Annalena Baerbock, de eerste groene bondskanselier van Duitsland?

Annalena Baerbock wil als jongste kanselierskandidaat ooit de eerste groene politica aan het hoofd van Duitsland worden. Een portret.

Annalena Baerbock. Onthoud die naam. Aan de zijde van collega Robert Habeck werd de veertigjarige covoorzitter van de Duitse Grünen maandagmiddag voorgedragen als kanselierskandidaat naar aanloop van de Bondsdagverkiezingen in september. Baerbock en Habeck gaan weliswaar als lijsttrekkersduo naar de stembus, maar indien de Grünen werkelijk aanspraak maken op het Kanzleramt in Berlijn, dan zal Baerbock het stokje proberen overnemen van afscheidnemend bondskanselier Angela Merkel.

De Duitse ecologisten zijn geenszins kansloos. Bij de Bondsdagverkiezingen van 2017 eindigde de partij nog op de laatste plaats boven de kiesdrempel met een kleine negen procent van de stemmen. Maar vier jaar later prijkt ze volgens de meest recente peilingen met twintig procent achter de christendemocraten. Dat is een relatief stabiele score: de voorbije twee jaar zijn de Duitse groenen nooit onder hun sociaaldemocratische concullega’s van de SPD gezakt – ondanks hun oppositierol tijdens de coronacrisis. In de zomer van 2019 kwam de partij zelfs enkele malen boven de CDU van bondskanselier Angela Merkel uit.

Vijf maanden voor de belangrijke stembusgang lijken de Duitse groenen zo goed als zeker van regeringsdeelname. De precieze machtsverhoudingen in september zullen echter uitmaken met welke partners ze dat zullen doen. Een coalitie met de christendemocraten naar Oostenrijks voorbeeld rolt al langer over de tongen, al is het weinig waarschijnlijk dat de groenen in die constellatie de kanselier mogen leveren. In samenwerking met de sociaaldemocraten en de liberalen (de verkeerslichtcoalitie) of de sociaaldemocraten en radicaal-links (rood-rood-groen) liggen de kaarten beter en zullen de Grünen naar alle waarschijnlijkheid wel de grootste partij zijn.

Alexander De Croo

Wie is Annalena Baerbock precies? De in Hannover geboren politica studeerde politieke wetenschappen in Hamburg en internationaal recht aan de London School of Economics. Drie jaar na haar lidmaatschap in 2005 ging ze aan de slag als medewerker en kabinetschef bij groene parlementsleden in het Europees halfrond. Vanaf 2008 werd Baerbock voorzitter van de Grünen in de Duitse deelstaat Brandenburg. In 2013 werd ze nationaal parlementslid, vijf jaar later covoorzitter van de partij. Haar man, Daniel Holefleisch, is als politoloog en communicatieadviseur gepokt en gemazeld in groene en Duitse politieke gremia. Met hun twee kinderen wonen ze in het feeërieke Potsdam op enkele tientallen kilometers van de hoofdstad Berlijn.

De keuze voor Baerbock komt er vanzelfsprekend ook uit strategische overwegingen. Zowel de sociaal- als de christendemocraten schuiven een mannelijk kopstuk naar voren. Het is niet ondenkbaar dat Baerbock een heleboel vrouwelijke SPD- en CDU-kiezers zal kunnen overtuigen. ‘Mijn kandidatuur past vanzelfsprekend in een emancipatorische context’, liet ze maandagmiddag optekenen.

Bovendien onderhoudt de politica als voormalig kopstuk in Brandenburg een innige band met de vroegere DDR-deelstaten, waar ze onder meer de gevolgen van de energieomslag voor kolenindustrie nauwgezet opvolgt. Tot slot is Baerbock de jongste kanselierskandidaat ooit, wat een frisse uitstraling moet geven nu Duitsland is uitgekeken op de huidige coalitie. En dat een jonge leeftijd niet noodzakelijk een bezwaar vormt, bewijzen Emmanuel Macron (43), Mette Frederiksen (43), Sebastian Kurz (34) en Alexander De Croo (45) in de buurlanden.

