Telecomgigant Ericsson vroeg in Irak toestemming aan de Islamitische Staat (IS) om te werken in een door de terreurgroep gecontroleerde stad, én betaalde ook om apparatuur over haar grondgebied te transporteren. Dat staat in een intern onderzoeksrapport dat in handen kwam van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten. De Belgische Ericsson-voorzitter Ronnie Leten reageert.
Een intern onderzoeksrapport onthult dat Ericsson voor tientallen miljoenen dollars aan verdachte betalingen heeft gedaan in Irak. Het rapport, opgesteld door de compliance-afdeling van de telecomreus, gaat over de periode 2011-2019 en werd nooit eerder openbaar gemaakt. Het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) deelde de gelekte documenten met Knack en 29 andere mediapartners in 22 landen. Na maandenlang onderzoek en interviews in onder meer Irak, Jordanië en Libanon publiceert ICIJ nu de resultaten in het onderzoeksproject The Ericsson List.
Ericsson, met hoofdkantoor in Zweden, heeft een jaaromzet van liefst 25 miljard dollar en telt ruwweg 100.000 werknemers in meer dan 140 landen. Het is een toonaangevende leverancier van torens, radiobasisstations en mobiele schakelcentrales. Al sinds de jaren zestig is het bedrijf in Irak actief. Zo hielp het in hoofdstad Bagdad een telefooncentrale te installeren. Na de Amerikaanse invasie van Irak in 2003 haalde Ericsson er lucratieve contracten binnen om nieuwe technologie te leveren aan een staatsbedrijf en de drie belangrijkste mobiele operatoren.
Maar volgens het gelekte rapport over Ericsson in Irak hebben minstens 10 huidige en voormalige werknemers de ethische code van het bedrijf overtreden. Er is sprake van omkoping, fraude, witwassen en belemmering van het onderzoek. Ericsson overlaadde klanten met kunstwerken, kleding en andere extraatjes zoals iPads, horloges en Mont Blanc-pennen, zo staat in het rapport. Het bedrijf betaalde 10 ambtenaren van het Iraakse ministerie van Defensie ook reizen naar Spanje en Zweden.
Ingenieur gekidnapt door IS
Van 2014 tot 2017 controleerde de terreurbeweging IS een deel van het grondgebied van Irak. Ericsson en zijn onderaannemers bleven doorwerken in de regio. De onderzoekers van Ericsson stellen dat ze niet kunnen uitsluiten dat het bedrijf terrorisme financierde via zijn onderaannemers, hoewel ze geen enkele werknemer van Ericsson konden aanwijzen als ‘direct betrokken’.
Een maand na het besluit van Ericsson om door te blijven werken in Mosul – de Iraakse stad waar de IS in 2014 binnenviel – bezorgde een ingenieur die werkte voor een onderaannemer van Ericsson een brief aan een kantoor waar de IS operaties had opgezet. Dat bevestigt de ingenieur in kwestie, die alleen met zijn voornaam Affan naar buiten wil treden. In de brief van Ericsson en nog een ander bedrijf werd toestemming gevraagd aan de terreurgroep om in het gebied te blijven werken, aldus Affan. Hij stelt dat een IS-strijder hem later belde en naar een brug liet komen. Daar zouden mannen met sjaals over hun gezicht Affan een kap over het hoofd hebben getrokken, hem op de achterbank van een Toyota-pick-up hebben geduwd en ervandoor zijn gegaan.
Een van de aanvallers dwong Affan een hoge manager van Ericsson te bellen en dreigde volgens Affan vervolgens, schreeuwend tegen de manager, de kantoren van Ericsson op te blazen. De man eiste miljoenen dollars ‘voor elke maand dat we werkten zonder kennisgeving aan de IS’, aldus Affan. Het interne onderzoek bevestigt de ontvoering, het telefoontje en de eis om geld.
Affan zegt dat de IS hem opdroeg in zijn huis in Mosul te blijven totdat Ericsson de betalingen had verricht. Een paar weken later liet de IS aan Affan weten dat het hem vrij stond zijn huis te verlaten.
Tolheffing op de snelweg
In de periode dat de IS een deel van Irak bezette, moesten Ericsson en een partnerbedrijf gsm-torens en apparatuur vervoeren van Erbil in het noorden van Irak naar Ramadi in het centrum van het land. Een transportbedrijf, Cargo Iraq, bood volgens het rapport twee opties: de ‘legale weg’ of de ‘snelweg’. De snelweg was langer en duurder, maar had het voordeel dat de Iraakse douanecontroleposten werden vermeden, waar je vaak dagen, zo niet weken, vast kon staan. Het probleem? Delen van de ‘snelweg’ liepen door IS-gebied.
