Het overlijden van een journaliste in Londonderry bewijst nogmaals welk gevaarlijk spel de harde brexiteers momenteel spelen. Door een harde uitstap zonder akkoord dreigt het politieke en sektarische conflict aan de Noord-Ierse grens opnieuw te escaleren.
Tragisch nieuws op Goede Vrijdag na het overlijden van de Noord-Ierse journaliste Lyra Mckee. De politie van de Noord-Ierse grensstad Londonderry voerde donderdagavond huiszoekingen uit in de wijk Creggan. De politie vreesde namelijk dat de republikeinse afscheidingsbeweging New IRA aanslagen zou plegen tijdens het Paasweekend.
Maar al snel escaleerde de situatie wanneer de politie met flessen, stenen en molotovcocktails werd bestookt. Vervolgens kwam het tot een schietincident waarbij McKee werd getroffen. Even later overleed ze aan haar verwondingen in het ziekenhuis. De politie spreekt van een ’terroristische daad’ en vermoedt dat het schot werd gelost door iemand van de New IRA.
Het voorval toont opnieuw aan hoe fragiel de vrede tussen de protestantse unionisten en de katholieke republikeinen aan de Noord-Ierse grens daadwerkelijk is. Een kleine vijftig jaar na Bloody Sunday, waarbij 14 mensen om het leven kwamen, wordt Londonderry opnieuw opgeschrikt door sektarisch geweld. Enkele weken geleden vond er in de stad – die door de republikeinen steevast Derry wordt genoemd uit aversie tegenover het Britse koningshuis – ook al een aanslag met een bomauto plaats.
Of het tragische overlijden van Lyra Mckee het dogmatisme van de brexiteers zal doen wegebben, is erg onwaarschijnlijk.
Hoewel het incident van donderdagavond geen rechtstreeks verband lijkt te houden met de uitstap van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, drijft de brexit de spanningen in Noord-Ierland onmiskenbaar naar een nieuw hoogtepunt. De Noord-Ierse grenskwestie is namelijk de gordiaanse knoop in het hele dossier die ervoor zorgt dat het Britse parlement tot op het bot verdeeld blijft over de uitstap uit de Unie.
Rode lijnen
Een deel van de oorzaak ligt onbetwistbaar bij Brits premier Theresa May. Die formuleerde na het referendum in juni 2016 enkele rode lijnen over de manier waarop het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie dient te verlaten. Wat haar betreft moet het Verenigd Koninkrijk een zelfstandig handelsbeleid kunnen voeren, mag het niet langer onder de jurisdictie van het Europees Hof van Justitie vallen en mag het ook niet gebonden blijven aan het vrij verkeer van personen. Dat was de nogal kortzichtige en eclectische manier waarop May en haar regering de uitslag van het referendum interpreteerden. Want als aan die eisen moet worden voldaan, moeten er opnieuw grenscontroles plaatsvinden aan de Noord-Ierse grens om de Europese interne markt te beschermen.
Zo’n harde grens wordt echter verboden door het Goedevrijdagakkoord dat – nota bene binnen het raamwerk van de Europese Unie – in 1998 werd gesloten. Na dertig jaar Troubles en 3.600 doden heeft dat akkoord tussen de protestante unionisten en de katholieke republikeinen ervoor gezorgd dat de fragiele vrede op het eiland geconsolideerd blijft. Hoewel het Irish Republican Army (IRA) het akkoord mee onderschreef en in 2005 zijn wapens inleverde, willen enkele paramilitaire republikeinse afscheidingsbewegingen de strijd nog steeds verderzetten. Voor hen is de eenheid van het Ierse eiland het doel dat de middelen heiligt en dus ook slachtoffers mag kosten.
May kon het vanuit politieke overwegingen echter niet maken om van haar rode lijnen af te wijken, waardoor er dus een aanzienlijk probleem ontstond. Aanvankelijk stelden de Britten aan de Unie voor om het probleem met hoogtechnologische middelen op te lossen. Maar dat voorstel stuitte op twee bezwaren. Eerst en vooral waren er twijfels over de praktische haalbaarheid van het probleem. Is de gepaste technologie wel beschikbaar en zou de controle op producten wel waterdicht zijn? Dat kon het Verenigd Koninkrijk niet afdoende garanderen.
Maar bovenal zouden de camera’s als een rode lap op een stier werken voor de paramilitaire republikeinse extremisten en vroeg of laat voorwerp van vernieling worden. Hoewel men zulke systemen wel kan laten bewaken door bewakingsfirma’s, zouden ook die in het vizier komen en tot nieuw geweld leiden. Het sneeuwbaleffect loert in dat geval stevig om de hoek. Beide bezwaren waren voor de Europese Unie voldoende om zo’n hoogtechnologische oplossing naar de prullenmand te verwijzen.
Handelsakkoord
Daarop stelde May – en dus niet de Europese lidstaten – een noodoplossing voor, beter bekend als de backstop. Die zou in werking treden wanneer de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk na de transitieperiode (die er enkel komt wanneer er een terugtrekkingsakkoord wordt gesloten) geen akkoord zouden vinden over de toekomstige handelsrelatie. Daarin kreeg Noord-Ierland een andere status toebedeeld dan de rest van het Verenigd Koninkrijk. Noord-Ierland zou namelijk in de interne markt voor goederen blijven terwijl Groot-Brittannië enkel onder de regels van de douane-unie zou vallen.
Maar de Noord-Ierse Unionisten (DUP), die gedoogsteun geven aan de Conservatieve regeringspartij van May, vrezen ervoor dat daarmee de weg naar een splitsing tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië definitief wordt ingezet. De DUP zijn net als de brexiteers niet te spreken over het feit dat er geen tijdslimiet op die noodoplossing staat. Ze vrezen ervoor dat de Unie de onderhandelingen over de toekomstige handelsrelatie moedwillig zouden laten mislukken om de Britten een lesje te leren. Op die manier zouden de Britten voor altijd in de backstop blijven vastzitten.
De paramilitaire organisaties in Noord-Ierland slijpen intussen genadeloos de messen.
De Unie heeft altijd vastgehouden aan het principe dat de fragiele vrede in Noord-Ierland onder geen beding in gevaar mag komen. Zonder of met een tijdelijke noodoplossing krijgt ook het Goedevrijdagakkoord plots een andere status die niet langer een sluitende garantie biedt dat de stabiliteit op het eiland bewaard blijft. Het incident van gisteren bewijst nogmaals dat die prioriteit niets met tactische overwegingen, maar wel over vrede op het eiland gaat.
Het is dan ook geen toeval dat onder meer Europees onderhandelaar Michel Barnier en Amerikaans voorzitter van het Lagerhuis Nancy Pelosi Londonderry onlangs nog bezochten. Die laatste zei donderdag zelfs dat er geen vrijhandelsakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten zal komen indien het Goedevrijdagakkoord niet gerespecteerd blijft. Als grootste exportland voor en derde grootste importland van het Verenigd Koninkrijk kon het signaal van de Democrate alvast tellen.
Dat standpunt staat diametraal tegenover de harde brexiteers die de Unie het liefst van al zonder enig akkoord verlaten. Dat heeft echter als rechtstreeks gevolg dat er onvermijdelijk grenscontroles zullen moeten komen. Vanuit die optiek wordt ook meteen duidelijk dat Boris Johnson en co. in wezen geen moer geven om de plaatselijke bezorgdheden van hun Noord-Ierse coalitiepartner, ook al hebben beide kampen in het Britse parlement al meermaals tegen het terugtrekkingsakkoord gestemd. Maar of het tragische overlijden van Lyra Mckee dat dogmatisme zal doen wegebben, is helaas erg onwaarschijnlijk. De paramilitaire organisaties in Noord-Ierland slijpen intussen genadeloos de messen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
