Coronacrisis speelt voorzitter Europese Raad parten: ‘Niemand luistert als Charles Michel iets zegt’

Met een videoconferentie wilde voorzitter Charles Michel de eenheid binnen de Europese Raad demonstreren. Het draaide uit op een fiasco. Pakt hij de coronacrisis verkeerd aan? ‘Het ontbreekt Michel aan autoriteit en maturiteit.’

Hebben we een deal, Pedro?’ Er klonk vertwijfeling in de stem van Charles Michel toen hij de Spaanse premier Pedro Sánchez aansprak. ‘Nee, Charles, ik kan deze vage taal (…) niet accepteren wanneer mijn land in de greep is van een noodsituatie’, was het antwoord.

De Spaanse krant El País kon een videoconferentie tussen de Europese leiders van 26 maart woordelijk reconstrueren, en het is ongezien hoe het confidentiële karakter van de discussie een deuk kreeg. ‘Normaal verloopt de Europese Raad in het allergrootste geheim in een besloten ruimte zonder medewerkers’, zegt Hendrik Vos, professor Europese politiek aan de Universiteit Gent. ‘Daar lekt in principe niets.’

Nu lekte ook het gekrakeel met de Italiaanse premier Giuseppe Conte. Die blokkeerde de eindconclusies na fel verzet van de Nederlandse premier Mark Rutte en de Duitse bondskanselier Angela Merkel tegen de lancering van coronaobligaties, een collectief schuldeninstrument om het antwoord op de pandemie te helpen financieren. ‘Als je op coronaobligaties wacht, zul je nog lang mogen wachten’, zei Merkel tot Conte. ‘Mijn parlement zou het niet accepteren. Je creëert verwachtingen die niet zullen waargemaakt worden.’

Zeven andere landen steunden Italië en Spanje, waaronder België en Frankrijk. Ze willen coronaobligaties en geen ‘instrumenten uit het verleden’ – een verwijzing naar het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), een noodfonds dat de eurocrisis moest counteren. Onder de ministers van Financiën van de eurozone is brede overeenstemming om deze ‘financiële bazooka’ opnieuw in te zetten. Maar Italië past voor het stigma dat Griekenland kreeg toen het gered werd in 2010.

Mondmaskers hamsteren

Een dag eerder, op 25 maart, had Michel nog getweet dat eenheid en solidariteit de ordewoorden waren in de strijd van de Europese Unie tegen covid-19. Loze woorden, zo bewees de desastreuze videoconferentie die zes uur duurde. En eerder had het ‘hamsteren’ van mondmaskers en beademingsapparatuur aangetoond dat ook bij deze crisis de afzonderlijke EU-lidstaten vooral het adagium ‘eigen hachje eerst’ huldigen in plaats van de Europese gedachte. ‘Italianen zullen lang achterblijven met het gevoel dat de Chinezen en de Russen hen meer geholpen hebben met leveringen van materiaal dan de eigen Europese partners’, zegt een diplomaat.

Europees commissaris voor Economie Paolo Gentiloni haalde op 1 april fors uit in Terzake. ‘Als egoïsme het haalt, dan kan de coronacrisis de EU verwoesten’, zei de oud-premier van Italië. Hij lachte er niet mee. ‘Hij heeft gelijk’, zeggen diplomaten. ‘Het Europese project was nog nooit zo in gevaar als nu.’

Pakt Charles Michel de coronacrisis verkeerd aan? ‘Hij is nu vier maanden in functie als voorzitter van de Europese Raad en heeft dus nog niet veel ervaring’, zegt professor Vos. ‘Het ontbreekt hem aan natuurlijke autoriteit en maturiteit. Daardoor kan Michel nu niet keihard op tafel kloppen. En als hij het wel zou kunnen, blijft de vraag of het effect zou hebben.’

‘Hij had veel sneller moeten bellen met de Italianen en de Spanjaarden’, zegt een doorgewinterd onderhandelaar. ‘Er waren ook mogelijkheden om gecoördineerd medisch materiaal aan te kopen. Maar het overleg was gebrekkig. De organisatie van videoconferenties gebeurt vrij impulsief. De klassieke voorbereiding op de besluitvorming en de afvlakking van de verdeeldheid vallen grotendeels weg. Experten en diplomaten kunnen dat voorbereidend werk nu niet doen door de omstandigheden. En dan krijg je videoconferenties die uitdraaien op één grote clash. De leiders moeten fysiek samenzitten om goed te kunnen vergaderen.’

Volgens ere-ambassadeur Frans van Daele zet Charles Michel terecht de instrumenten in die voorhanden zijn. ‘We hebben het ESM tijdens de eurocrisis uitgevonden. Het idee om dat nu ook te gebruiken is afgeschoten, maar let op, dat keert nog wel terug. De coronaobligaties bewijzen dat een goed idee vaak terugkomt. Dat is een variant van de oude eurobons, een idee van Jean-Claude Juncker, destijds voorzitter van de Eurogroep. Dat heeft het toen ook niet gehaald. Intussen probeert Michel iets nieuws te lanceren.’

Europees crisiscentrum

Dat deed Michel in de studio van het VRT-programma De zevende dag. ‘My goodness’, klonk het in en om het Schumanplein toen de Europese president daar over een Europees Crisiscentrum sprak. ‘Een goedkope communicatiestrategie’, zegt een diplomaat. ‘En intussen hebben we daar niets meer over gehoord.’

‘Als je met een woordenbrij probeert uit te leggen wat je aan het doen bent, dan blijft dat niet hangen’, zegt professor Vos. ‘De mensen onthouden de verdeeldheid. De communicatie van Michel werkt niet. Niemand luistert als hij iets zegt. Dat was in de Belgische politiek wel anders. Toen premier Michel ’s ochtends iets zei, dan ging dat de hele dag mee. Nu mag hij al blij zijn dat Politico het oppikt.’

In volle coronacrisis, terwijl de media het aantal besmette patiënten en doden tellen, stuurde Michel een tweet over de toetredingsgesprekken met Albanië en Noord-Macedonië. ‘Daar ligt niemand wakker van’, zegt een diplomaat. ‘Zijn filosofie is: ik communiceer, dus ik besta. Wel, het werkt niet. Hij moet de leiders bij elkaar brengen.’

Voormalig Europees commissaris Karel De Gucht pleit verzachtende omstandigheden voor Michel. ‘Gezondheidszorg is nog steeds een nationale bevoegdheid. Daar is de EU beperkt. En als lidstaten niet meewillen, dan kun je daar als voorzitter van de Europese Raad weinig aan veranderen.’

Impotentie

Om de impasse te doorbreken heeft de Europese Raad de bal in het kamp van de Eurogroep gelegd. Michel verwacht tegen 10 april voorstellen van de ministers van Financiën van de eurolanden. ‘Een actie van impotentie’, zegt een insider. ‘Het is inderdaad een pijnlijke vaststelling’, zegt Vos. ‘Maar als het binnen de Europese Raad niet gaat, dan gaat het niet.’

Frans van Daele denkt dat de lidstaten wel zullen evolueren naar meer eenheid. ‘Er komt nu een denkproces op gang zoals tijdens elke crisis. Hadden we dit niet beter samen aangepakt? Never waste a good crisis. Ook deze storm overleeft Europa wel.’

Charles Michel richt intussen de focus op economische relance. ‘We zullen een routekaart opstellen, vergezeld van een actieplan’, klinkt het in een persmededeling. ‘Een gecoördineerde exitstrategie, een uitgebreid herstelplan en ongekende investeringen zijn vereist. Om de Europese economie een vliegende start te geven, zullen we alle beschikbare hefbomen moeten gebruiken, zowel op nationaal als op Europees niveau. Het is tijd om out of the box te denken.’

Zolang corona social distancing vereist, dreigt virtueel vergaderen echter steeds opnieuw Pandora’s box te zijn.