Binnen afzienbare tijd moeten Duitsland en Europa afscheid nemen van bondskanselier Angela Merkel. Waar moet het naartoe met onze Oosterburen?
‘Merkel verlamt het land’, titelde de Neue Zürcher Zeitung begin november. Ook het Duitse weekblad Die Zeit kwam enkele weken geleden tot dezelfde conclusie. De coalitie tussen christen- en sociaaldemocraten, van meet af aan een gedwongen verstandshuwelijk, sleept zichzelf met tegenzin voort. Door het succes van de Groenen en de opkomst van de Alternative für Deutschland versnippert het politieke landschap. De tijd van de Großparteien lijkt definitief voorbij. Volgens de meest recente peilingen behalen de regeringspartijen momenteel de slechtste uitslag in hun naoorlogse geschiedenis.
Uit angst voor wat komen zal, klitten de sociaaldemocraten en christendemocraten gedwongen samen. Meestal volgt hetzelfde patroon: de regering wil niemand voor de borst stoten en neemt na lang overleg een zoutloze beslissing die slechts weinigen kan bekoren. Het resultaat is dat Merkel en co. uiteindelijk toch door het stof moeten en de partijen nog dieper wegzakken. Alsof de Duitse regering in een dwangbuis kruipt en zich vervolgens afvraagt waarom ze niet meer handelingsbekwaam is.
Werk aan de winkel
Alsof de Duitse regering in een dwangbuis kruipt en zich vervolgens afvraagt waarom ze niet meer handelingsbekwaam is.
Die inspiratieloosheid uit zich ook in concrete dossiers. Duitsland houdt al tien jaar vast aan een begroting in evenwicht en de in de grondwet verankerde schuldenrem. Met resultaat. Op veertien jaar tijd is de staatsschuld van 67 tot 58 procent gedaald in verhouding tot het bruto binnenlands product. De Belgische politiek kijkt ongetwijfeld met grote ogen als Berlijn weer eens uitpakt met een begrotingsoverschot van enkele tientallen miljarden.
Maar de medaille heeft ook een keerzijde. Politiek immobilisme zorgt voor een structureel gebrek aan noodzakelijke overheidsinvesteringen. De gevolgen laten zich voelen. De openbare diensten kampen met een nijpend personeelstekort, de wachtrijen voor kinderopvang worden steeds langer, de onderwijsinfrastructuur verkeert in een slechte staat en een aanzienlijk deel van het Duitse wegennet is dringend aan vernieuwing toe. Het Duitse defensieapparaat is verouderd, de uitbouw van het 5G-netwerk loopt achter, net als de aanleg van laadpalen voor elektronische wagens.
Duitsland maakt al jaren werk van doorgedreven bureaucratie-afbouw, maar de geplande investeringsprogramma’s worden amper of niet gerealiseerd. Uit onderzoek van de Duitse staatsbank KfW blijkt dat het investeringstekort op gemeentelijk niveau momenteel nog steeds 138,4 miljard euro bedraagt. Volgens de directeur van het Instituut voor de Duitse economie Michael Hüther moet Duitsland de komende tien jaar maar liefst 450 miljard euro extra uitgeven om zijn achterstand goed te maken.
Economen verwijzen vaak naar de globale handelsoorlogen als belangrijkste oorzaken voor de economische impasse waarin Duitsland momenteel verkeert. Maar volgens onderzoek van Gabriel Felbermayr, hoofd van het Instituut voor Wereldeconomie in Leipzig, zijn die globale factoren slechts goed voor een vierde van de economische moeilijkheden bij onze Oosterburen. De problemen liggen vooral in Duitsland zelf, concludeerde Die Zeit begin augustus. Geen rooskleurige vaststelling met het oog op de nakende vergrijzing – de snelste in de Europese Unie.
‘Klimaatpakketje’
Ook op vlak van klimaat- en milieubeleid heerst er teleurstelling. In 1995, nog maar een jaar aan de slag als minister van Milieu, zat Merkel in Berlijn de allereerste VN-klimaatconferentie voor. Duitsland moest en zou de klimaatleider van de wereld worden. Maar de beslissing voor een ambitieuze kernuitstap in 2011 resulteerde vooral in een heropleving van de Duitse kolenindustrie. Het recente pakket waarmee de regering Duitsland klimaatneutraal wil maken, botste zelfs op kritiek uit de administratie van het Duitse milieuagentschap. ‘Niet meer dan een klimaatpakketje’, klonk het. De investeringen in het Duitse treinnetwerk – goed voor 86 miljard euro – ogen imposant, maar zullen niet volstaan om Duitsland tijdig aan kop van het Europese klimaatpeloton te brengen.
Het gebrek aan leiderschap laat zich ook op het Europese toneel voelen. Nog geen vijf jaar geleden werd Duitsland – soms tegen wil en dank – als de leider van het vrije Westen bestempeld. Berlijn was zowel de drijvende economische als de morele kracht op het continent. Vandaag heeft Emmanuel Macron die rol zonder veel Duitse tegenwind overgenomen. De Franse president heeft wel een langetermijnvisie, maar hanteert momenteel een gebrekkige tactiek om die te realiseren. Merkel is daarentegen zelden op een tactische misstap te betrappen, al is het schier onduidelijk waar ze nu eigenlijk naartoe wil. Dat de Frans-Duitse motor sputtert, hoeft niet te verbazen. In 2020 kan Merkel voor een laatste keer schitteren wanneer Duitsland voorzitter wordt van de Europese Raad en de Europees-Chinese top in Leipzig plaatsvindt. Maar wie in eigen land verzwakt staat, heeft op de internationale bühne minder in de pap te brokken.
Opvolging?
Binnen de partij wordt de machtsvraag alsmaar pertinenter nu Merkel binnen twee jaar de scepter doorgeeft. Ze heeft proberen te leren uit het verleden. Na zestien jaar kanselierschap had Helmut Kohl in 1998 niet begrepen dat zijn tijd gekomen was. In dat onvermogen trok Kohl ongewild zijn gedoodverfde opvolger Wolfgang Schäuble mee in de afgrond na een schandaal rond partijfinanciering met een parallelle boekhouding. Merkel wilde diezelfde fout niet maken en besloot vorig jaar, weliswaar na stevig verlies bij de deelstaatverkiezingen, om afstand te nemen van het partijvoorzitterschap. Dat moest haar opvolger de nodige ademruimte geven om de inhoudelijke lijnen uit te zetten en te wennen aan het leiderschap.
Een welvarend Duitsland, het minimumloon, toenemende gendergelijkheid, het homohuwelijk … Het zijn niet te onderschatten verwezenlijkingen die de Duitse regering de afgelopen jaren vijftien jaar onder de auspiciën Van Merkel heeft klaargespeeld.
Maar huidig partijvoorzitter en minister van Defensie Annegret Kramp-Karrenbauer, vaak afgekort naar AKK, wordt door een deel van de Duitse christendemocraten niet als een bekwame opvolger van Merkel ingeschat. Uit een recente peiling voor de partijdag van afgelopen weekend bleek dat slechts acht procent van de Duitse christendemocraten vertrouwen heeft in haar als bondskanselier. Armin Laschet, de invloedrijke minister-president van Nordrhein-Westfalen, zegt haar te steunen, maar wil niet uitsluiten dat hij zelf voor het kanselierschap gaat. De balsturige Friedrich Merz, deel van de rechts-conservatieve vleugel van de partij, laat amper een moment onbenut om AKK en Merkel te bekritiseren.
Ook Markus Söder, voorzitter van de Beierse christendemocraten, verschijnt alsmaar nadrukkelijker op het toneel. Hij zou een handige oplossing kunnen bieden voor de interne strubbelingen in de partij. Intussen is het dertig jaar geleden dat een Beierse christendemocraat, Franz Josef Strauß, het nog eens als kanselierskandidaat mocht proberen.
Zaterdagavond ging Kramp-Karrenbauer in de tegenaanval op de jaarlijkse partijconferentie in Leipzig. Na een toespraak van 87 minuten stelde ze uiteindelijk de prangende machtsvraag: ‘Als jullie er niet van overtuigd zijn dat de weg die ik voor ogen heb de juiste is, dan maken we er vanavond een einde aan.’ Consternatie alom. ‘Maar als jullie van mening zijn dat we deze weg toch moeten volgen, als jullie dezelfde passie en verantwoordelijkheid aan de dag willen leggen, laat ons dan de mouwen opstropen en beginnen’, vervolgde AKK. Minutenlang applaus viel haar ten deel. Haar dilemma had het beoogde effect. De voormalige minister-president van Saarland zit daardoor opnieuw steviger in het zadel.
Grote schoenen
Toch is de weg naar de volgende Bondsdagverkiezingen nog lang. Enkele nederlagen bij de deelstaatverkiezingen in 2021 kunnen het roer nog helemaal omgooien. Bovendien moeten intern heel wat plooien gladgestreken worden. In sommige Oost-Duitse deelstaten willen lokale afdelingen in zee met de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland, terwijl het gros van de stedelijke christendemocraten voor een nationale coalitie met de Groenen pleiten. Bovendien blijft het afwachten wie er aanstaande vrijdag als voorzittersduo van de Duitse sociaaldemocraten uit de bus komt. Dat weet ook Friedrich Merz. Na AKK’s toespraak liet hij optekenen dat de kanseliersvraag pas op de partijconferentie van 2020 zou beantwoord worden.
Een welvarend Duitsland, het minimumloon, toenemende gendergelijkheid, het homohuwelijk… Het zijn niet te onderschatten verwezenlijkingen die de Duitse regering de afgelopen jaren vijftien jaar onder de auspiciën van Merkel heeft klaargespeeld. Wie tussen de 18 en de 30 jaar oud is, heeft bij vol politiek bewustzijn niemand anders dan Merkel gekend. Na veertien jaar kanselierschap is ze nog steeds een van de meest populaire politici van het land. Haar nalatenschap is immens. Wie haar schoenen moet opvullen, wacht een ondankbare taak.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