Iraakse vrachtwagenchauffeurs en lokale journalisten bevestigen dat die route gevaarlijk was: langs een traject van 100 kilometer hadden IS-strijders controleposten opgezet, vielen ze reizigers aan en ontvoerden ze hen om geld af te persen. Het interne onderzoek identificeerde 30 vrachtwagens die 3000 à 4000 dollar per lading betaalden om Ericsson-apparatuur te vervoeren door gebieden in handen van de IS en andere milities.
‘Door de officiële douane te omzeilen, door te transporteren via gebieden onder controle van milities waaronder de IS’, zo staat in het interne rapport, ‘kan niet worden uitgesloten dat Cargo Iraq betrokken was bij faciliterende betalingen (aan officiële douanebeambten), omkoping en mogelijke illegale financiering van terrorisme om transporten voor Ericsson uit te voeren.’ Cargo Iraq ontkent dat het aan de IS heeft betaald.
Van Azerbeidzjan tot Zuid-Afrika
Uit de gelekte documenten blijkt dat Ericsson naast Irak ook vermeend wangedrag in Libanon, Spanje, Portugal en Egypte heeft onderzocht. In de documenten zit ook een lijst met onderzoeken naar mogelijke omkoping, witwassen en verduistering door werknemers in Angola, Azerbeidzjan, Bahrein, Brazilië, China, Kroatië, Libië, Marokko, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika. Die onderzoeken zijn nooit eerder openbaar gemaakt.
De ICIJ en zijn partnermedia stuurden Ericsson gedetailleerde vragen over het vertrouwelijke interne onderzoek. In plaats van op onze vragen te antwoorden, publiceerde Ericsson midden februari een persbericht waarin het ‘corruptiegerelateerd wangedrag’ in Irak en mogelijke betalingen aan de IS erkent. Börje Ekholm, de ceo van Ericsson, zei dat het bedrijf mogelijk illegitieme betalingen heeft gedaan, maar dat het vaak de uiteindelijke begunstigde niet kon achterhalen.
‘We kunnen niet bepalen waar het geld soms echt naartoe gaat, maar we kunnen wel zien dat het verdwenen is’, zei Ekholm onlangs in de Zweedse krant Expressen. De dag nadat Ekholm had toegegeven dat Ericsson mogelijk betalingen had gedaan aan de IS, zakte het aandeel van de telecomreus met meer dan 10 procent. Ekholm zegt dat het bedrijf zal blijven onderzoeken wat er in Irak is gebeurd.
Ericsson-voorzitter Ronnie Leten reageert
‘Ik wik natuurlijk nog mijn woorden omdat er ook nog strafrechtelijke acties kunnen volgen’, zegt de Belgische Ericsson-voorzitter Ronnie Leten in een interview met De Tijd. ‘Maar ik denk dat het duidelijk is dat een groep van mensen in de fout is gegaan. Die mensen zijn intussen weg bij Ericsson, zoveel is duidelijk. No mercy. Er is ook een boete betaald, maar het rechtzetten van de structuren in een organisatie met meer dan 100.000 mensen, dat vergt tijd. Ericsson werkt natuurlijk ook in fraudegevoelige regio’s, en daar moet je natuurlijk “paranoïde” zijn en voldoende controleren wat er daar gebeurt.’
Is in Irak ook steun verleend aan de terreurgroep IS, om verder te kunnen werken? Was er sprake van terreurfinanciering? Ronnie Leten: ‘Jij bestempelt dit als terreurfinanciering, maar anderzijds is communicatie ook cruciaal in de regio’s waar de IS aanwezig is. Dat zijn ook basisrechten. Als je die communicatienetwerken laat vallen, komen ook burgers zonder communicatie te zitten en lijden zij daaronder. Er zijn twee kanten aan dit verhaal. Het is niet zwart-wit. Kun je nog communicatiediensten leveren in die regio’s? Dat zijn afwegingen die je moet maken. Ik wil daarmee zeker niet rond de pot draaien, maar je kunt niet zomaar zeggen: dat was goed en dat was slecht. Daarom moeten we het eerst grondig onderzoeken. Wie waren de betrokken partijen? (…) Er zijn natuurlijk veel dingen gebeurd in die regio in de jaren tussen 2010 en 2020. In die periode liep er daar veel mis.’
Dit artikel is een ingekorte en vertaalde versie van het ICIJ-artikel ‘Leak exposes Ericsson’s secret dealings with ISIS amid Iraq corruption spree’ , door Sydney P. Freedberg en Maggie Michael.
Meer info: www.icij.org
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier