Donderdag buigen de Europese staatshoofden en regeringsleiders zich opnieuw over het heikele migratiethema. De spanningen nemen toe, de relaties staan op scherp. Sammy Mahdi: ‘Met een containerbegrip als “solidariteit” schieten we niets meer op.’
Zomer 2021. Op zoek naar een beter leven vertrekt een Irakese man vanuit Bagdad naar Damascus. Zijn eindbestemming is dat evenwel niet, want in de Syrische hoofdstad springt hij op het vliegtuig naar het Wit-Rusland van zelfverklaard president Aleksandr Loekasjenko. Na een tocht van Minsk naar de Poolse grens slaagt hij erin de grenswacht tot de Europese Unie te omzeilen. Met de wagen gaat het verder tot in Duitsland, waar de man de trein neemt naar Parijs.
Maar nabij Halle, de grootste stad in deelstaat Saksen-Anhalt, gaat het mis. Bij een routinecontrole wordt hij door de Duitse autoriteiten opgepakt en geregistreerd. De migrant dient een asielaanvraag in en kan in afwachting van die beoordeling terecht in een opvangcentrum. Maar wachten doet hij niet. Bij een tweede poging geraakt hij wél in Parijs en vervolgens Duinkerke. Van daaruit probeert hij het Kanaal over te steken tot in het Verenigd Koninkrijk.
Het beloofde land zal hij echter niet bereiken. Want twee weken geleden, op 24 november, laten 27 mensen het leven in het Kanaal – een van de meest bevaren scheepsroutes op deze aardbol. Het is meteen de grootste scheepsramp met transmigranten die het Kanaal proberen over te steken.
De Irakese man die vanuit Bagdad is vertrokken overleeft de feiten. Uit zijn relaas aan de Franse nationale politie, dat Knack kon inkijken, blijkt dat hij 5.500 dollar voor zijn reis van Damascus naar Duinkerke heeft betaald. Voor de overtocht naar het Verenigd Koninkrijk moest hij nog eens 3.200 euro neertellen.
Maar liefst vier Europese transitlanden lagen er op zijn meer dan vijfduizend kilometer lange weg. Noch de Europese buitengrenzen noch de Europese Dublinregels, die bepalen dat het land waar je het eerst geregistreerd wordt ook verantwoordelijk is voor de verwerking van de asielaanvraag, hebben het drama kunnen voorkomen.
Brexit
Het zijn tragedies die steeds vaker voorvallen. Dit jaar slaagden bijna 25.000 migranten erin om vanuit Frankrijk het Kanaal over te steken. Dat is bijna een drievoud van de ruwweg 9.000 mensen die vorig jaar het Verenigd Koninkrijk per boot konden bereiken. Normaal gaat die beweging door de slechte weersomstandigheden in de wintermaanden liggen.
Maar dat is om uiteenlopende redenen niet meer het geval. Ten eerste zijn er door de brexit strengere controles op vrachtwagens en gaan migranten dus op zoek naar alternatieve pistes om het Kanaal over te steken. Bovendien kan het Verenigd Koninkrijk door de brexit migranten niet langer terugsturen naar het eerste land van registratie op Europese bodem – een bijkomende aantrekkingsfactor. Daarnaast worden de omstandigheden in onder meer Calais alsmaar nijpender en willen de migranten liefst zo snel mogelijk weg. Tot slot plaatsen mensensmokkelaars steeds meer personen in een bootje waardoor de prijs relatief laag blijft.
In het Verenigd Koninkrijk ziet Boris Johnson het allemaal niet graag gebeuren. Als hoofd van de Vote Leave-campagne garandeerde de Britse regeringsleider dat het VK opnieuw de controle over zijn grenzen zou krijgen. Een jaar later blijft Take Back Control weinig verrassend dode letter.
En dat zet Johnson in combinatie met een heleboel andere schandalen onder druk. Uit een peiling van The Sunday Telegraph blijkt dat 77 procent van de conservatieve kiezers het migratiebeleid van zijn regering te soepel vindt. Zowel Johnson als migratieminister Patel behoren tot de minst populaire leden van de regering. Bovendien verklaarde voormalig voorzitter van de Brexit Party Nigel Farage dat hij wegens het migratiethema een zoveelste terugkeer naar de politiek overweegt – een regelrechte nachtmerrie voor de Conservatieve Partij.
Dus zet de regering-Johnson druk op de ketel. Eerder dit jaar stelde migratieminister Patel voor migranten op zee met pushbacks terug te duwen – wat in strijd is met het internationaal recht. De reactie van haar Belgische collega Sammy Mahdi (CD&V) sprak boekdelen: ‘Het Verenigd Koninkrijk koos er voor uit de Europese Unie te stappen en kan dus niet blijven rekenen op onze solidariteit. Wij zullen hun migranten niet zonder meer opvangen.’
Te horen valt dat het Verenigd Koninkrijk zijn eigen huis eerst op orde moet krijgen. Het Britse Lagerhuis stemde recent voor een aanzienlijke aanscherping van de asielwetgeving. Ook circuleert er in Londen de idee om migranten na aankomst in regionale ontschepingsplatformen in Albanië onder te brengen – de gesprekken met Tirana zijn intussen al afgesprongen. Strengere straffen voor wie illegale migratie faciliteert behoren eveneens tot het receptenboek.
Gelukkig moesten Jozef en Maria de Europese Unie niet binnen.