Of haar gebrek aan uitvoerende ervaring haar de komende maanden parten zal spelen, moet nog blijken. Haar concurrenten van de sociaal- en christendemocraten kunnen in ieder geval een uitvoerig curriculum vitae voorleggen.

Vriend en vijand zijn het echter roerend eens over de onmiskenbare kwaliteiten van Baerbock. Ze staat bekend als iemand met veel dossierkennis die zowel organisatorisch als communicatief haar stempel kan drukken. Iemand die doorheen de jaren een enorm breed netwerk heeft uitgebouwd en die de schakel vormt tussen de fractie en het partijbestuur. Iemand die zich hoe langer hoe meer als een staatsvrouw opwerpt, die zich niet bezighoudt met de akkefietjes van de dag.

Moralistische boeman

Waar in veel landen een groene partij algauw aan de linkerflank van het politieke spectrum geplaatst wordt, liggen de kaarten in Duitsland anders. De invloedrijke realo-strekking bevindt zich eerder in het economische liberale speelveld en zoekt in sommige gevallen zelfs aansluiting bij behoudsgezinde burgerbewegingen – een groep die wel eens smalend wordt weggezet als ‘bionadebourgeoisie’, met hybride Porsche in de garage.

De realo’s gaan op zoek naar wat ze als een evenwichtige middenweg tussen uiteenlopende belangen beschouwen. Voor de fundi’s bestaat er daarentegen geen juiste politiek in een fout systeem. Het zijn overwegend groen-linkse idealisten die menen dat het politieke compromis de zuiverheid van de leer aantast en daarom de oppositiebanken verkiezen.

Baerbock behoort tot de eerste categorie – al is ze geenszins een conservatieve politica op levensbeschouwelijk vlak. Ze verkiest pragmatisme boven idealisme en tracht de tegenstellingen in de maatschappij met elkaar te verzoenen. Onder impuls van Baerbock en Habeck hebben de groenen het imago van moralistische boeman van zich afgeschud. Het rendeert nauwelijks nog om de Grünen daarvoor uit te maken. Baerbock zette die visie maandagmiddag nog kracht bij. ‘Momenteel lopen er gesprekken tussen Fridays for Future enerzijds en de industrie over een nieuwe klimaatwet.’ Dat is simpelweg de realiteit.

Het zijn overtuigingen die bij de Grünen – en bij uitbreiding in Duitsland – op steeds meer bijval kunnen rekenen. Bij het eenmakingsproces in het begin van de jaren negentig kwam de partij nog met een ronduit naïeve slogan op de proppen: ‘Iedereen praat over Duitsland, wij praten over het weer’.

Twintig jaar later is de partij tot wasdom gekomen. Baerbock en co. komen met ambitieuze investeringspakketen op de proppen, willen van het spaarzame begrotingsdogma af en gaan actief op zoek naar samenwerkingsmogelijkheden met de Duitse industrie. Het recente verkiezingssucces van Winfried Kretschmann in de deelstaat Baden-Württemberg bewijst dat dat laatste hen geen windeieren legt.

Führen von vorne

Met die middenpositie heeft de kersverse kanselierskandidate voorlopig voldoende krediet om beide kampen in haar partij tevreden te houden. Bovendien heeft Baerbock samen met Habeck de touwtjes in de partij stevig in handen. Sinds haar ontstaan in de jaren ’70 gaan de Grünen prat op hun basisdemocratische gedachte. Niet het partijbestuur, maar wel de leden stemmen over het voorzittersduo en de lijsttrekkers. Ditmaal hebben Baerbock en Habeck echter besloten om de kwestie onder vier ogen uit te maken. Führen von vorne, klinkt het. Wie daartegen in het verzet gaat, krijgt gezien de electorale successen nauwelijks weerklank.

En zo is Baerbock een exponent van een partij die zichzelf de afgelopen jaren opnieuw heeft uitgevonden: staatsdragend, fris, monter en machtsbewust. En dat op een moment waarop de christendemocraten vechtend over straat rollen over de vraag wie hun kanselierskandidaat worden moet – ironisch genoeg gaan er daar stemmen op om de basis te laten beslissen. Of de rollen tussen de christendemocraten en de groenen – en die tussen Angela Merkel en Annalena Baerbock – in september zullen omkeren, is verre van ondenkbaar.