‘Europa is de nieuwe vaandeldrager van de liberale wereldorde’

‘Als de liberale wereldorde verdwijnt wordt Europa het hardst geraakt. Het is daarom tijd dat het oude continent in actie schiet’, schrijft Gert Jan Geling van Liberales.

Toen de Tweede Wereldoorlog op zijn einde liep werd duidelijk dat het oude continent Europa, bijna twee eeuwen lang het machtigste continent ter wereld, zichzelf kapotgeschoten had. In de nieuwe wereldorde die na afloop van de Tweede Wereldoorlog werd opgebouwd was het de Verenigde Staten wat de rol van vaandeldrager van het Westen overnam. Na de val van het communisme werd de VS daarmee de vaandeldrager van wat ook wel de liberale wereldorde wordt genoemd.

Het voornaamste kenmerk van de liberale wereldorde, en wat haar onderscheidt van illiberale wereldordes, is dat de wereldorde is gebaseerd op regels en afspraken, en niet op geweld en het recht van de sterkste. Daarom is een hele reeks aan instituties afgelopen eeuw opgebouwd, van de VN en de Wereld Handels Organisatie (WHO), van het Internationaal Gerechtshof. Veruit de meeste landen houden zich ook aan die regels, willen ze niet gezien en behandeld worden als een pariastaat. Nu nog wel.

Europa is de nieuwe vaandeldrager van de liberale wereldorde.

Want het mag duidelijk zijn dat de liberale wereldorde onder grote druk is komen te staan. Eerst al door de opkomst van het islamisme en jihadistisch terrorisme die een fundamenteel andere wereldorde voorstaan, en de daarop volgende War on Terror die ertoe leidde dat de VS haar geloofwaardigheid als vaandeldrager van deze orde ernstig aangetast zag. Vervolgens door de opkomst van autocratieën als China en Rusland, die lak hebben aan de regels binnen de liberale wereldorde. De meest recente verzwakking komt opnieuw vanuit wat tot voor kort de belangrijkste beschermheer van de liberale wereldorde was, de VS. Onder Donald Trump lijkt de VS niet alleen lak te hebben aan wat de liberale wereldorde tot liberale wereldorde maakt, zij lijkt zich er ook actief tegen te keren, en in plaats daarvan te streven naar een illiberale wereldorde, met daarin de VS aan het hoofd.

Vanuit Europa bezien is dit een uiterst zorgelijke ontwikkeling. Niet alleen leunde Europa decennialang op de VS voor bescherming, maar ook omdat Europa een groot belang heeft bij de wereldorde. Sterker nog, zij vervult daar een voortrekkersrol binnen, en profiteert er ook van. Het Europese eenwordingsproject is binnen de liberale wereldorde een schoolvoorbeeld van hoe ooit conflicterende staten nu op basis van regels vreedzaam met elkaar samenwerken, en zelfs samengaan. Andere samenwerkingsverbanden van staten, in Azië, Afrika en Latijns-Amerika, volgen de EU hierin. Europa profiteert ook van de liberale wereldorde omdat het een continent is van soft power, en niet van hard power. Een continent dat zich aan regels houdt, en deze ook uitdraagt. Een wereld waarin het recht van de sterkste geldt zou voor Europa een wereld zijn waarbinnen zij een veel minder prominente rol zou spelen dan zij gewend is.

Juist daarom is het van groot belang dat Europa nu inspringt en zich opwerkt als de nieuwe vaandeldrager van de liberale wereldorde, daar waar de VS een stapje terug zet. Het is niet alleen voor Europa een kans om de rol die zij wereldwijd na de Tweede Wereldoorlog kwijtraakte weer op zich te nemen, maar ook bittere noodzaak. Als de liberale wereldorde verdwijnt wordt Europa het hardst geraakt. Het is daarom noodzakelijk dat het oude continent zich nu opwerkt als de belangrijkste steunpilaar van de wereldorde die we kennen, daar waar het nieuwe continent verzaakt.

Alleen wanneer Europa in dit opzicht een voortrekkersrol in de wereld gaat vervullen is er nog kans dat niet nog meer staten afhaken, en de liberale wereldorde langzaam maar zeker ontrafelt. We hebben weer inspiratie nodig, geloof in vooruitgang en verbetering, en het besef in de noodzaak om dit internationaal middels samenwerking en volgens afspraken en regels te bewerkstelligen. Het is nu aan Europa om deze taak op zich te nemen. Uitdagingen als gebrek aan interne eenheid, Russische beïnvloedding en een gebrek aan zelfvertrouwen spelen haar hierbij parten. Zal Europa in staat blijken deze te overwinnen?