Inbreukprocedure
Niet alleen in Londen blijft het migratiethema voor wrevel zorgen. Op uitnodiging van Frans president Emmanuel Macron vergaderden Nederland, Frankrijk, Duitsland en België anderhalve week geleden over secundaire migratiebewegingen – het Verenigd Koninkrijk was na een publieke uithaal van Johnson aan het adres van Macron niet langer welkom. Ook eurocommissaris Ylva Johansson, Europol-topvrouw Catherine De Bolle en Frontex-directeur Fabrice Leggeri tekenden present.
Dat ook Duitsland mee aan tafel schoof, was voor België en Frankrijk geen onbelangrijke zaak. Mensensmokkelaars kopen hun rubberbootjes voornamelijk bij onze oosterburen, maar omdat de aankoop an sich niet indruist tegen de wet is men in Berlijn niet meteen geneigd om in te grijpen. Daarnaast duiken er sinds augustus wel opvallend veel bestelwagens met Duitse nummerplaat aan de Pools-Wit-Russische op om migranten op te pikken.
Zeker die laatste situatie blijft precair. Nog steeds zitten duizenden migranten vast tussen de Wit-Russische en de voornamelijk Poolse grens. Wegens de barre omstandigheden laten de mensen – onder wie ook minderjarigen en vrouwen – er met regelmaat het leven. Het laatste bekende overlijden vond plaats op 18 november, toen een Syrisch kind van een jaar oud stierf nadat het samen met de ouders al meer dan anderhalve maand in de bossen verbleef.
Omdat Polen, Litouwen en Letland het aantal asielaanvragen naar eigen zeggen niet binnen de wettelijke termijn behandeld krijgen, heeft de Commissie voorgesteld om die termijn tijdelijk tot zestien weken te verlengen – een periode waarin migranten kunnen worden vastgehouden. Met andere woorden: de Commissie stelt voor om de regels aan te passen opdat de drie lidstaten niet langer in de fout zijn. ‘We kunnen toch moeilijk een inbreukprocedure starten?’, aldus een goedgeplaatste ambtenaar.
Het illustreert de blijvende noodzaak aan een meer structurele oplossing voor het migratievraagstuk. De buitengrenzen dichttimmeren zonder legale migratiealternatieven aan te bieden, is al een tijdlang hét Europese credo. ‘Gelukkig moesten Jozef en Maria de Europese Unie niet binnen’, merkt de gelauwerde Bosnisch-Duitse schrijver Sasa Stanisic op zijn sociale media op. Bevoegd eurocommissaris Johansson benadrukt evenwel dat er onder geen beding aan het grondrecht op een asielaanvraag mag worden getornd. Of ze aan de druk van de lidstaten aan de buitengrens zal kunnen weerstaan, valt af te wachten.
Een recente studie van het Centre for European Policy Studies (CEPS) concludeert in ieder geval dat de Europese Unie haar waarden op de schop gooit in de strijd met autoritaire leiders aan haar buitengrenzen. ‘De framing van migranten als “wapens” of “menselijke schilden” heeft het gesprek ontmenselijkt. Ze houdt geen rekening met het feit dat migranten die meteen worden uitgewezen of aan de grens vastzitten ook mensen zijn die waardig moeten worden behandeld en het recht hebben om in de EU asiel aan te vragen’, klinkt het.
Macron
Intussen tobben de lidstaten verder over het Migratie- en Asielpact dat de Commissie reeds vorig jaar in september voorstelde. Stapsgewijs vallen enkele bouwstenen in hun plooi – denk aan de upgrade van het Europees ondersteuningsbureau voor Asielzaken (EASO) of de vorderingen die gemaakt worden met het Europese vingerafdrukkenregistratiesysteem EURODAC. Maar de solidariteit tussen de lidstaten blijft voor moeilijkheden zorgen.
Daarom is de Commissie recent simulaties beginnen maken die een beeld moeten schetsen van een intra-Europees spreidingsplan in zowel normale periodes als in crisistijd. De simulaties, die vorige week voor de eerte keer aan de lidstaten werden voorgelegd, gaan niet alleen over aantallen, maar omvatten onder meer hoeveel artsen, rechters en advocaten er in verscheidene scenario’s nodig zijn om de boel onder controle te krijgen.
Het is een cijferdebat waar Mahdi al langer voor pleit. ‘Met de containerbegrippen “solidariteit” en “verantwoordelijkheid” schieten we niets meer op. Het is hoog tijd om te kijken hoe alles er in de praktijk uitziet’, klinkt het. Ook voor Macron mag het sneller. Hij zei donderdag dat het migratiethema absolute prioriteit zal zijn wanneer Frankrijk vanaf januari het halfjaarlijkse voorzitterschap van de Europese lidstaten op zich neemt. Macron wil zich vooral toeleggen op de Schengenzone, waarin er normaliter geen grenscontroles plaatsvinden en er vrij verkeer van personen heerst.
De Europese Commissie heeft dinsdagnamiddag alvast enkele voorstellen op tafel gelegd om de zogenaamde Schengenregels aan te passen. Daaronder bijkomende surveillance aan de buitengrenzen, een beperkt aantal grensovergangen wanneer de EU onder druk wordt gezet én de mogelijkheid om door middel van grenscontroles irreguliere migranten gemakkelijker van de ene naar de andere lidstaat terug te sturen. Dat laatste komt er onder meer op vraag van Nederland, dat zulke controles als laatste redmiddel tegen transmigratie beschouwt.
Vanaf donderdag buigen ook de Europese staatshoofden en regeringsleiders zich op de top in Brussel over de kwestie. ‘Het worden opnieuw zeer moeilijke discussies’, klinkt het bij een Europese diplomaat. ‘Zeker omdat de externe aspecten van migratie zo nadrukkelijk samenhangen met de interne dynamieken.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier