Een ooggetuige over de crisis in Wit-Rusland: ‘Dit is een middelvinger van de dictator’

Op 9 augustus werd de Wit-Russische dictator Alexander Loekasjenko voor de zesde keer tot president gekozen. De verkiezingen werden volgens de oppositie op groteske wijze vervalst. Het was het startsein voor de zwaarste rellen ooit in het land. Een ooggetuigenverslag.

Ik ben voor de negende keer in Minsk. Mijn vriendin Valentina heeft me uitgenodigd om de enkel op papier ‘democratische’ verkiezingen in Wit-Rusland bij te wonen. Ik trek enkele dagen op met Valentina en haar vrienden, hoogopgeleide dertigers. Ze noemen zich met zelfironie ‘bastaards van Loekasjenko’ , omdat ze al hun hele leven niets anders kennen dan de dictatuur. Ze steunen oppositiekandidate Svetlana Tichanovskaja en ze willen peremeny, veranderingen. Ze vertellen over de genadeloze inventiviteit van de dictatuur, en over hun eigen creativiteit om bedrog en repressie aan de kaak te stellen. Maar ze worden ook allemaal bedreigd, en daarom vragen ze om hun echte namen niet prijs te geven. Ze gebruiken die ook onderling niet, alleen noms de guerre. ‘En publiceer ook jouw eigen naam niet’, bezweren ze. Zo groot is de angst.

Zaterdag. De kiescommissie meldt dat al 22 procent van de stemmen is uitgebracht. Een oude truc om te knoeien. Valentina onthult een andere: ‘Kiesraden zetten een haast onzichtbaar vinkje bij Aleksandr Loekasjenko’s naam. Als je dan niet op hem stemt, stem je ongeldig, want dan zijn er twee stemmen.’ Theatermaakster Olga vertelt dat haar broer, een kaderlid, zijn arbeiders moet dwingen om op Loekasjenko te stemmen. Wie niet wil, riskeert ontslag. Omdat er geen waarnemers zijn, stemmen marionetten van het regime in naam van wie ze willen. Olga: ‘Een vriend die in een kiesraad zit, zegt dat ze zelfs opdagen met lijsten van doden.’ Mroz, een ICT-specialist, reageert laconiek. ‘Eigenlijk is mijn land de grootste democratie op aarde. Zelfs de doden stemmen hier.’

Maar al dat bedrog komt via sociale media aan het licht. Op Telegram circuleert een fragment waarop een kiesraad resultaten opdreunt vóór die er zijn. Een filmpje toont een commissaris die met de stemmenbrieven vlucht. En YouTube-kanaal Tsjestnye Ljoedi geeft een top drie van de meest frauderende bureaus. Die avond wint Minsk-Komarovka: een onafhankelijke waarnemer telde er 21 kiezers, het officiële protokol 164. De oppositie vraagt elke Wit-Rus nu zijn stem te fotograferen en het beeld naar het onlineplatform Golos te sturen. Daarom heeft het regime de gordijnen van de stemhokjes verwijderd, en staan er in elk bureau intimiderende militieleden.

Zondag. Verkiezingsdag. Natalia, van de Press Club Belarus, ziet de repressie toenemen: ‘Vroeger werden kandidaten op verkiezingsdag gearresteerd of in elkaar geslagen. Nu al weken voordien.’ Eén opvallend afschrikkingsmiddel is kinderen van oppositieleden in weeshuizen stoppen. Svetlana Tichanovskaja heeft haar kinderen daarom naar Moskou gebracht, anderen verbergen hun kinderen op het platteland. Natalia: ‘Dat kan volgens een van Loekasjenko’s wetten. Wie wegens criminele activiteiten veroordeeld wordt, ook voor politieke misdrijven, kan het hoederecht verliezen. Daar maakt het regime gretig misbruik van.’

Dj Sasha werd opgepakt bij een protestactie tegen het gevangenzetten van kandidaat Viktor Babariko en belandde in de beruchte Ochrestina-gevangenis. ‘Er was een schijnproces. Ik had niets illegaals gedaan, en dacht aan een kleine boete.’ Maar hij werd veroordeeld tot vijftien dagen cel, anderen tot maanden. Eenmaal opgesloten, begint de subtiele repressie. ‘Ze stoppen je in een cel met gewone misdadigers. Bewust. Als er één dissident in de cel zit, wordt iedereen slecht behandeld. Zo zetten ze mensen tegen je op.’ Sasha zat eerst met vijf man in de cel, dan met veertien. Voor zes bedden. De pesterijen bleven duren. ‘Ze laten de lichten continu aan, zodat je niet kunt slapen. Of ze maken je kleren kletsnat.’ Sasha wil op sociale media een stuk posten over zijn detentie, en dan onderduiken.

Guerrillatechnieken

De stembureaus gaan bijna dicht. Valentina: ‘Het regime zal nu de telefoon en het internet blokkeren.’ Haar woorden zijn profetisch. Rond 22.00 uur komen de resultaten binnen, we zitten met een groep samen. Loekasjenko wint de verkiezingen met meer dan 80 procent, klinkt het. Ik zie ongeloof, tranen, verbijstering, schouderophalen. Ik vraag Olga of het niet slimmer had gekund, 60-40, bijvoorbeeld? Nee dus. ‘Dit is een middelvinger van de dictator naar ons en naar de wereld. Hij wil tonen wie de baas is.’ Valentina verbijt de tranen: ‘We hopen al zo lang op veranderingen, en die komen er nooit. Na elke verkiezing moet ik een jaar opladen.’

We horen ontploffingen, schoten, gekletter. We gaan kijken, maar ik moet één ding beloven: ‘Wij beslissen wanneer je moet rennen. Er lopen knokploegen rond.’ Eén hoek om, de Prospekt op, en we zien honderden leden van de OMON. De oproerpolitie slaat dreigend met de wapenstok op het schild. Tegenover hen roepen betogers ‘Oechodi’ (‘Ga weg’) en ‘Pozor’ (‘Schande’). Is er een kans dat de ordediensten de kant van het volk zouden kiezen? Valentina: ‘Nee, die van de OMON slaan op hun eigen familie als ze het nodig vinden.’

Op Telegram wordt opgeroepen aan het Stella-monument te verzamelen. We raken er niet, overal staan manschappen, tot op de binnenplaats van de woonblokken. Onze groep splitst wanneer we bij een charge vluchten. Er worden traangasgranaten afgevuurd. Het geweld tegen vreedzame betogers is excessief. Mannen die OMON-agenten omhelzen, worden neergeknuppeld. Er komen soldaten aan in camouflagekledij: Spetsnats, vertelt Valentina. De speciale eenheden geven me tikken met hun wapenstok en roepen ‘idite domoi’, ga naar huis.

Samen met Valentina vlucht ik naar Gorki Park, in een kat-en-muisspel met de OMON. Mroz belt, hij zit verschanst in een kelder. Hij fluistert dat er geschoten wordt met rubberkogels. En een van de politiebussen is op de menigte ingereden, er is een dode. ‘De OMON maakt gebruik van guerrillatechnieken’, weet Valentina. ‘Ze verstoppen zich in ambulances, rijden op opposanten af en slaan dan toe.’ Even later horen we Olga. Zij zegt dat het kiesbureau Novaja Boravaja échte resultaten heeft geafficheerd, een wettelijke verplichting. Tichanovskaja behaalt daar 70 procent, de dictator 10. We wachten nog uren. Intussen veegt de OMON de binnenstad schoon: iedereen die rondloopt, wordt gearresteerd of geslagen. We zien een man met kneuzingen, bloed, gescheurde kleren. Hij kwam van zijn vriendin, toen militieleden hem onderschepten. Ze riepen dat ze hem dood zouden maken. Rond vier uur ’s nachts zijn er geen explosies meer, en durven we de stad in.

Bloemenprotest

Maandagochtend. Overal waar je kijkt, zie je wit-rood, de kleuren van Tichanovskaja. Ze wordt in Minsk door een overgrote meerderheid gesteund, zoveel is duidelijk. We verzamelen bij Olga. Er barst meteen een discussie los. Deze mensen zijn geen revolutionairen, merk ik, het zijn zachte dertigers. Olga stelt sit-ins voor, of vreedzame bloemenprotesten – die flower marches zijn er intussen ook. Iemand anders wil stakingen. Olga: ‘Voor ons is het belangrijk dat we laten zien dat we het niet eens zijn met de fraude. Het is een belangrijk signaal naar het regime. We zijn bang, maar we willen ons toch laten horen.’

Maandagavond. De demonstranten vechten terug met barricades, molotovcocktails en stenen. 3000 mensen zijn opgepakt, honderden gewond, er zijn doden. Volgens het regime zijn er alleen gewonde OMON-leden, en riskeren de oproerkraaiers acht tot vijftien jaar gevangenis. Ik krijg telefoon van Igor, van de website Belarus in Focus. Ik kan het land maar beter verlaten, zegt hij: ‘De jacht op journalisten is begonnen. De OMON schiet met rubberkogels naar de pers. Twee Russen raakten gewond. De camera’s van een BBC-ploeg werden vernield.’ Ik vertrek de volgende dag. De visumofficer wil EU-paspoorten eerst niet laten vertrekken, maar uiteindelijk raak ik toch op de vlucht naar Warschau. Wanneer het vliegtuig boven Minsk een bocht maakt, zie ik rood-witte demonstranten de straat opgaan.