die de Duitse energieregulator vastlegt.
Daarnaast bezit Fluxys Deutschland, dus ook Fluxys Group, een kleine 24 procent van de NEL-pijplijn. Die loopt van Lubmin tot aan Rehden, dat een zeventigtal kilometer ten zuiden van Bremen ligt. De NEL-verbinding is sinds 2011 aangesloten op Nord Stream 1 en vervoert jaarlijks ongeveer 20 miljard kubieke meter Russisch gas. Maar de NEL-verbinding kan ook aangesloten worden op de nieuwe Nord Stream 2, waardoor Fluxys en Publigas een tweede keer langs de kassa kunnen passeren.
Investeringsportfolio
De omstreden Nord Stream 2 is dus van aanzienlijk belang voor het investeringsportfolio van Fluxys en bij uitbreiding de Belgische gemeenten. Jaarlijks betaalt Fluxys Group een dividend uit aan Publigas – in 2017 was dat goed voor een bedrag van 109 miljoen euro. Publigas stort het geld door aan de verscheidene financieringsverenigingen en distributienetbeheerders. Die bepalen op hun beurt hoeveel er vervolgens naar de Belgische gemeenten stroomt. Dat hangt af van het aantal aandelen dat elke gemeente afzonderlijk in Publigas bezit.
Het is niet onbegrijpelijk dat Oost- en Zuid-Europese landen zich benadeeld voelen.
De nieuwe aansluitingen van de EUGAL en de NEL op Nord Stream 2 zullen de totale inkomsten van Publigas via Fluxys verhoudingsgewijs niet drastisch verhogen. Toch past de participatie van Fluxys in een bredere investeringsstrategie waarmee het bedrijf de Belgische energiezekerheid én haar inkomsten tracht te vergroten. Meer dan 50 procent van de winst van Fluxys is afkomstig van investeringen in het buitenland. ‘Het Belgische speelveld is zo goed als verzadigd waardoor we onze pijlen op het buitenland richten. Als we 100 miljoen euro krijgen van Fluxys, is minstens 60 miljoen afkomstig van buiten de landsgrenzen’, vertelt Christian Viaene, secretaris-generaal van Publigas. ‘Veel relatief kleine investeringen in het buitenland zorgen uiteindelijk voor een grote pot aan inkomsten’, vult Andries Gryffroy (N-VA) aan. Hij zetelt in de raad van bestuur van Fluxys.
De dividenden van Fluxys zijn van groot belang voor het lokale niveau. De gemeentelijke inkomsten uit zowel financiële diensten (denk maar aan de vereffening van de gemeentelijke holding, nvdr.) als uit intercommunales zijn de afgelopen jaren erg afgenomen. Bovendien wordt verwacht dat de pensioenkosten van de gemeenten in het licht van de toenemende vergrijzing zullen stijgen.
‘Daarom is het belangrijk dat de gasinfrastructuur onder openbare controle blijft. Op het ogenblik dat de Belgische staat in 1996 op het punt stond deze infrastructuur aan buitenlandse bedrijven te verkopen, begonnen de gemeenten zich dit te realiseren’, vertelt Viaene. Frank Wilrycx (Open VLD), burgemeester van Merksplas, beaamt. In 2017 ontving zijn gemeente een kleine 110.000 euro van de Kempense financieringsintercommunale IKA waarmee het in Publigas is vertegenwoordigd. ‘Onze inkomsten uit zulke dividenden zijn best belangrijk voor de gemeente’, verduidelijkt Wilryckx.
Via de Publigas hebben de Belgische gemeenten verkregen dat België de hervorming mee heeft tegengehouden en Nord Stream 2 kon doorgaan. Bij elke grote investering die Fluxys in het binnen- of buitenland doet, heeft Publigas als hoofdaandeelhouder namelijk het laatste woord. ‘Fluxys heeft vanzelfsprekend haar belangen overgemaakt aan de Belgische regering’, vertelt een Europese bron die nauw betrokken was bij het dossier. ‘Het is niet onbegrijpelijk dat Oost- en Zuid-Europese landen zich benadeeld voelen omdat Nord Stream 2 zou kunnen doorgaan’, klinkt het.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
